SUCHOUMI DELENTA EST

του Βλάση Αγτζίδη

Η ένοπλη σύγκρουση στην Αμπχαζία μεταξύ Γεωργιανών και Αμπχαζίων, είναι από τα σοβαρότερα περιστατικά που εμφανίστηκαν στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης. Μαζί με το Ναγκόρνο Καραμπάχ, έχει ήδη ανατρέψει την σοβιετική εκδοχή των εσωτερικών συνόρων. H Aμπχαζία - για την οποία όπως γράφει ο F. P Dombrohotof στο βιβλίο του "Tsernomorskaya Pomperezie Kavkaza": "...το 25 π.χ. η γη δυτικά του ποταμού Ιγκούρα (Εγκρίσι), δηλαδή η τωρινή Αμπχάζια, ανήκε στους Ελληνες" - προσχώρησε μόνη της στη Σοβιετική Ενωση με το καθεστώς της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. Λίγο αργότερα, το 1931, υποβιβάζεται σε Αυτόνομη Δημοκρατία στα πλαίσια της Γεωργίας και αποτελεί μια από τις γεωγραφικές διεξόδους της προς τη Μαύρη Θάλασσα.

Οι Γεωργιανοί αντιμετώπιζαν από θέση υπεροχής την παραλιακή ζώνη. Πολλές φορές τόσο η κεντρική εξουσία όσο και οι Μιγγρέλοι και οι Σβάνοι - τοπικές ομάδες Γεωργιανών - κατηγορήθηκαν για αυταρχική συμπεριφορά κατά των άλλων εθνών. Το 1949, με αφορμή ένα διάταγμα του Μολότωφ που απαιτούσε την απομάκρυνση από τις συνοριακές περιοχές των μη σοβιετικών υπηκόων, εκτοπίστηκαν περίπου 70.000 Ελληνες (ελληνοϋπήκοοι και σοβιετοϋπήκοι) στις στέππες της Κεντρικής Ασίας. Στα νοικοκυριά των Ελλήνων μεταφέρθηκαν, ακόμα και με τη βία, κυρίως ορεινοί γεωργιανοί πληθυσμοί. Υποψήφιοι στην λίστα των υπό εκτόπιση εθνών ήταν και οι Αμπχάζιοι, οι οποίοι γλύτωσαν τελικά λόγω του θανάτου του Στάλιν. Αρκετοί Ελληνες επέστρεψαν με την αποσταλινοποίηση, ξεκινώντας από το μηδέν τη ζωή τους.

Από το 1988 ξεκινά η σύγκρουση των Αμπχαζίων με τους Γεωργιανούς. Το 1989 με αφορμή την ίδρυση γεωργιανικού πανεπιστημίου στο Σοχούμι η ένταση οξύνεται. Η αντιπαράθεση αυτή ενισχύεται, όπως υποστηρίζουν Γεωργιανοί αναλυτές και από κοινωνικές συγκρίσεις, όπως από το γεγονός ότι Γεωργιανοί της Τιφλίδας, χρησιμοποιούσαν την Αμπχαζίας για τις διακοπές τους προκαλλώντας τον φθόνο των Αμπχαζίων για το ψηλότερο επίπεδο ζωής τους.

Αιτία πάντως της τελικής βίαιης σύγκρουσης ήταν η διατύπωση της πρόθεση των Αμπχαζίων της περιοχής, για αποδέσμευση από την εξάρτηση της Τιφλίδας. Η ανοιχτή στρατιωτική παρέμβαση των Γεωργιανών στο Σοχούμι, οδήγησε στην συσπείρωση όλου του "ρωσόφωνου" πληθυσμού της Αμπχαζίας εναντίον τους. Παρ' όλο που οι Αμπχάζιοι αποτελούν μόνο το 17% της Αμπχαζίας έχουν με το μέρος τους την πλειοψηφία του συνολικού πληθυσμού. Στην περιοχή κατοικούν συνολικά 530.000 άτομα. Σήμερα η Αμπχαζία, με την αφανή υποστήριξη της Ρωσίας, θέλει να γίνει ανεξάρτητη Δημοκρατία και να επαναφέρει το καθεστώς που υπήρχε έως το 1931. Η ένοπλη αντιπαράθεση αποτελεσε το μόνο δρόμο για την επίλυση του αδιέξοδου.

Οι πρώτες εκκλήσειςκαι η αμηχανία του εθνικού κέντρου

Η κατάσταση ήταν εξαιρετικά οξυμένη και πριν την ανοιχτή πολεμική αναμέτρηση. Ο ελληνικός πληθυσμός της περιοχής νοιώθει εξαιρετικά ανασφαλής και εκτεθειμένος στις παντοειδείς πιέσεις. Τον Μάϊο του 1992 χίλιοι τετρακόσιοι Ελληνες από το Σοχούμι στέλνουν αναφορά προς την ελληνική κυβερνηση και προσωπικά προς τον τότε πρωθυπουργό, ζητώντας να τους πάρει υπό την προστασία. Ζητούν επίσης να μεταφερθούν όλοι μαζί ως πρόσφυγες και να εγκατασταθούν σε όποιο μέρος της Ελλάδας επιλεγεί. Στην αναφορά γράφουν:

Τον Αύγουστο του 1992 ξεκινά ο πόλεμος. Αφορμή είναι η επέμβαση του γεωργιανού στρατού στο Σοχούμι. Μέχρι τότε στην περιοχή της Αμπχαζίας κατοικούσαν τουλάχιστον 15.000 Ελληνες. Η σύγκρουση σύντομα παίρνει μεγάλες διαστάσεις και τα πρώτα κύματα Ελλήνων προσφύγων φτάνουν στη Μόσχα ζητώντας την συμπαράσταση της ελληνικής πρεσβείας. Στην Aμπχαζία αρχίζουν να δρουν ανεξέλεκτα ορισμένες ομάδες Γεωργιανών εθνοφρουρών, οι οποίες δεν υπάγονται στην κεντρική κυβέρνηση της Γεωργίας ούτε και στην στρατιωτική διοίκηση της πόλης Σοχούμι. Εκμεταλευόμενοι την εμπόλεμη κατάσταση, οι ομάδες αυτές αρχίζουν να ληστεύουν, να βιάζουν και να δολοφονούν πολίτες. Πολλοί Ελληνες πέφτουν θύματα αυτών των παρακρατικών γεωργιανών ομάδων, παρ' ότι οι επίσημες αρχές της Γεωργίας προσπαθούν σε αρκετές περιπτώσεις να προστατεύσουν τον ελληνικό πληθυσμό. Η πρακτική όμως των ομάδων αυτών είναι αρκετή για να μεταστρέψει τα συναισθήματα των μη γεωργιανών εθνοτήτων της περιοχής -και των Ελληνων φυσικά- υπέρ των Αμπχαζίων.

Oι ολιγάριθμοι Αμπχάζιοι (περίπου 90.000 άτομα, χριστιανοί ορθόδοξοι στην συντριπτική τους πλειοψηφία) καταφέρνουν να συσπειρώσουν τις μη γεωργιανές ομάδες της παραλίας και να γίνουν δέκτες βοήθειας από αρκετά, ανταγωνιζόμενα εν πολλοίς πολιτικά κέντρα. Υποστηρίχτηκαν από την μουσουλμανικών συμφερόντων "Συνομοσπονδία των Λαών του Καυκάσου". Ενοπλοι εθελοντές από την Τσετσνιά, την Ιγκουσέτια, την Αντιγκέϊ, την Καμπαρντινο- Μπαλκάρια, τη Βόρεια Οσετία εντάχθηκαν στο αμπχαζιανό μέτωπο καθώς και μερικές εκατοντάδες Τουρκο-αμπχάζιοι. Στην Τουρκία ζουν περίπου 450.000 Αμπχαζίων μουσουλμάνων, οι οποίοι κατέφυγαν εκεί μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877.

Η συσπείρωση όλων αυτών σε κοινό μέτωπο σήμαινε διαφορετικά πράγματα. Για τις χριστιανικές ομάδες σήμαινε αντίσταση στην ακαραία εθνικιστική πολιτική των Γεωργιανών. Για τις μουσουλμανικές ομάδες σήμαινε την αρχή της ρεβάνς των γηγενών φυλών του Καυκάσου κατά των χριστιανών κατακτητών της Υπερκαυκασίας που έγινε τον περασμένο αιώνα. Για την Ρωσία, η υποστήριξη προς τους Αμπχαζίους σήμαινε εξάσκηση πίεσης προς την Γεωργία ώστε να ενταχθεί στην Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών (Κ.Α.Κ) αφ' ενός και αφ' ετέρου να μεγαλώσει με την απορρόφηση της Αμπχαζίας, την μαυροθαλασσίτικη ακτή της.

Για την Τουρκία της οζαλικής περιόδου, ανεξαρτοποίηση της Αμπχαζίας και σύνδεση μαζί της σήμαινε ότι κέρδιζε ένα σημαντικό εδαφικό έρεισμα, που μαζί με τις υπόλοιπες μουσουλμανικές Δημοκρατίες της Νότιας Ρωσίας της επέτρεπε να παρακάμπτει τα χριστιανικά κράτη της Γεωργίας και της Αρμενίας και να επικοινωνεί κατευθείαν με το Αζερμπαϊτζάν και τα τουρκόφωνα κράτη της Κεντρικής Ασίας. Για την αύξηση της επιρροής της η Τουρκία ευνόησε την εμπλοκή των τουρκο-Αμπχάζιων. Μόνο που αυτή η εμπλοκή λειτούργησε προς την κατεύθυνση εθνικής αφύπνισης των τουρκο-Αμπχαζίων και προσπάθειας ανάπτυξης και μέσα στην Τουρκία της αμπχάζικης ταυτότητας και πολιτισμού, προσθέτωντας έτσι μακροπρόθεσμα ένα ακόμα αγκάθι στο εθνικό πρόβλημα της γείτονος.

Οι Ελληνες πρόσφυγες και οι φωνές διαμαρτυρίας.

Το κύμα των Ελλήνων προσφύγων αρχίζει συνεχώς διογκώνεται. Χιλιάδες περιπλανιούνται στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης και κυρίως στη Νότιο Ρωσία. Οσοι μπορούν έρχονται στην Ελλάδα είτε με την κανονική διαδικασία "παλινόστησης", είτε με προσωρινή τουριστική άδεια. Η Ελλάδα αργεί να κατανοήσει το μέγεθος του προβλήματος με αποτέλεσμα να μην έχει εκπονήσει εγκαίρως μια σαφή και σοβαρή προσφυγική αποστολή. Παρατηρούνται έτσι περιστατικά συλλήψεων και απελάσεων προσφύγων από την Ελλάδα, με μόνο δικαιολογητικό ότι έχει λήξει η άδεια παραμονής στην Ελλάδα. Οι ποντιακές οργανώσεις της Ελλάδας προβαίνουν σε ανοιχτές και έντονες διαμαρτυρίας κατά της ολιγωρίας του ελληνικού κράτους και της έλλειψης οδηγιών ώστε να μην απελαύνονται από την Ελλάδα οι Ελληνες πρόσφυγες από την Αμπχαζία.

Οι εκπρόσωποι των προσφυγικών οργανώσεων στην Ελλάδα συνέρχονται σε έκτακτη σύσκεψη στις 1/11/92 επισημαίνοντας τον τρομακτικό κίνδυνο που απειλεί τους Ελληνες της Αμπχαζίας. Στην απόφαση που στάλθηκε στους αρμοδίους γράφεται:

Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα, καθημερινά σπάνε τα τηλέφωνα των Ενώσεών μας. Οι άμοιροι άνθρωποι ζητούν συμπαράσταση, κάποια βοήθεια. Το Ισραήλ μόλις εκδηλώθηκε ο πόλεμος στην Αμπχαζία έστειλε αεροπλάνα και πήρε τους ομοεθνείς Εβραίους και τους μετέφερε στην πατρίδα τους. Η Ελλάδα σιωπά. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι απόντα.

Στην Αμπχαζία και άλλα μέρη της Γεωργίας υπάρχουν επώνυμα θύματα, γίνονται κλοπές, λεηλασίες. Οι καταλήψεις οικιών είναι η καθημερινή εικόνα. Υπάρχει πείνα. Δεν υπάρχουν καύσιμα. Ερχεται ο χειμώνας. Τι θα γίνει; (η υπογράμμιση υπάρχει στο αρχικό κείμενο). Πάλι μόνοι τους οι Πόντιοι θα αντιμετωπίσουν τις καταστάσεις;

Είναι ανάγκη, επείγον, να τεθούν υπό καθεστών προσφύγων όσοι Ελληνες κατορθώσουν να έρθουν από την Αμπχαζία. Πρέπει επίσης να στηριχθεί ο Ελληνισμός της Αμπχαζίας με έκτακτα μέτρα ανθρωπιστικής και άλλης βοήθειας".

Σε εισήγηση προς την πολιτική ηγεσία που εκπονούν υπηρεσιακοί παράγοντες της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού, προτείνονται τα παρακάτω:

2) Να οργανωθεί ελληνική αποστολή στις περιοχές που υπάρχει πρόβλημα με στόχο να σταλεί ελληνικό πλοίο να παραλάβει τουλάχιστον τα παιδιά. Αυτό μπορεί και πρέπει να οργανωθεί σε συνεργασία με τις γεωργιανές αρχές και την Ομοσπονδία Ελληνικών Συλλόγων Γεωργίας.

3) Να οργανωθεί αποστολή τροφίμων με πλοίο στο πληθυσμό του Σοχούμι που λιμοκτονεί.

4) Να δοθεί άσυλο στους ελληνόπαιδες φυγάδες από την Αμπχάζια και την Γεωργία".

Η εκκληση του Γαβριήλ Ποπόφ

Παράλληλα, οι ποντιακές εφημερίδες γεμίζουν με μαρτυρίες προσφύγων, όπως αυτή του Κ. Λαζαρίδη που ακολουθεί και και βλέπει το φως της δημοσιότητας τον Οκτώβριο του 1992:

Στην Αμπχαζία τώρα δεν υπάρχει φως, νερό, τρόφιμα, γκάζι κ.λπ. Η κατάσταση των ανθρώπων είναι απελπιστική. Εάν από την πλευρά των ελληνικών αρχών δεν παρθούν μέτρα, τότε το χειμώνα στην Αμπχαζία πρακτικά δεν θα μείνει ούτε ένας Ελληνας ζωντανός. Ιδιαίτερα αυτό αφορά τους άρρωστους και τους ηλικιωμένους, οι οποίοι από φυσική αδυναμία δεν θα μπορέσουν να βγουν από την Αμπχαζία. Η μόνη τους ελπίδα επιβίωσης είναι η άφιξη στο Σοχούμι ελληνικού πλοίου, το οποίο εκείνοι περιμένουν επί δύο μήνες.

Μόλις άρχισαν οι πολεμικές επιχειρήσεις στην Αμπχαζία, στις εφημερίδες της Ρωσίας δημοσιεύτηκε η είδηση ότι οι ελληνικές αρχές θα μεριμνήσουν για την μεταφορά των Ελλήνων και ειδικά των παιδιών. Κάθε ημέρα οι Ελληνες έρχονται στην προβλήτα με ελπίδα να δουν το ελληνικό καράβι να φτάνει. Ομως οι ελπίδες όλο και δεν πραγματοποιούνται και αυτοί οι άνθρωποι πικραίνονται περισσότερο γιατί μπροστά στα μάτια τους η Ισραηλινή κυβέρνηση μέσα σε μια βδομάδα έβγαλε όλους τους Εβραίους από την Αμπχαζία. Τους μετέφερε στο Ισραήλ, τους χορήγησε 3.500 δολλάρια, στέγη και εργασία. Το ίδιο έκανε και η Ρωσία βγάζοντας όλους τους Ρώσους από την Αμπχαζία.

Περίεργο! Μήπως η Ελλάδα δεν σκέπτεται ότι θα ανέβαζε το κύρος της και τη διεθνή της προβολή, εάν έπραττε το ανθρωπιστικό χρέος της και βοηθούσε τους 10.000 Ελληνες της Αμπχαζίας;

Εκτός των αναφερομένων πρέπει να σημειωθεί ακόμη μια πτυχή του ζητήματος. Η Αμπχαζία επιστρατεύει στην επικράτεια την οποία ελέγχει, τον πληθυσμό από 18 έως 45 ετών. Καλούν όλες τις εθνότητες και μεταξύ αυτών και τους Ελληνες. Αρνηση επιστράτευσης σημαίνει ότι καταδικάζεις τον εαυτό σου σε θάνατο. Για αυτό στο στρατό και της Αμπχαζίας και της Γεωργίας είναι υποχρεωμένοι να υπηρετούν Ελληνες, οι οποίοι πυροβολούν ο ένας τον άλλο.

Να σε ποιό δίλημμα και σε τι κατάσταση βρίσκεται ο Ελληνισμός της Γεωργίας. Γι αυτό είναι ανάγκη να ζητηθεί από την ελληνική κυβέρνηση:

1) Σε σύντομο χρονικό διάστημα, άμεσα, να βοηθηθούν να φύγουν όσοι Ελληνες απέμειναν με τις περιουσίες τους (ότι απέμεινε και αν απέμεινε).

2) Να αναγνωρισθεί το προσφυγικό καθεστώς και σε εκείνους που κατόρθωσαν να φύγουν γυμνοί για την Ελλάδα.

3) Για τους ελθόντες εξ Αμπχαζίας πρόσφυγες να δημιουργηθούν εκτάκτως 2-3 σχολές επιδοτούμενων μαθημάτων εκμάθησης ελληνικής γλώσσας.

4) Να παρθούν μέτρα για τους πρόσφυγες που ουσιαστικά δεν μπορούν να επιζήσουν."

Στις 22 Δεκεμβρίου 1992 επιδίδεται από την Ομοσπονδία Ποντιακών Σωματείων Ν. Ελλάδας στην ελληνική κυβέρνηση η έκκληση του Ελληνα πρώην δημάρχου και προέδρου της Πανσοβιετικής Ενωσης Ελλήνων "Ο Πόντος" Γαβριήλ Ποπόφ:

Κορυφαία διαμαρτυρία των Ποντίων της Ελλάδας υπήρξε η συγκέντρωση και η πορεία 5.000 ατόμων στο κέντρο της Αθήνας τον Απρίλιο του 1993, που διοργάνωσε ο Ποντιακός Σύλλογος "Αργώ" με βασικό σύνθημα "Απομάκρυνση των Ελλήνων από την Αμπχαζία. Τώρα!".

Η πολιτική ηγεσία με πρωτοβουλία της τότε υφυπουργού εξωτερικών κ. Βιργινίας Τσουδερού, αποφασίζει την απομάκρυνση των Ελλήνων που είχαν εγκλωβιστεί στην περιοχή του Σοχούμι.

Για την επιχείρηση απομάκρυνσης των προσφύγων χρησιμοποιήθηκε το πλοίο Viscountess της εταιρείας Marlines. Το πρωϊ της 15ης Αυγούστου το πλοίο δένει στο λιμάνι του Σοχούμι. Οι πρόσφυγες περίμεναν ήδη στην προβλήτα και επιβιβάστηκαν οι 1013 πρόσφυγες. Πίσω, στην περιφέρεια του Σοχούμι έμεινε πλήθος Ελλήνων. Πολλοί δεν ήρθαν γιατί δεν άντεχαν την κοινωνική υποβάθμιση που συνεπάγεται η προσφυγοποίηση. Αλλοι γιατί περίμεναν ότι ο πόλεμος θα τελειώσει σύντομα και δεν ήθελαν να εγκαταλείψουν το νοικοκυριό τους στο έλεος των συμμοριών. Μερικοί γιατί δεν μπορούσαν να πάρουν μαζί τους τους γέρους γονείς.

Το δράμα των προσφύγων

Ολοι είχαν να διηγηθούν τα μύρια όσα προβλήματα τους δημιούργησε ο πόλεμος εδώ και ένα χρόνο. Ηταν η τέταρτη κατά σειρά προσφυγιά που βίωναν μέσα σε εβδομήντα χρόνια. Η πρώτη μεγάλη προσφυγιά ήταν από τον μικρασιατικό Πόντο, διωγμένοι από την τουρκική βία. Η δεύτερη ήταν τη δεκαετία του '40 όταν οι σταλινικές αρχές εκτοπίζουν τον ελληνικό πληθυσμό στην Κεντρική Ασία, κοντά στα ρωσοκινεζικά σύνορα. Δεν υπάρχει ούτε ένας που να μην έχει κάποια τραυματική εμπειρία. Οι ιστορίες για συγκρούσεις, επιθέσεις ατάκτων και λεηλασίες, για καταστροφές σπιτιών από εκρήξεις για ισοπεδωμένα χωριά νομίζεις ότι ξεπηδούν από ένα άλλο κόσμο που ανήκει στο παρελθόν και στο φανταστικό.

Δύο είναι τα στοιχεία που κυριαρχούν στις αφηγήσεις των προσφύγων, οι καταστροφές από τις μάχες και οι λεηλασίες από τους παρακρατικούς.

Ο Κώστας Σοφιάνωφ από το χωριό Γεωργίεφκα λέει:

Αυτοί μας έκαναν πολύ κακό. Ακόμα και από την ανθρωπιστική βοήθεια που έστελναν, σε εμάς έδιναν ελάχιστα. Σε μια οικογένεια με δύο βρέφη έδωσαν για ένα ολόκληρο χρόνο ένα χουτί γάλα. Πως θα μπορούσαν να ζήσουν με ένα κουτί γάλα; Εκαναν πολλές διακρίσεις εις βάρος των Ποντίων. Πριν ανέβουμε στο πλοίο είχαμε αποφασίσει να ζητήσουμε τα τρόφιμα που έστειλε η Ελλάδα να μοιραστούν στον ελληνικό πληθυσμό που απέμεινε πίσω. Δυστυχώς δεν καταφέραμε να πετύχουμε τίποτα. Είμαστε βέβαιοι ότι ούτε από αυτή την ανθρωπιστική βοήθεια δεν θα δοθεί τίποτα στους Πόντιους. Πολλοί είναι που θα πεθάνουν από τον λιμό. Υπάρχουν πολλοί γέροντες και γερόντισσες που είναι απροστάτευτες γιατί τα παιδιά τους έφυγαν για να γλυτώσουν τον πόλεμο. Εκαναν προσπάθεια να μας επιστρατεύσουν για τον πόλεμο. Εμείς όμως δεν είχαμ λόγο να πολεμήσουμε. Δεν έχουμε να χτυπήσουμε κανένα! Βέβαια αν πρόκειται για την δική μας πατρίδα και σήμερα να μας πουν θα μαζευτούμε και θα πάμε να πολεμήσουμε".

Η Κυριακή Σιδηροπούλου είπε τα εξής:

"Γεννήθηκα στο Σοχούμι. Ζούσα με τον μοναδικό μου γιό γιατί ο άντρας μου είχε πεθάνει πριν δεκαέξι χρόνια. Τον Απρίλιο του '93, κατά την διάρκεια των βομβαρδισμών, έπεσε μια βόμβα ακριβώς απέναντι από το σπίτι μου. Εσπασαν τα τζάμια και από τα θραύσματα σκοτώθηκ ο γιός μου. Ηταν 26 χρονών. Το σπίτι μου καταστράφηκε.

Σκότωσαν πολλούς Ελληνες και πολλούς έκλεψαν. Οπως σκοτώνεις τα ζώα έτσι σκότωναν τους ανθρώπους. Κοντά στο σπίτι μου έγινε ένα έγκλημα. Πήγαν στο σπίτι ενός Ελληνα και του ζήτησαν να τους δώσει μαχαίρι για να κόψουν τάχα αγκάθια. Μόλις τους έφερε το μαχαίρι, μαχαίρι καυζίνας, τον μαχαίρωσαν και μετά βίασαν τη γυναίκα του. Αυτή τρελάθηκε. Τώρα βρίσκεται στο Σότσι.

Δυστυχώς αυτά τα εγκλήματα τα κάνουν οι Γεωργιανοί. Από τότε που ήρθε ο στρατός στο Σοχούμι χτυπούν, κλέβουν, βασανίζουν. Η Ελλάδα αν θέλει να κάνει κάτι για μας, πρέπει να ζητήσει την τιμωρία αυτών που έριξαν το λαό μας σε τέτοια αθλιότητα.

Αρχισαν το 1949 όταν μας έστειλαν στην εξορία. Τα σπίτια μας, τα ζώα μας όλα μας τα πήραν. Μας έδιωξαν από τα σπίτια μας και μας εξόρισαν στην Κεντρική Ασία! Γιατί; Τάχα τους κάναμε κάτι. Εμείς δουλεύαμε και όποιος δουλεύει έχει. Ο πατέρας μου ήταν πλούσιος. Ολα τα αφήσαμε και πήγαμε με ότι φορούσαμε στην εξορία. Μετά από αρκετά χρόνια επιστρέψαμε στο Σοχούμι. Είναι η πατρίδα μας. Εκεί γεννηθήκαμε, εκεί ζούσαμε. Ο προπάππος και ο παππούς εκεί είναι θαμμένοι. Είπαμε ότι επιτέλους θα ζήσουμε σαν άνθρωποι και τώρα θέλησαν να διώξουν από την Αμπχαζία τους Ελληνες. Και έτσι άρχισαν να μας χτυπούν, να μας σκοτώνουν να μας κάνουν κακομοίρηδες, να ζούμε συνέχεια με τον φόβο. Οτι χτύσαμε με τον ιδρώτα μας έμεινε πίσω".

Η Ξανθή Κυριάζοβα μιλά για την δική της περιπέτεια:

"Ζούσα στο Σοχούμι, στην οδό Κομσομόλσκαγια. Ενα βράδυ ήρθαν επτά οπλισμένοι. Αρχισαν να πυροβολούν γύρω μας Με έβαλαν με τη βία κάτω και με μια πένσα μου έβγαλαν πέντε χρυσά δόντια. Μου πήραν όλα τα πράγματα και τα ζώα. Εμείς οι Ελληνες φοβόμασταν να είμαστε έξω το βράδυ. Μαζευόμασταν σε σπίτια για να νοιώθουμε πιό ασφαλείς.

Σκότωσαν τη θεία μου, εβδόμηντα χρονών ήταν και της πήραν όλα τα πράγματα. Την βασάνισαν και έπειτα την σκότωσαν. Την θάψαμε στην αυλή του σπιτιού. Τα παιδιά της δεν ήταν στο Σοχούμι. Είχαν φύγει πρόσφυγες στην Ελλάδα. Μετά εγκαταστάθηκε στο σπίτι με το ζόρι μια οικογένεια Γεωργιανών. Ξέθαψαν τη θεία μου και μετέφραν αλλού το κουφάρι της".

Οι παρακρατικοί δεν άφησαν τίποτα στον Χ. Καρβουνίδη:

Η Μαρίνα Παναγιωτίδου αφηγείται:

Μας έλεγαν: "Οι δικοί σας έφυγαν. Πήγαν στην Ελλάδα. Εσείς γιατί κάθεστε; Αφήστε τα σπίτια σας και φύγετε". Ετσι και εμείς όλα τα αφήσαμε και πάμε. Εγώ άφησα το σπίτι μου και φεύγω με την ψυχή στο στόμα για να βρω τα παιδιά μου. Δεν ξέρω που θα ζω, δεν ξέρω που βρίσκονται τα παιδιά μου και η μητέρα μου. Θα ψάξω να τους βρω".

Η Αικατερίνη Καριοφύλλη λέει:

Τα βασανιστήρια δημιούργησαν ψυχικά προβλήματα σε αρκετούς, όπως στην Αγάπη Τσάτσα και τον άντρα της που βασανίστηκαν από τους παρακρατικούς για να παραδώσουν τα τιμαλφή και τα χρήματα.

Υπάρχουν και κρούσματα βιασμών. Η Α. Π. ληστεύτηκε και βιάστηκε. Επειδή πρόβαλε αντίσταση στους βιαστές, της έκοψαν το λοβό του αυτιού με πυροβολισμό. Υπάρχουν περιπτώσεις Ελληνίδων που τρελλάθηκαν μετά.

Τα σπίτια αρκετών προσφύγων είχαν κατασχεθεί από μέλη της κυρίαρχης εθνότητας. Ενας απ' αυτούς είναι και ο Χαράλαμπος Πολιτίδης, μέλος του Εθνικού Συμβουλίου των Ελλήνων της πρώην ΕΣΣΔ, ο οποίος βρίσκεται σήμερα σε στρατόπεδο προσφύγων στην Αλεξανδρούπολη. Με αφορμή την κατάληψη του σπιτιού του έστειλε επιστολή διαμαρτυρίας στον Ε. Σεβαρνάτζε τον Σεπτέμβριο του 1992.

Οπως είπαμε και πριν, περίπου 2.000 Ελλήνες παρέμειναν στην περιοχή του Σοχούμι. Μετά την αναχώρηση του πλοίου παρουσιάστηκαν κρούσματα επιθέσεων. Η σοβαρότερη περίπτωση ήταν αυτή της επίθεσης εναντίον της καθηγήτριας Ελένης Ευφραιμίδου. Οι Γεωργιανοί παρακρατικοί θεώρησαν ότι εφ' όσον η Ελένη είχε έλθει σε επαφή με τους Ελληνες του πλοίου θα είχε σίγουρα δολλάρια. Ετσι ένα βράδυ δέχτηκε την επίσκεψή τους. Βασανίστηκε σκληρά για να ομολογήσει που έχει κρυμμένα τα χρήματα. Οι παρακρατικοί χρησιμοποίησαν καυτό ηλεκτρικό σίδερο. Η Ελένη Εφραιμίδου μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο ημιθανής.

Ελληνες υπουργοί στη νέα κυβέρνηση.

Η απομάκρυνση των εγκλωβισμένων Ελλήνων έγινε λίγο πριν την τελική μάχη που οδήγησε στην πτώση της πόλης. Στις 27 Σεπτεμβρίου το Σοχούμι πέφτει στα χέρια των αντίπαλων των Γεωργιανών. Το αμπχαζιανό μέτωπο εκμεταλευόμενο την εσωτερική κρίση στη Μόσχα, εξαπολύει την τελική επίθεση στο Σοχούμι. Η εγγυήτρια Ρωσία δεν έχει την παραμικρή δυνατότητα να ανταποκριθεί στο κάλεσμα του Ε. Σεβαρνάτζε λόγω της εξέγερσης των Ρουτσκόϊ-Χασμπουλάτοφ.

Ο πρόεδρος της Γεωργίας, ο οποίος παρακολουθεί και συντονίζει την άμυνα των Γεωργιανών, μόλις γλυτώνει την σύλληψη. Επτάμιση χιλιάδες Γεωργιανοί κάτοικοι του Σοχούμι καταφέρνουν να εγκαταλείψουν την πόλη με την βοήθεια του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας ενώ οι Γεωργιανοί πρόσφυγες απ' όλη την Αμπχαζία ξεπερνούν τις 200.000.

Με την κατάληψη του Σοχούμι, δηλαδή μετά τις 27 Σεπτεμβρίου, ακολουθεί λουτρό αίματος με θύματα αυτή τη φορά τους Γεωργιανούς. Αρκετοί συμπατριώτες μας πέφτουν θύματα ληστείας τις πρώτες ημέρες μετά την κατάληψη και αρκετοί χάνουν τη ζωή τους από την δράση των ανεξέλεγκτων ένοπλων ομάδων που δρούσαν στους κόλπους του αμπχαζιανού μετώπου. Η νέα αμπχαζιανή κυβέρνηση έδωσε εξ αρχής δείγματα φιλελληνικής γραφής. Αυτό σε μεγάλο βαθμό οφειλόταν στις παραδοσιακές καλές σχέσεις των δύο εθνικών ομάδων. Η πρώτη δήλωση του προέδρου της Αμπχαζίας Β. Αρτσιμπα, μετά την κατάληψη του Σοχούμι ήταν έκκληση προς τους Ελληνες πρόσφυγες να επιστρέψουν ώστε "...μαζί να χτίσουν τη νέα Αμπχαζία". Η νέα κυβέρνηση που εγκαθίσταται στο Σοχούμι αντανακλά την πολυεθνική σύνθεση της περιοχής. Δύο Ελληνες υπουργοποιούνται. Ο Παναγιώτης Χαραλαμπίδης γίνεται υπουργός Εμπορίου και ο Νίκος Μυστακόπουλος υπουργός Πολιτισμού.

Η ομαδική σφαγή στο Οντίσι

Στις 4 Νοεμβρίου δεκαοκτώ Ελληνες της Αμπχαζίας δολοφονήθηκαν με τον πιο άγριο τρόπο, μεταξύ τους γέροι και παιδιά. Απ' αυτούς οι τέσσερις από το χωριό Γεώργιεφκα. Οι περισσότεροι όμως ήταν κάτοικοι του ορεινού χωριού Οντίσι (Οδύσσεια, πρώην Ακαπα) όπου έγινε και η απεχθέστερη δολοφονία. Μετά τη φρικιαστική πράξη, οι δολοφόνοι μετέφεραν τους νεκρούς σε ένα σπίτι, το οποίο και πυρπόλησαν. Τα καμένα πτώματα μάζεψε από τα αποκαϊδια ο Οδυσσέας Μυστακίδης και τα έθαψε στο προαύλιο της εκκλησίας. Η πληροφορία για το τραγικό γεγονός άργησε να φτάσει στην Ελλάδα λόγω της καταστροφής των τηλεπικοινωνιών στην Αμπχαζία. Η πρωτοφανής σφαγή φέρνει εκ νέου επί τάπητος το ζήτημα των Ελλήνων που ζουν σε εμπόλεμη περιοχή των πρώην ΕΣΣΔ και απαιτεί την λήψη άμεσων πολιτικών αποφάσεων.

Oι πληροφορίες που έφτασαν μιλούσαν κατ' αρχάς για ομάδα Τσερκέζων, η οποία πολέμησε στο πλευρό του αμπχαζιανού μετώπου, όπως και άλλες ομάδες από τα μουσουλμανικά έθνη του Βόρειου Καύκασου. Τελικά οι εκτελεστές ήταν μια πολυεθνική ομάδα κακοποιών, μισθοφόρων στον αμπχαζιανό στρατό. Η ομάδα αποτελούνταν από ένα Ρωσο, ένα Τσετσένο (μουσουλμάνους του Βόρειου Καυκάσου), ένα Καρατσάϊ (μουσουλμάνος και τουρκόφωνος του Βόρειου Καυκάσου) και ένα Γερμανό του Βόλγα.

Η σφαγή ήταν προμελετημένη και αφορούσε την αίσθηση περί λαφύρων που είχαν οι νέοι κυρίαρχοι. Η ομάδα των δολοφόνων, απ' ότι λένε οι επιζήσαντες, εκτελούσε εντολές κύκλων - μουσουλμάνων του Βόρειου Καυκάσου κυρίως - αντιπολιτευόμενων προς τον πρόερδο Αρτσιμπα, οι οποίοι έβλεπαν ανταγωνιστικά την παρουσία του ελληνικού πληθυσμού στην κατειλημένη περιοχή. Οι δολοφόνοι εκτέλεσαν το φρικιαστικό έργο για να εκκαθαρίσουν την περιοχή από τους Ελληνες και να εγκατασταθούν οι ίδιοι. Οι πρώτες δολοφονίες των αθώων Ελλήνων έγιναν στα χωράφια τους, όπου και δούλευαν για να συνεχιστούν αργότερα και μέσα στο χωριό.

Οι δολοφόνοι στη συνέχεια, εγκαταστάθηκαν στο χωριό ως νέοι αφέντες, για να συλληφθούν αρκετές μέρες αργότερα από τον στρατό των Αμπχαζίων.

Λίγες ημέρες αργότερα έγινε άλλη μια μαζική δολοφονία στο χωριό Τσεμπελντά με πέντε Ελληνες νεκρούς. Οι δολοφόνοι αυτήν τη φορά ήταν Σβάνοι ληστές.

Το ελληνικό κόστος του πολέμου

Κατά την διάρκεια του ταξιδιού προς την Ελλάδα μελετήθηκαν 314 οικογένειες. Από την μελέτη αυτή προκύπτουν συγκλονιστικά στοιχεία. Το 83% είχε εξοριστεί στην Κεντρική Ασία από τους σταλινικούς και επανεγκαταστάθηκε στην Αμπχαζία μετά την αποσταλινοποίηση, ξεκινώντας πάλι από το μηδέν. Το 46% των οικογενειών έπεσε θύμα ληστείας ενώ οι κατοικίες του 45% υπέστησαν ολικές ή μερικές καταστροφές.

Η πλειοψηφία των αρχηγών των οικογενειών των προσφυγικών οικογενειών, είχε γεννηθεί στο Σοχούμι και στα γύρω χωριιά. Ενα 13% είχε γεννηθεί στο Καζαχστάν, όπου είχαν εξοριστεί.

Στους πρόσφυγες υπήρχαν πάρα πολλά μεμονωμένα άτομα, ή ζευγάρια. Αυτό οφείλεται στο ότι τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας είχαν φύγει από την Αμπχαζία. Υπήρχαν περιπτώσεις όπου οι γονείς αγνοούσαν αν τα παιδιά τους είχαν καταφύγει στην Ελλάδ, την Ρωσία και σε πιο ακριβώς μέρος. Οπως φαίνεται από το διάγραμμα, οι πολυπληθέστερες ήταν οι τριμελείς οικογένειες, οι οποίες κατελάμβαναν την τρίτη θέση ως προς τον απόλυτο αριθμό οικογενειών.

Από το δείγμα που μελετήθηκε, το 60% των οικογενειών είχαν εκτοπιστεί το 1949 στην Κεντρική Ασία. Ενα 23% δεν απάντησε, μάλλον φοβούμενο. Το υπόλοιπο αποτελούνταν κυρίως από νέα άτομα, τα οποία είχαν γεννηθεί στο Σοχούμι. Οι εξορισμένοι είχαν μεταφερθεί σε ποσοστό 70% στο Καζαχστάν.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου της Αμπχαζίας, υπέστησαν τα σπίτια του 48% του συνόλου. Από αυτά καταστράφηκαν πλήρως το 53%, ενώ υπέστησαν μερικές ζημιές (δηλαδή έσπασαν όλα τα τζάμια ή καταστράφηκε μόνο το ένα δωμάτιο κ.λπ.) 47%.

Στις οικογένειες που μελετήθηκαν έγιναν 290 πράξεις βίας. Οι πράξεις βίας κατανέμονται ως εξής: 46% κλοπή οικοσκευής, 39% κλοπή χρημάτων και κοσμημάτων και 15% κλοπή αυτοκινήτου.

Η πυρπόληση του ιστορικού αρχείου του Σοχούμι και η καταστροφή της εφημερίδας "Κόκινος Καπνάς".

Το ελληνικό κόστος στον πόλεμο της Αμπχαζίας επεκτάθηκε και στον πολιτισμό και στην ιστορική μνήμη των Ελλήνων της περιοχής. Εκτός από τα θαυμάσια ελληνικά οικοδομήματα, καταστράφηκε μέσα στο ιστορικό αρχείο της πόλης εφημερίδας "Κόκινος Καπνάς" που έβγαινε στο Σοχούμι την περίοδο 1932-1938, καθώς και πολύτιμες ελληνικές εκδόσεις της ίδιας περιόδου.

H εφημερίδα "Κόκινος Καπνάς" κάλυπτε τον χώρο του ελληνισμού του Καυκάσου. Γραφόνταν στη δημοτική γλώσσα και χρησιμοποιούσε το εικοσαγράμματο αλφάβητο. Τον Νοέμβριο του 1933 είχε 7.000 συνδρομητές.

Η καταστροφή της μοναδικής ολοκληρωμένης σειράς της ελληνικής εφημερίδας "Κόκκινος Καπνάς" συνέβη τον χειμώνα του 1992, κατά την διάρκεια των πρόσφατων σκληρών συγκρούσεων μεταξύ των Αμπχαζίων και των Γεωργιανών. Το τριώροφο κτίριο του αρχείου είχε καταστραφεί πλήρως. Απέμειναν μόνο οι καμμένοι τοίχοι. Η ιστορία της περιοχής είχε γίνει στάχτη. Τα ελληνικά ντοκουμέντα που γλύτωσαν από τη σταλινική λαίλαπα, καταστράφηκαν από την παράνοια των σωβινιστών.

Για την καταστροφή του αρχείου ο Χαράλαμπος Πολιτίδης, που είδε την καταστροφή είπε:

"Η πυρκαγιά προκλήθηκε από μια ομάδα τεσσάρων εθνοφρουρών, οι οποίοι έφτασαν με λευκό αυτοκίνητο Λάντα, χωρίς αριθμούς κυκλοφορίας. Οι τρεις από αυτούς βγήκαν και άνοιξαν πυρ κατά των κρατικών αρχείων. Ο τέταρτος με οπλοπολυβόλο πυροβολούσε από το παράθυρο του αυτοκινήτου. Αφού οι πόρτες που πυροβολούσαν άνοιξαν, έριξαν μέσα στο κτίριο μια εμπρηστική χειροβομβίδα. Ενώ γινόταν αυτά, ένας από τους εθνοφρουρούς φώναξε ένα επτάχρονο αγόρι - ρωσόφωνο κάτοικο της πόλης, ένα από τα πολλά μικρά παιδιά που τριγυρίζουν την πόλη χωρίς να φοβούνται τίποτα - του έβαλε στο χέρι περίστροφο, τον κατηύθηνε προς τα κρατικά αρχεία και τον έβαλε να πυροβολεί... Δεκάδες άνθρωποι ήταν συγκεντρωμένοι εκεί, στο φλεγόμενο κτίριο των κρατικών αρχείων - ανάμεσά τους και εγώ - που προσπαθούσαμε να οργανώσουμε το σβήσιμο της φωτιάς. Ομως "γενναίοι" φρουροί με αυτόματα όπλα μας απομάκρυναν".

Τραγική φιγούρα ο Νικόλαος Ιωαννίδης, υποδιευθυντής του Αρχείου. Διανοούμενος, σεμνός και βαθειά πατριώτης. Από τους πρώτους στο ελληνικό κίνημα για την αποκατάσταση των δημοκρατικών δικαιωμάτων που εμφανίστηκε με την περεστρόϊκα. Με βαθειά θλίψη γιατί δεν γνωρίζει τα ελληνικά, αποτέλεσμα της διάλυσης της οικογένειας του από τον σταλινισμό και της εξορίας στην Κεντρική Ασία. Η θέση του, ως υποδιευθυντή του Αρχείου, του επέτρεψε να εκδόσει το 1991 στα ρωσικά μια μοναδική μελέτη για τον ελληνισμό της Αμπχαζίας με τίτλο: "Greki v Amphazii". H αρχική αυτή έρευνα συμπληρώθηκε με ένα δεύτερο βιβλίο που ολοκλήρωνε την έρευνα του ελληνισμού μέσω των κρατικών εγγράφων. Τα μοναδικά χειρόγραφα του δεύτερου βιβλίου καταστράφηκαν μέσα στο αρχείο. Μαζί με τα χειρόγραφα, καταστράφηκαν και τα στοιχεία των 45 περίπου ελληνικών κοινοτήτων της Αμπχαζίας, που είχαν συλλεχθεί για μια έρευνα καταγραφής του ελληνισμού της πρώην Σοβιετικής Ενωσης.

ΕΛΛΗΝΕΣ ΝΕΚΡΟΙ ΣΤΗΝ ΑΜΠΧΑΖΙΑ

Την περίοδο που έγινε η επιχείρηση απομάκρυνσης Ελλήνων προσφύγων από την περιοχή του Σοχούμι που βρίσκονταν τότε υπό τον έλεγχο των Γεωργιανών (μόλις το ένα πέμπτο της Αμπχαζίας), καταμετρήθηκαν 53 Ελληνες νεκροί. Οι 32 δολοφονημένοι από τις παρακρατικές ομάδες των Γεωργιανών και οι 21 σκοτωμένοι από τους βομβαρδισμούς των Αμπχαζίων. Η καταγραφή αυτή και ο αριθμός των νεκρών δεν είναι τελικός. Απ' όλη την Αμπχαζία, σύμφωνα με μαρτυρίες προσφύγων, είναι πολύ πιθανόν οι Ελληνες νεκροί να ξεπερνούν τους 200.

Για την "αμπχαζιανή" περίοδο που αρχίζει στις 27 Σεπτεμβρίου 1993 δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία. Είναι γνωστό ότι υπάρχουν Ελληνες που έχασαν τη ζωή τους αμέσως μετά την κατάληψη της πόλης. Τα περισσότερα στοιχεία έφτασαν στην Ελλάδα από τους επιζήσαντες από την ομαδική σφαγή στο χωριό Οντίσι.

Τα θύματα της "γεωργιανής" περιόδου.