Η ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ

του ΒΛΑΣΗ ΑΓΤΖΙΔΗ

Μια από τις σημαντικές ομάδες του ελληνισμού της διασποράς σήμερα είναι οι Ελληνες που κατοικούν στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας και ειδικά στην πρώην Σοβιετική Ενωση. Αν εξαιρέσουμε έναν μικρό αριθμό ομογενών που είναι απόγονοι των παλιών ελληνικών κοινοτήτων όπως η Οδησσός, οι Πόντιοι και οι Μαριουπολίτες -ντόπιοι ευξεινοποντιακοί πληθυσμοί και οι δύο- αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνισμού της πρώην ΕΣΣΔ.

Το επιστημονικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν οι ομάδες αυτές είναι ότι η αποδημία τους δεν καθορίζεται από το βαλκανικό νότο, αλλά από το Μικρασιατικό Πόντο και την Κριμαία, απ' όπου προέρχονται. Οι γενέθλιοι χώροι τους αποτελούν αρχαίες ελληνικές κοιτίδες, όπου οι Έλληνες χαρακτηρίζονταν από την εντοπιότητα. Ειδικά οι Πόντιοι, προερχόμενοι από τον χώρο του Μικρασιατικού Πόντου έχουν μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορική πορεία. Οι Πόντιοι της Σοβιετικής Ενωσης είναι ουσιαστικά μικρασιατικός πληθυσμός, ο οποίος λόγω των ιστορικών συγκυριών δεν μπόρεσε να έρθει στην Ελλάδα την περίοδο γύρω στο 1922. Στο χώρο του Μικρασιατικού πόντου υπέστη γενοκτονία από τον τουρκικό εθνικισμό με 353.000 θύματα. Μετά το 1937 υφίσταται πολιτική ακραίας καταστολής από το σταλινισμό στη Σοβιετική Ένωση με 50.000 θύματα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και 200.000 εκτοπισμένους στην Κεντρική Ασία.

Ο πληθυσμός αυτός έχει ιδιαίτερη σημασία για τα εν γένει ελληνικά συμφέροντα, εφόσον κατοικεί στις περιοχές έντασης. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης άρχισαν να επανεμφανίζονται οι γεωστρατηγικές ισορροπίες που υπήρχαν στην περιοχή πριν την σοβιετοποίηση. Η δημιουργία της "Παρευξείνιας Ενωσης" των χωρών της Μαύρης Θάλασσας, δείχνει την σημασία που μπορεί να έχει ένας ελληνικός παρευξείνιος πληθυσμός. Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ έκλεισε μια ολόκληρη ιστορική περίοδο, η οποία είχε αρχίσει με την "επανάσταση του Οκτώβρη" του 1917. Οι συνέπειες υπήρξαν καταλυτικές για τον ελληνισμό. Ο άλλος πόλος, η Τουρκία -εφόσον η σοβιετο-τουρκική φιλία ήταν ο κύριος παράγοντας διαμόρφωσης του ανθρωπογεωγραφικού και πολιτικού χάρτη της περιοχής μας- βρίσκεται και αυτός σε μεγάλη κρίση με αφορμή το εθνικό ζήτημα, αλλά και την εσωτερική ανισορροπία, όσον αφορά τον οικονομικό, αλλά και πολιτικό καταμερισμό.

Η διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης το Δεκέμβριο του 1991 άλλαξε τελείως τις συνθήκες. Τέθηκε εκ νέου σε κίνηση η διαδικασία δημιουργίας εθνικών κρατών. Η διαδικασία εθνικής ολοκλήρωσης που είχε διακοπεί με την κατάληψη της εξουσίας από τους μπολσεβίκους επανήλθε με ιδιαίτερη ένταση και απειλεί ήδη να παρασύρει τα πάντα στο χώρο της πάλαι ποτέ κραταιάς σοβιετικής αυτοκρατορίας.

Μια από τις άμεσες επιπτώσεις των εξελίξεων αυτών στην Ελληνική Διασπορά του χώρου ήταν η ενίσχυση των τάσεων εξόδου προς την Ελλάδα. Εκτός όμως από το μεταναστευτικό ρεύμα, παρουσιάστηκε και προσφυγικό πρόβλημα. Χιλιάδες ήταν οι Ελληνες που ζούσαν στις θερμές εστίες των συγκρούσεων. Στην Αρμενία, στη Μολδαβία, στην Αμπχαζία, στην Οσετία. Χιλιάδες Ελληνες του Πόντου περιπλανούνται ήδη πρόσφυγες μέσα στην Ρωσία. Στην Κριμαία εμφανίζεται το φαινόμενο της πραγματικής παλιννόστησης των Ελλήνων που είχαν εκτοπίσει οι σταλινικοί το 1944 στην Κεντρική Ασία και στη Σιβηρία. Η διαδικασία αυτή της παλιννόστησης στην Κριμαία θα έπρεπε να είναι, για πολλούς λόγους, μια από τις προτεραιότητες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής στον Εύξεινο Πόντο σήμερα.

Οι αριθμοί

Η ελληνική μειονότητα παρουσιάζει μεγάλη διασπορά στο χώρο που κατελάμβανε η τέως Σοβιετική Ενωση. Ισως να είναι η εθνότητα με τη μεγαλύτερη διασπορά πληθυσμού. Αυτό οφείλεται σε ιστορικούς λόγους, καθ όσον οι Ελληνες από την αρχαιότητα κατοικούσαν στα παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Η διασπορά των Ελλήνων στη Κεντρική Ασία και στη Σιβηρία οφείλεται στις εκτοπίσεις.

Σύμφωνα με την απογραφή του 1989, οι Ελληνες της ΕΣΣΔ ανέρχονται σε 358.000 άτομα ενώ οι ελληνικές οργανώσεις θεωρούν ότι το πραγματικό μέγεθος είναι 500.000 άτομα. Ο Γαβριήλ Ποπόφ, ο πρώην Ελληνας Δήμαρχος της Μόσχας και πρόεδρος της Ομοσπονδίας των Ελληνικών Οργανώσεων της πρώην ΕΣΣΔ, υπολογίζοντας και τους μικτούς γάμους τους ανεβάζει σε 1.0000.000.

Με βάση λοιπόν τις επίσημες στατιστικές του 1989, η ελληνική μειονότητα φαίνεται να είναι εγκατεστημένη στις εξής περιοχές (μέσα στην παρένθεση υπάρχει ο κατ' εκτίμηση πραγματικός πληθυσμός σήμερα): Ρωσία 80.541 (περισσότεροι από 100.000), Ουκρανία 104.091 (έως και 130.000), Γεωργία 100.052 (60.000), Καζακστάν 49.930 (25.000), Ουζμπεκιστάν: 7.500 (3.000), Αρμενία 7.400 (4.000).

Ελληνες επίσης κατοικούν στη Μολδαβία και κυρίως στην πρωτεύουσα Κισινιόφ, στη Λιθουανία και συγκεκριμένα στη Βίλνα, στο θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ και στο Αζερμπαϊτζάν. Μέχρι τη Σιβηρία και τη μακρυνή Σαχαλίνη συναντούμε ελληνικές κοινότητες.

Κορυφαία πολιτική έκφραση των Ελλήνων της πρώην ΕΣΣΔ υπήρξε το Α' Πανσοβιετικό Συνέδριο στο Γελεντζίκ της Νότιας Ρωσίας, το οποίο αποφάσισε την δημιουργία δευτεροβάθμιου οργάνου με την ονομασία: "Πανσοβιετική Ενωση Ελλήνων ο Πόντος". Το Συνέδριο χαρακτηρίστηκε από το υψηλό επίπεδο των εισηγήσεων και το βαθύ προβληματισμό των συμμετεχόντων. Ηταν έκδηλη η αγωνία για το μέλλον των 500.000 Ελλήνων σε μια χώρα που μαστιζόταν από βαθύτατη κοινωνική, πολιτική και οικονομική κρίση.