Σύμφωνα με τις αρχαιολογικές ανασκαφές, η Κρήτη κατοικείται από την αρχαιότητα, όπου είχε αναπτύξει λαμπρό πολιτισμό. Η πολυτάραχη ιστορία της και η συνεχής εναλλαγή κατακτητών επηρέασε αποφασιστικά την αρχιτεκτονική των πόλεων και των χωριών της, όπου διατηρούνται πολλά στοιχεία από την περίοδο της Αραβοκρατίας, της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας συνδεδεμένα αρμονικά με την ντόπια αρχιτεκτονική παράδοση. Βενετσιάνικα κάστρα και εντυπωσιακά δημόσια κτίρια της Ενετοκρατίας, πύργοι πλούσιων φεουδαρχών και ευγενών, αναγεννησιακά μοναστήρια και βυζαντινές εκκλησίες, τούρκικα τζαμιά βρίσκονται, μεταξύ άλλων, διάσπαρτα σε όλο το νησί. Στους ορεινούς οικισμούς της Κρήτης τα σπίτια χτίζονται αμφιθεατρικά, γύρω από την εκκλησία και την κεντρική πλατεία του χωριού, κοντά το ένα στο άλλο, για να σχηματίζεται οχυρό προστασίας από τις πειρατικές επιδρομές. Από τον 19ο αι. και μετά, όταν περιορίστηκε ο πειρατικός κίνδυνος, άρχισαν να χτίζονται και οι πρώτοι παραλιακοί οικισμοί, που σήμερα έχουν σημαντικά αυξηθεί λόγω της ανάπτυξης του τουρισμού. Τα παραδοσιακά σπίτια των αστικών κέντρων αποτελούνται από το ισόγειο "κατώγι", που χρησιμοποιείται για την αποθήκευση των αγαθών, τον πρώτο όροφο ή "μετζάο" που λειτουργεί σαν επαγγελματικός χώρος και το "ανώγι", όπου μένει η οικογένεια. Το αγροτικό σπίτι, αντίθετα, είναι πιο απλό ως προς την κατασκευή του. Προσαρμοσμένο στις ανάγκες της αγροτικής ζωής είναι λιτό και άνετο με όμορφους περιποιημένους κήπους και αυλές. Χαρακτηριστικό της κρητικής αρχιτεκτονικής είναι το περίφημο "καμαρόσπιτο"με μια καμάρα να το χωρίζει σε δυο ξεχωριστά δωμάτια. Αυτός ο τύπος του σπιτιού, με προσθήκες από καινούργια δωμάτια, αυλές και αποθήκες, είναι κυρίαρχος στη κρητική ύπαιθρο. Στο εσωτερικό του το κρητικό σπίτι είναι απλό στην επίπλωση και τη διακόσμισή του. Μοναδικά έπιπλα είναι το κρεβάτι ή "πεζούλα", το σαλόνι ή "πόρτεγο", το τραπέζι, οι καρέκλες και η κασέλα, όλα προσαρμοσμένα στις ανάγκες της καθημερινής ζωής.

Οι κρητικοί διατηρούν πολλές παραδόσεις και έθιμα, με κορυφαία την παραδοσιακή τέλετη του γάμου, που ακόμα και σήμερα διατηρείται σε πολλά χωριά. Κρατώντας πολύ στενούς τους οικογενειακούς δεσμούς δίνουν κατ'αρχήν μεγάλη έμφαση στην έγκριση και συμμετοχή της οικογένειας. Ο πατέρας και αρχηγός της οικογένειας είναι ο υπεύθυνος για την έγκριση του γάμου και το μελλόνυμφο ζευγάρι οφείλει, όχι μόνο να ακολουθήσει την συμβουλή του αλλά και να αποδεχτεί την πιθανή αντίθετη γνώμη του. Μετά την επίσημη έγκριση του πατέρα, με την παρουσία παπά, πραγματοποιείται η τελετή την μνηστείας και, αφού συνταχθεί το προικοσύμφωνο, που ορίζει τις οικονομικές λεπτομέρειες του γάμου, ορίζεται η ημερομηνία του μυστηρίου. Ακολουθεί το "κάλεσμα", όπου προσκαλούνται όλοι. Μέχρι την ημέρα του μυστηρίου οι συγγενείς και φίλοι στέλνουν δώρα, τα λεγόμενα "κανίσκια" που είναι ένα καλάθι με λάδι, τυρί, κρασί και πατάτες. Την παραμονή όλοι βοηθούν τους "προικαδόρους" στη μεταφορά των προικιών της νύφης στο σπίτι του γαμπρού. Τα φορτώνουν πάνω σε στολισμένα άλογα που ακολουθούνται από την πομπή συγγενών και φίλων, ενώ ακούγονται πυροβολισμοί και κρητικές μαντινάδες. Σε όσους συμμετέχουν στη προετοιμασία του γάμου προσφέρονται νόστιμες σπιτικές δίπλες με μέλι και η περίφημη κρητική κουλούρα με τον υπέροχο στολισμό, που φτιάχνεται μόνο σ' αυτές τις περιπτώσεις. Η τελετή ξεκινά με πομπή από το σπίτι του γαμπρού που συνοδεύεται από μαντινάδες και ντουφεκιές και καταλήγει στο σπίτι της νύφης. Εκεί μια μαντινάδα τραγουδισμένη από γλυκιά γυναικεία φωνή πείθει την οικογένεια της νύφης να ανοίξει την πόρτα που μέχρι τότε παραμένει κλειστή. Αφού ανταλλάσονται φιλιά και ευχές, το χτύπημα της καμπάνας ειδοποιεί τους μελλόνυμφους πως πρέπει να κατευθυνθούν προς την εκκλησία. Μετά τη τελετή, το ζευγάρι φτάνει στο σπίτι του γαμπρού, όπου η μητέρα του ταϊζει τη νύφη μελοκάρυδο και χαράζει σταυρό στη πόρτα, ενώ η νύφη χύνει μέλι στην είσοδο και σπάει ένα ρόδι, για να γίνει ο γάμος γλυκός σαν το μέλι και καρπερός σαν το ρόδι. Το γλέντι ξεκινά με τραγούδια που λέει πρώτο το ζευγάρι και συνεχίζεται με χορό και φαγοπότι που φτάνουν μέχρι το πρωί.

Αν και σήμερα η παραδοσιακή ενδυμασία δεν φοριέται τόσο συχνά όσο παλαιότερα, σε ορισμένα χωριά, ή σε επίσημες εκδηλώσεις, μπορεί να δει κανείς κυρίως μεγάλους ανθρώπους ντυμένους με τη κρητική φορεσιά. Η ανδρική κρητική ενδυμασία είναι εντυπωσιακή και περιλαμβάνει το χαρακτηριστικό μαύρο μαντήλι με τα κρόσια που κρέμονται στο μέτωπο, το ανοιχτόχρωμο υφαντό πουκάμισο με το μαύρο γιλέκο γνωστό ως μεϊντανογίλεκο, και τη παραδοσιακή βράκα (σαλβάρια) που δένει στη μέση με μακρύ ζωνάρι που το μήκος του μπορεί να φτάσει και τα δέκα μέτρα. Το χειμώνα οι ώμοι καλύπτονται από ζεστή κάπα με κουκούλα, ενώ στα πόδια φοριούνται άσπρες δερμάτινες μπότες. Στο λαιμό κρέμεται χρυσή αλυσίδα και στη ζώνη κρύβεται το ασημένιο μαχαίρι. Από περιοχή σε περιοχή είναι δυνατό να υπάρχουν παραλλαγές, που αφορούν τόσο το κάλυμα του κεφαλιού που μπορεί να είναι φέσι με γαλάζια φούντα, το γνωστό ως "σφακιανό", ή ως προς το χρώμα της ζώνης που μπορεί να είναι μαύρη ή κόκκινη. Η διαφορά της επίσημης ενδυμασίας από την καθημερινή βρίσκεται κυρίως στη καλύτερη ποιότητα των υφασμάτων που είναι ως επί το πλείστον μεταξωτά και τα πολλά κεντήματα, που στολίζουν το γιλέκο και τη κάπα.

Σήμερα μπορεί να δει κανείς τη παραδοσιακή γυναικεία ενδυμασία της Κρήτης σε γιορτές, πολιτιστικές εκδηλώσεις και λαογραφικά μουσεία. Η γυναικεία κρητική ενδυμασία αποτελείται από τη βράκα, γνωστή ως "απομεσόρουχο", το "σακοφούστανο" που τη καλύπτει και τη μπροστοποδιά με τα όμορφα σχέδια και κεντήματα. Το κεφάλι καλύπτεται από μαντίλι, το γνωστό "τσεμπέρι" ή φέσι, το "παπάζι", ενώ στα πόδια φοριούνται χαμηλές μπότες, τα "στιβάνια" ή ψηλοτάκουνα παπούτσια. Από περιοχή σε περιοχή υπάρχουν παραλλαγές ανάλογα με τις τοπικές ανάγκες. Έτσι, στις ορεινές ηπειρωτικές περιοχές φοριέται η λεγόμενη "ανωγειανή" παραλλαγή και στα πεδινά και αστικά κέντρα η "σοφόρια". Η διαφορά τους βρίσκεται στο ότι στη σοφόρια δεν φοριέται το απομεσόρουχο και αντικαθιστάται από φαρδιά κόκκινη φούστα, ενώ το πουκάμισο καλύπτεται από σακάκι, το "μεϊντάνι" ή τη "σαλταμάρκα". Η ανωγειανή ενδυμασία περιλαμβάνει εκτός από τα κλασικά ρούχα και διπλή κεντητή ποδιά που δένεται στη μέση και στολίζει το σακοφούστανο. Η επίσημη γυναικεία ενδυμασία διαφέρει από την καθημερινή κυρίως ως προς τα στολίδια και τα χρυσά νομίσματα που στολίζουν το στήθος και τα κεντήματα πάνω στην ποδιά και το μαντήλι.

Στην Κρήτη η καλαθοπλεκτική αποτελεί μέρος της παραδοσιακής λαϊκής τέχνης. Η ενασχόληση με τη γεωργία ανάγκασε από νωρίς τους κρητικούς να αναπτύξουν την τέχνη της καλαθοπλεκτικής για να διευκολύνουν τις αγροτικές και οικιακές εργασίες τους. Τα μυστικά της κατασκευής των καλαθιών και των υπόλοιπων ειδών καλαθοποϊας, μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, από τους γηραιότερους τεχνίτες στους νεώτερους. Χρησιμοποιώντας υλικά παρμένα από την κρητική χλωρίδα, καλάμι, σκίνα ή λυγαριά, πλέκουν τις διάφορες λουρίδες και με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία σχηματίζουν όμορφα και πρωτότυπα σχέδια, που μπορεί κανείς να θαυμάσει σε όλη τη Κρήτη.

Οι αγροτικές και οι οικιακές ασχολίες ανάγκασαν από νωρίς τους κρητικούς να ασχοληθούν με την κατασκευή πήλινων δοχείων και πιθαριών. Τα κρητικά πιθάρια κατασκευασμένα από ανθεκτικό υλικό είναι γνωστά για τα όμορφα πρωτότυπα σχέδια και την ανθεκτικότητά τους στις υψηλές θερμοκρασίες. Με την πάροδο του χρόνου η κεραμική τέχνη αναπτύχθηκε περισσότερο και άρχισαν να κατασκευάζονται όμορφα μικροαντικείμενα, στάμνες, γλάστρες και διακοσμητικά είδη. Σήμερα τα περισσότερα εργαστήρια κεραμικής συγκεντρώνονται στα χωριά Μαργαρίτες του νομού Ρεθύμνου, Θραψανό του νομού Ηρακλείου και Κεντρί της Ιεράπετρας. Εκεί μπορεί κανείς να βρει μεγάλη ποικιλία κεραμικών ειδών για όλες τις χρήσεις.

Η μαχαιροποιϊα αποτελεί μέρος της κρητικής λαϊκής παράδοσης. Η πολυτάραχη ιστορία του νησιού ανάγκαζε από πολύ παλιά τους κατοίκους του νησιού να μάχονται συνέχεια για την ελευθερία τους και να κυκλοφορούν οπλισμένοι. Σήμερα το δεμένο μαχαίρι στη μέση αποτελεί μονάχα βασικό συμπλήρωμα της παραδοσιακής κρητικής ενδυμασίας. Η τέχνη της μαχαιροποιϊας μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, όπου οι παλαιότεροι διδάσκουν στους νεώτερους τον τρόπο κατασκευής και διακόσμησης. Τα περισσότερα κρητικά μαχαίρια έχουν κομψά σχέδια σκαλισμένα πάνω στη λαβή, που είναι φτιαγμένη από κέρατο ζώου ή ασήμι. Η ατσάλινη λεπίδα, μυτερή και ακονισμένη, μπαίνει για λόγους προστασίας, μέσα σε ξύλινη, δερμάτινη ή ασημένια θήκη. Ένα μαχαίρι που στη λαβή ή τη λεπίδα του έχει σκαλισμένη μια μαντινάδα αποτελεί σίγουρα ένα όμορφο ενθύμιο από την επίσκεψη στη Κρήτη.

Οι γυναίκες της Κρήτης είναι γνωστές για την ιδιαίτερη δεξιοτεχνία τους στη κατασκευή υφαντών καθώς και άλλων ειδών λαϊκής τέχνης. Στα παλιά παραδοσιακά σπίτια της Κρήτης υπήρχε πάντα ο αργαλειός, οριζόντιος ή όρθιος, που οι γυναίκες περνούσαν μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς τους. Εκεί έφτιαχναν τα ρούχα και τα καθημερινά είδη της οικογένειας, σκεπάσματα, πετσέτες, χράμια, χαλιά, ποδιές και τραπεζομάντηλα. Αν και όλο και λιγότερες γυναίκες ασχολούνται με την υφαντική, ακόμα και σήμερα μπορεί να βρει κανείς τα περίφημα κρητικά υφαντά μοναδικά δείγματα λαϊκής τέχνης με τους υπέροχους χρωματισμούς και τα πρωτότυπα σχέδια. Ο όρθιος αργαλειός της εποχής του Ομήρου υπάρχει ακόμα σε πολλά μέρη, καθώς και ο νεότερος οριζόντιος. Ολόκληρες οικογένειες απασχολούνται συχνά με την υφαντουργία, από την εκτροφή των προβάτων ως την τελική ύφανση του μαλλιού. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται, λινάρι, μετάξι και βαμβάκι, βάφονται κυρίως στο κόκκινο χρώμα, από τις ίδιες τις υφάντρες που συγκεντρώνονται όλες μαζί γι' αυτό το σκοπό και φροντίζουν κάθε φορά οι μεγαλύτερες να μεταδίδουν στις νεώτερες τη τέχνη τους.

Η ξυλογλυπτική αποτελεί μέρος την τοπικής λαϊκής παράδοσης και η τέχνη της κατασκευής ξύλινων κομψοτεχνημάτων μεταφέρεται αναλλοίωτη από γενιά σε γενιά. Αρχικά κατασκευάζονταν κυρίως ξυλόγλυπτα τέμπλα, εικονοστάσια, κηροπήγια και άλλα εκκλησιαστικά είδη που στολίζουν ακόμα και σήμερα τις εκκλησίες και τα μοναστήρια του νησιού. Σήμερα υπάρχουν μονάχα κάποιοι κατασκευστές μουσικών οργάνων, όπως οικιακών και διακοσμητικών σκευών και άλλων μικροαντικειμένων σκαλισμένα με κομψά σχέδια καθώς έχει περιοριστεί σημαντικά ο αριθμός των ξυλογλυπτών στη Κρήτη.

Η κρητική μουσική παράδοση έχει δεχτεί πλήθος επιδράσεων και παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα που την κάνει να ξεχωρίζει. Τα πρώτα δείγματα συναντώνται στους "Πυρρίχιους" πολεμικούς χορούς των Κουρητών για να φτάσουμε στους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες που ζει και γράφει ο μουσικοσυνθέτης Μεσοδήμος. Το πιο χαρακτηριστικό μουσικό είδος της Κρήτης είναι η κρητική μαντινάδα, που τραγουδιέται με την συνοδεία λύρας και λαγούτου. Ο τραγουδιστής προσαρμόζει κάθε φορά τα δίστιχα στις ανάγκες των περιστάσεων και αντίστοιχα σκαρώνει ερωτικές μαντινάδες, μαντινάδες του γάμου και του γλεντιού και μαντινάδες με σατιρικό, πολιτικό ή ιστορικό περιεχόμενο. Οι "ριμμαδόροι" συναγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιός θα πει τους πιο εύστοχους στίχους και θα προκαλέσει μεγαλύτερο ενθουσιασμό στους παρευρισκόμενους. Επίσης, σημαντικό είδος τραγουδιών είναι τα "ιστορικά" τραγούδια που αφηγούνται γεγονότα από την πολυτάραχη ζωή του νησιού, υμνώντας τον ηρωισμό και την αγωνιστικότητα του κρητικού λαού. Τέλος, γνωστά είναι και τα "ριζίτικα" τραγούδια που τραγουδιούνται στη δυτική Κρήτη, στις "ρίζες" του Ψηλορείτη και των Λευκών ΄Ορεων, απ' όπου πιθανόν πήραν και το όνομα τους. Κάποια από αυτά τραγουδιούνται στο δρόμο και λέγονται "της στράτας" ενώ κάποια απαγγέλονται, χωρίς συνοδεία μουσικής, στα γλέντια και στα τραπέζια όπου μαζεύονται όλοι μαζί και είναι γνωστά ως "ριζίτικα της τάβλας". Σε αντίθεση με τις μαντινάδες, τα ριζίτικα τραγούδια δεν είναι προϊόντα αυτοσχεδιασμού και δεν εκφράζουν μια στιγμιαία ψυχική κατάσταση, αλλά είναι αποτέλεσμα μακραίωνων επιδράσεων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Χαρακτηριστικό όργανο της κρητικής μουσικής παράδοσης, αντιπροσωπευτικό της Κρήτης, είναι η λύρα. Πρόκειται για έγχορδο όργανο με τρεις χορδές που πάλλονται με τη βοήθεια ενός μικρού κυρτού δοξαριού, παρόμοιου με αυτού του βιολιού. Ο κρητικός λυράρης, τις περισσότερες φορές αυτοδίδαχτος, αυτοσχεδιάζει και τραγουδάει τις κρητικές μαντινάδες, προσαρμόζοντας κάθε φορά τους στίχους στις ανάγκες των περιστάσεων. Η κρητική λύρα συνοδεύεται από το γνωστό λαγούτο. Είναι και αυτό έγχορδο όργανο με οχτώ όμως χορδές και παίζεται με πένα ή με τα δάχτυλα. Αλλα μουσικά παραδοσιακά όργανα ήταν το "ούτι", η "ασκομπαντούρα", που θυμίζει τη σκοτσέζικη γκάιντα και το "χαμπιόλι", ένα πνευστό των βοσκών, που παίζεται μόνο του ή ενσωματώνεται στην ασκομπαντούρα. Τα όργανα αυτά μεταφέρονται από γενιά σε γενιά και ο κρητικός λαϊκός μουσικός μαθαίνει από τους μεγαλύτερούς του τη τεχνική της κατασκευής τους και τη τέχνη να παίζει μουσική, που συνοδεύει κάθε εκδήλωση της καθημερινής ζωής.

Οι κρητικοί χοροί αποτελούν έκφραση του λεβέντικου κρητικού χαρακτήρα και δυναμισμού και διατηρούν πολλές επιδράσεις από την πολυτάραχη ιστορία του νησιού. Ειδικότερα οι στροφές του γνωστού "σιγανού" χορού πιστεύεται ότι αποτελούν αναπαράσταση της πορείας του Θησέα μέσα στο Λαβύρινθο. Οι χορευτές είναι σφιχταγκαλιασμένοι και βαδίζουν με μικρά σιγανά βήματα. Καθώς όμως ο λυράρης επιταχύνει τους ρυθμούς, τους παρασύρει σε ξέφρενα πηδηχτά βήματα και αρχίζει ο πιο γνωστός κρητικός χορός, ο "πεντοζάλης". Οι χορευτές απομακρύνονται ο ένας από τον άλλο και με τεντωμένα χέρια κάνουν ενθουσιώδη πηδήματα και φιγούρες. Άλλος κρητικός χορός είναι ο "συρτός", γνωστός και ως "χανιώτικος" που διαφοροποιείται από περιοχή σε περιοχή και αποτελεί παραλλαγή του συρτού που χορεύεται στην ηπειρωτική Ελλάδα. Επίσης, γνωστή είναι και η κρητική "σούστα" που χορεύεται σε ζευγάρια, με αρμονικές, χαριτωμένες πηδηχτές κινήσεις. Τέλος, στα γλέντια και τα πανηγύρια χορεύεται και ο "καστρινός" ή "μαλεβιζιώτης" μονάχα από άντρες που πιάνονται σε κυκλικό σχηματισμό.

Η Κρήτη είναι γνωστή για τις περίφημες κουλούρες που φτιάχνουν οι νοικοκυρές σε όλες τις γιορτές και συνοδεύουν όλες τις επίσημες εκδηλώσεις. Διαφορετικές είναι οι κουλούρες που ετοιμάζονται τα Χριστούγεννα, "χριστόψωμα" ή "σταυρόψωμα", τον Δεκαπενταύγουστο,"εφτάζυμα", το Πάσχα, "αβγοκουλούρες" ή "λαμπροκουλούρες", και άλλες αυτές που φτιάχνονται στους γάμους και στα βαφτίσια. Ωστόσο σε όλες τις περιπτώσεις οι κουλούρες είναι στολισμένες με όμορφα διακοσμητικά, μοναδικής δεξιοτεχνίας. Η εύφορη κρητική γη εφοδιάζει το κρητικό τραπέζι με όλων των ειδών τα κηπευτικά, τυριά, ελιές και εκλεκτής ποιότητας λάδι. Χαρακτηριστικά κρητικά φαγητά είναι το "κρέας οφτό" (από ψημένο στα κάρβουνα ή στη γάστρα αρνί ή κατσίκι, η γίδα βραστή), τα περίφημα "καλτσούνια"(από σπιτικό φύλλο και ανθότυρο, η "τσιλαδιά", πηχτή από χοιρινό), οι "χοχλιοί" ή σαλιγκάρια, η "σφακιανή πίτα" (φτιαγμένη από αρνί, μυζήθρα και σπιτικό φύλλο), το "μπουρέκι" (από κολοκυθάκια, πατάτες, μυζήθρα και κρέμα τυλιγμένα σε φύλλο) και η "στάκα" (από αλεύρι και βούτυρο γάλακτος). Το γεύμα συνοδεύεται από αυθεντικό Κρητικό κρασί, διαθέσιμο σε ευρεία τοπική ποικιλία. Αλλο χαρακτηριστικό τοπικό ποτό είναι η "ρακί" ή "τσικουδιά", ένα δυνατό αλκοολούχο ποτό που φτιάχνεται από επιλεγμένα μούρα.