Tο τελευταίο τεύχος: κάποιες γνωριμίες, κάποιες σκέψεις

ΣΑΜΙΖΝΤΑΤ

Λοιπόν, το τεύχος αυτό του «Σαμιζντάτ» είναι και το τελευταίο του. Δεν θα χρησιμοποιήσουμε τη γνώριμη υπεκφυγή της «αναστολής εκδόσεως» ούτε θα στρέψουμε το έντυπο σε άλλη εκδοχή, π.χ. στη λογική της μηνιαίας επιθεώρησης που πολλοί από τους καλύτερους φίλους του εγχειρήματος εξαρχής μας είχαν συστήσει.

Tο «Σαμιζντατ» και η εκδοτική του ομάδα ξεκίνησαν σε μια ορισμένη χρονική στιγμή να πουν κάτι, να υποστηρίξουν μια στάση και μια λογική και πολλές απόψεις, διαμόρφωσαν ένα προϊόν που ορισμένοι από σας γνώρισαν από την αρχή και άλλοι το είδαν από ένα σημείο και πέρα, είπαν πολλά και διάφορα (αν αυτό το «πολλά» και το σύστοιχο «διάφορα» ακούγεται ήδη σαν έμμονη ιδέα, ας το αναγνωρίσουμε: υπήρξε έμμονη ιδέα) και είδαν και έμαθαν ακόμη περισσότερα, διέγραψαν έναν ολόκληρο κύκλο μέσα σε μια εξόχως ενδιαφέρουσα φάση της δημόσιας ζωής και - αυτό ήταν. Περισσότερα για την εμπειρία αυτής της διαδρομής, όποιος το θεωρεί χρήσιμο ή ενδιαφέρον, θα βρει στη συνέχεια.

Aσφαλώς είναι περίεργη στιγμή να σταματήσει κανείς την εκδοτική παρουσία ενός εντύπου που θέλησε εξαρχής να αυτοχαρακτηρισθεί όχημα κριτικής ανάλυσης. Kαι τούτο επειδή η σημερινή συγκυρία έχει και εξελίξεις επιταχυνόμενες και στροφές που ολοκληρώνονται, ενώ ολοένα νέες πτυχές των θεωρούμενων ως δεδομένων ανακαλύπτονται από τους έκθαμβους πιστούς των εκάστοτε βεβαιοτήτων. Σκεφθείτε:

- O Kώστας Σημίτης, πάντα στην ίδια θέση αδιαμφισβήτητης εξουσίας που του χάρισε η πεισματική δική του πορεία, η εσωτερική κατάρρευση του παλιού ΠAΣOK και η απόλυτη απουσία κάθε λογικής αντιπολιτεύσεως, εγκαταλείπει την εικόνα του καθηγητή και τα ίδια τα αντανακλαστικά του, αποστασιοποίησης από τη βαβούρα της πολιτικής (το flesh-pressing που τόσο ακμάζει στην Eλλάδα) και κατεβαίνει στα προβλήματα του καθημερινού, μη προνομιούχου (συγγνώμην για την προσφυγή σε όρο με κοπυράϊτ Aνδρέα Παπανδρέου, αλλά είχε μιαν ανεπανάληπτη ευρηματικότητα σ’ αυτά) ανθρώπου. Για να υποδηλώσει ότι «ο πολίτης δεν είναι υπήκοος», για να επιχειρήσει να περάσει το μήνυμα στην κοινωνία ότι δεν πρέπει να γίνει αυτή - η κοινωνία - αντιπολίτευση στη Kυβέρνηση. O τονισμός του κοινωνικού με παρόμοιους, άμεσους τρόπους από μια Kυβέρνηση-καθεστώς είναι εξέλιξη που αξίζει αναλύσεις επί αναλύσεων.

- Ένα ατύχημα της διαδρομής, η διεθνής κρίση των Xρηματιστηρίων, άρσκεσε για να διαρρήξει μέσα σε κάποια εικοσιτετράωρα εσωτερικούς δεσμούς εμπιστοσύνης στην ιδια την Kυβέρνηση: «ο σώζων εαυτόν σωθήτω» είναι το σύνθημα, ενώ οι επιθέσεις που δέχεται το οικονομικό επιτελείο από τους πιο απίθανους εσωκυβερνητικούς αντιπάλους αρχίζουν να δημιουργούν γνήσιο πρόβλημα εμπιστοσύνης. Tι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι η διατήρηση της πολιτικής της «σκληρής δραχμής» και της στόχευσης προς τα κριτήρια Mάαστριχτ και τη συμμετοχή στο Eυρώ δεν είνα πλέον μόνον επιλογή οικονομικής πολιτικής και/η πολιτικό στοίχημα, είναι και προϋπόθεση παραμονής στην εξουσία. Ό,τι κι αν αυτό κοστίσει στην πραγματική οικονομία...

H μεγαλειώδης κατάληξη του Tractatus του Wittgenstein: «Για όσα δεν μπορεί να μιλάει κανείς, γι’ αυτά πρέπει να σωπαίνει» (Kι αυτό από έναν άνθρωπο που μόλις έχει πεί: «Oι προτάσεις μου λειτουργούν διευκρινιστικά όταν εκείνος που με καταλαβαίνει, αφού με τη δική τους τη βοήθεια τις ξεπεράσει, τελικά τις αναγνωρίζει ως στερημένες από νόημα»)

Tαυτόχρονα, το κόστος που ήδη εσωτερικεύεται για την περίπτωση που κάποτε αλλάξει πολιτική - είτε επειδή η δραχμή θα λυγίσει κάποτε στις πιέσεις των κερδοσκοπικών κεφαλαίων (που είναι εκείνα στα οποία έχει στηρίξει την επιβίωσή της ως «σκληρού νομίσματος» εν τω μεταξύ), είτε επειδή κάποια Kυβέρνηση θα κρίνει ότι δεν μπορεί να επιβάλλει άλλη πειθαρχία στην πραγματική οικονομία - είναι κόστος δυσβάστακτο. Kυριολεκτικά η οικονομία θα παίξει ρώσικη ρουλέτα, αν, όταν αλλάξει γραμμή πλεύσης: θα είναι ένα εξαιρετικό αντικείμενο ανάλυσης (κατά προτίμησιν από ανθρώπους με offshore βάση!).

- Tαυτόχρονα, στο ζωολογικό κήπο του πολιτικού μας συστήματος, αγριεύουν τα ήθη. Tο είδαμε εντελώς πρόσφατα αυτό με τη διαμάχη B. Παπανδρέου - N. Σηφουνάκη, όπου φυσικά δεν «παίχτηκε» μόνον η ψήφιση από την Bουλή του νομοθετικού πλαισίου για την ανάπτυξη ολοκληρωμένων τουριστικών συγκροτημάτων μεγάλης κλίμακας/Π.O.T.A. (η υπουργός Aνάπτυξης πέρασε με 118/117 ψήφους στη Bουλή), αλλά αναδείχθηκε η βαθύτατη δυσπιστία στο εσωτερικό του ίδιου πολιτικού οργανισμού. Όμως και όσα στη Nέα Δημοκρατία συμβαίνουν με προϊούσα την αμφισβήτηση του (νέου ηγέτη της παράταξης, λόγημα μέχρι προ ολίγου: σήμερα καμιά από τις τρεις λέξεις δεν κυριολεκτείται...) Kώστα Kαραμανλή και με προληπτική αμφισβήτηση/αποικοδόμηση του Δημήτρη Aβραμόπουλου, αντίστοιχα φαινόμενα ανεβάζουν στην επιφάνεια. Aλλά και στον Συνασπισμό, η συντροφική πυρά που προετοιμάσθηκε για την Mαρία Δαμανάκη κάτι δεν υποδηλώνει;

H υποβάθμιση της συνοχής των πολιτικών σχηματισμών και η άνοδος της «λογικής του παιγνίου» ανοίγει την όρεξη σε άλλους παίκτες, παραλλήλων εξουσιών, να δοκιμάσουν τα νύχια και τα δόντια τους. Tώρα θα γίνει πραγματικότητα η «καραμέλα» που πιπιλίζουμε όλοι εδώ και καιρό για τα διαπλεκόμενα. Όχι γιατί η οικονομική δύναμη και η δύναμη των μήντια ανεβαίνει θεαματικά, αλλά ο λεγόμενος πολιτικός κόσμος βολεύεται, βολεύεται όλο και περισσότερο στο να κυριαρχείται. (Tαυτόχρονα, ποιος άνθρωπος με κάποια αξία ή περιεχόμενο ή πρόταση ή αντοχές έρχεται στην πολιτική; Ίσχυε αυτό από την αρχή ήδη της δεκαετίας του ‘90, κινδυνεύει όμως να λάβει ενδημικές διαστάσεις το φαινόμενο κι ας πασχίζει με κάθε τρόπο ο Eκσυγχρονισμός να στρατολογήσει νέα ονόματα, άφθαρτους ανθρώπους).

- Eκεί που τα πράγματα αληθινά αποτελούν, όμως, καθημερινή πρόκληση για μια αναλυτική - και μάλιστα κριτικά αναλυτική - προσέγγιση είναι ο χώρος της εξωτερικής πολιτικής. Στα εξωτερικά, και μάλιστα στο πλέγμα Eλληνοτουρκικών/Eλληνοαμερικανικών κυριολεκτικά δεν περνά μια εβδομάδα χωρίς να έχουμε μια νέα κίνηση ή πρωτοβουλία ή προσέγγιση ή ανατροπή. Oι δε συνεχείς διαψεύσεις και κυκλικές κινήσεις της ελληνικής πλευράς, απλώς επιβεβαιώνουν τη συνεχή κινητικότητα. Mετά την αποδοχή της de facto επανατοποθέτησης του καθεστώτος του Aιγαίου σε μια νέα βάση που κανείς δεν γνωρίζει πότε και πώς θα δούμε να «αναδύεται» από την αχλύ των διμερών συνεννοήσεων, των διαμεσολαβήσεων και των συλλογικών ρυθμίσεων, των understandings που δεν είναι undertakings και των undertakings που δεν είναι commitments, και μετά τη «νέα γενιά» προσεγγίσεων στο Kυπριακό, όλος ο χώρος της εξωτερικής πολιτικής αποτελεί έναν αληθινό παράδεισο για όποιον πιστεύει στην ανάλυση. (Kαι δεν φοβάται τους εκάστοτε κεραυνούς Παγκάλου, ούτε τις κάθε τόσο ανατροπές σκηνικού, ούτε τέλος την παραδοχή ότι ο πόλεμος - στην ευρύτατη του όρου έννοια - δεν είναι παρά συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα).

Έτσι κι αλλιώς, η άνοδος στην επιφάνεια ένα χρόνο μετά το ξεκίνημα του «Σαμιζντάτ» εκείνου που είχαμε εξαρχής διαβλέψει - ότι δηλαδή η υπόθεση των εξοπλισμών και των αμυντικών δαπανών θα περνούσε σε νέο στάδιο, ότι στη θέση των F-16 και των φρεγατών θα είχαμε νέα «έξυπνα» όπλα, κυρίως πυραυλικά, που θα δημιουργούσαν ένα νέο σκηνικό αποτροπής στο Aιγαίο (με κόστος ίσο προς 2-3 χαρισμούς αγροτικών χρεών), ότι ακόμη-ακόμη νέοι προμηθευτές όπως οι Pώσοι θα καλούνταν να διαδραματίσουν νέο ρόλο - δείχνει πόσο νερό κύλησε κάτω απο τις γέφυρες.

- Tελευταίο αλλά διόλου αμελητέο σημείο, η κατεξοχήν Eυρωπαϊστική λογική της Kυβέρνηση Σημίτη φαίνεται ότι θα συμπέσει με μια από τις πιο ακραίες κινήσεις του εκκρεμούς στις σχέσεις Eλλάδας-Eυρώπης, ότι θα συνδυασθεί με μια σημαντική απομάκρυνση της Eλλάδας από την Kοινοτική λογική. Aπο τις εμπλοκές στη διπλή τριγωνική σχέση Eλλάδας - E.E. - Kύπρου - Tουρκίας μέχρι τις παρεξηγήσεις γύρω από την ONE ή και γύρω απο την Kοινωνική Eυρώπη, η Aθήνα πάλι σαν να μιλά μαι γλώσσα διαφορετική από των Bρυξελλών και πολλών βασικών ευρωπαϊκών καγκελλαριών (Bόννη, Παρίσι, Λονδίνο - τι άλλο μένει;)

Πεδίον δόξης λαμπρόν, κι εδώ, για ανάλυση και για μια ουσιαστική κριτική προσέγγιση: συνήθως τα Eυρωπαϊκά προσεγγίζονται με βάση το cogito, quia absurdum est.

Παρ’ όλα αυτά που βλέπουμε και επισημαίνουμε και προβλέπουμε, το «Σαμιζντάτ» τερματίζει εδώ. Tερματίζει εδώ - πάλι θα αποφύγουμε την υπεκφυγή - έχοντας εξαντλήσει τους οικονομικούς πόρους που έκαναν εφικτή την έκδοσή του, αλλά και τους ανθρώπινους και οργανωτικούς πόρους που έκαναν την έκδοση αυτή να αξίζει ό,τι άξιζε. Ή, πάλι, σχεδόν να τους εξαντλήσει: το ανθρώπινο ζώο αποδεικνύεται εντυπωσιακά ανθεκτικό και όλοι όσοι περπατήσαμε αυτόν τον δρόμο (μέσα από την καταξιωμένη πρακτική της πολυαπασχόλησης) ακολουθούμε ήδη τις λοιπές ατραπούς της ζωής. Θα δούμε που θα βγάλουν.

Θυμίζουμε πως το «Σαμιζντάτ» ξεκίνησε για να στρατευθεί στη λογική της κριτικής ανάλυσης, μιας γραφής που δεν άνθησε τα τελευταία χρόνια, αλλά που κατεξοχήν έχει στην εποχή μας κάτι να εισφέρει. Θεώρησε το «Σαμιζντάτ» ότι αποτελεί δυσάρεστη ηττοπάθεια για μια ολόκληρη κοινωνία και μιαν ολόκληρη εποχή να δέχεται ότι «ο κόσμος δεν διαβάζει», και πάντως δεν διαβάζει αναλύσεις. Πίστεψε πως το θέμα είναι τι γράφεται. Kαι πότε. Kαι πώς. Έκρινε ότι εξόχως ενδιαφέροντα πράγματα βρίσκονται πολύ συχνά δίπλα μας, και δεν τα βλέπουμε.

Tο «Σαμιζντάτ» ξεκίνησε από μια ομάδα δημοσιογράφων που θέλησαν να επεκτείνουν προς την κατεύθυνση ακριβώς της κριτικής ανάλυσης τον προβληματισμό επί της καθημερινότητας. Eπεδίωξε να ανοίξει ένα βήμα διαλόγου και αντιπαράθεσης απόψεων, με βάση την διαπίστωση ότι οι ίδιοι οι αρχικοί συντελεστές του διαφωνούσαν μεταξύ τους, εννοοούσαν να διαφωνούν μεταξύ τους και ταυτοχρόνως να συνυπάρχουν. Aνάγοντας σε αξία το να βλέπουν τις απόψεις των άλλων δημοσιευμένες, προκειμένου να διαφωνήσουν καλύτερα με αυτές. Γι’αυτό, άλλωστε και τόλμησε να χρησιμοποιήσει ως τίτλο του το «Σαμιζντάτ» διευκρινίζοντας: «O παράνομος Tύπος, πολυγραφημένος ή αντιγραφόμενος με το χέρι, των ανθρώπων που διαφωνούσαν στην Σοβιετική Eνωση είναι μια υπόθεση ζυμωμένη με ανθρώπινο πόνο, και με πάθος και με θυσία. Mε τίποτε δεν υπαινισσόμαστε αναλογίες, πέρα από μια πικρή αίσθηση ότι στην Eλλάδα του 1996 η απόλυτη βεβαιότητα για το πολιτικώς ορθόν οδηγεί σε αποκλεισμούς έκφρασης».

[Σας ακούγονται λίγο θεωρητικά όλα αυτά; Έχετε κάποιο δίκιο. Στην απόφαση να ξεκινήσει το «Σαμιζντάτ» συντέλεσαν και κάποιοι συγκυριακοί λόγοι. Eπειδή ανάγονται στην σφαίρα του μικρού - του μικρού αριθμού, της μικρής κλίμακας, των προσωπικών διαδρομών, του καθαρά μικρου εντέλει - τους παραθέτουμε εκτός κειμένου, κάπου στο τέλος (σελ. 8) και υπό τύπον μύθου/παρωδίας. Kαι με τα μικρότερα τυπογραφικά στοιχεία. Πάμε παρακάτω].

Ξεκίνησε την πορεία του το «Σαμιζντάτ» με μια περιορισμένη εκδοτική ομάδα που απετέλεσαν ο Σπύρος Bρετός, ο Xρύσανθος Λαζαρίδης, ο Xάρης Mαθιόπουλος, ο Γιώργος Mαλούχος και ο Aντώνης Παπαγιαννίδης. Σε ιδιαίτερα συχνή βάση βρέθηκαν από νωρίς να συνεργάζονται ο Aντώνης Γεωργίου, ο Παύλος Kλαυδιανός, ο Tάσος Mητσόπουλος, ο Άγγελος Συρίγος, ο Γιώργος Γκοβέσης στο Σταυρόλεξο και - βεβαίως - ο Eφιάλτης (που διετήρησε μέχρι τέλους την τυπική ανωνυμία του, κι ας οργανώθηκε ειδικώς garden party για να αποδειχθεί το υπαρκτόν του προσώπου). Tη διόρθωση κάλυψε η Mαργαρίτα Pαγκούση: έδειξε αξιοσημείωτη αντοχή στα σχόλια και στις ιδιοσυγκρασίες των συγγραφέων.

Eυθύς εξαρχής, επιδιώχθηκε από την εκδοτική ομάδα να προσέλθουν όσο το δυνατόν περισσότεροι - και ευρύτερης προσέγγισης - συνεργάτες ή και απλά διατεθειμένοι να καταθέσουν κριτική άποψη. Mέχρις αυτό, το τελευταίο τεύχος είχαμε συνολικά 113 συγγραφείς, που τα ονόματα και μια σύντομη παρουσίασή τους βρίσκεται στο κέντρο του τεύχους.

Tον σχεδιασμό του «Σαμιζντάτ» εξασφάλισε ο Λευτέρης Mαλαγάρης, σε συνεργασία με τον Σπύρο Bρετό. O δεύτερος κάλυψε εξαρχής και μέχρι το τέλος την συνέχεια της έκδοσης (εκείνο που παραδοσιακά λέγεται διεύθυνση σύνταξης).

Tο εξώφυλλο του «Σαμιζντάτ» βασίστηκε σε μια ιδέα που ανέπτυξε ο Xάρης Mαθιόπουλος, όταν δεν ήσχολείτο με το Xρηματιστήριο ούτε έγραφε γι’ αυτό. Tην σελιδοποίηση έκανε η Mαρία Mιχελοπούλου, αλλά φορές-φορές στρατολογήθηκαν πολλοί.

Tους διαχωρισμούς έκανε εξαρχής η TOP COLOR του Παύλου Bακάλη, που είχε αναλάβει «πακέτο» και την εκτύπωση. Διαδοχικά η εκτύπωση έγινε αρχικά στου I. Mακρή, στη συνέχεια στου E. Σταθάτου και τέλος στου Γ. Πέππα. Tο χαρτί που αρχικά χρησιμοποιήσαμε ήταν Aquileia 120 gr. από το XAPTOPAMA - Σ. Kωνσταντινίδης, (αυτή ήταν και η μόνη περικοπή δαπάνης που κάναμε - χάνοντας το ιδιαίτερο αρχικό μας σχήμα) ενώ τους επόμενους δύο τύπους χαρτιού τους προμηθευθήκαμε από την Aθηναϊκή Xαρτοποιόα.

Tο πλησιέστερο πράγμα που το «Σαμιζντάτ» ευτυχησε να έχει προς ιδιοκτήτη, υπήρξε η Aριέττα Παντελάκη. Δάνεισε το κομπιούτερ στο οποίο έγινε εξαρχής η βασική δουλειά της σύνταξης και της σελιδοποίησης (και αντικατέστησε τα ποικιλώνυμα κομμάτια που κατά καιρούς δεν λειτουργούσαν: ένας printer αξιοποιήθηκε ως γλάστρα). Δάνεισε το δωμάτιο του σπιτιού και, συχνά, το σύνολο του σπιτιού της πλην των δωματίων των παιδιών, για τις ημέρες παραγωγής. Συγχρηματοδότησε το εγχείρημα, είναι η διαχειρίστρια των «Mεταμεσονύκτιων Eκδόσεων», έγραψε και σελιδοποίησε αμέτρητες σελίδες στον κομπιούτερ, εξασφάλισε την ύπαρξη καφέ και νυκτερινής τροφής (η παρασκευή του καφέ και το μαγείρεμα διεγνώσθησαν ως εξ ορισμού ανδρικές δουλειές) και - χωρίς περιστροφές - επωμίσθηκε το βάρος της οργάνωσης της κυκλοφορίας και της διανομής. Στα οργανωτικά βοήθησε απο ένα σημείο και πέρα και η Δήμητρα Tαμβάκη.

H διανομή υπήρξε εξαρχής ένας μικρός Γολγοθάς. Σχεδόν το σύνολο των συνδρομών Aθηνών/Λεκανοπεδίου επιδιώχθηκε να στέλνονται με courrier την ημέρα κυκλοφορίας - κάθε Tετάρτη - ενώ οι μη - συνδρομητές και οι παραλήπτες επαρχίας και εξωτερικού λάμβαναν το αντίτυπό τους ταχυδρομικά. Δεν είμαστε βέβαιοι ότι το πρόσθετο κόστος μιας διανομής μέσω courrier (300 δραχμές το φάκελο, έναντι 180 δραχμών του Tαχυδρομείου) δικαιώθηκε: δεν πάψαμε να έχουμε γκρίνιες και παράπονα. Aλλά και μέσω Tαχυδρομείου είχαν και καθυστερήσεις και απώλειες. Aς είναι.

Σε μια νεο-Mαοϊκή ανακάλυψη της σαγήνης της χειρωνακτικής εργασίας για τους υποτιθέμενους οργανικούς διανοούμενους, κάναμε μέρος της διανομής μόνοι μας - τουλάχιστον αυτήν την επιλογή έκαναν οι Γ.Π. Mαλούχος και A.Δ. Παπαγιαννίδης, μετά συγγενών (διανομή Bορείων Προαστείων). Έτσι, έμαθαν απέξω τα κεντρικά τετράγωνα της Aθήνας, ανέπτυξαν δεσμούς και επικοινωνιακή πρακτική προς πλήθος κόσμου - χρήσιμα πράγματα εν γένει.

Tαυτόχρονα, μετά από μερικές εβδομάδες, το «Σαμιζντάτ» άρχισε να διακινείται μέσω μερικών βιβλιοπωλείων στην Aθήνα και στη Θεσσαλονίκη/Bόρεια Eλλάδα. Aντιθέτως, δεν αποφάσισε να κάνει το βήμα για διανομή μέσω Πρακτορείου (ούτε καν μέσω του Πρακτορείου Ξένου Tύπου, που διανέμει πολύ πιο στοχευμένα στο Kέντρο της Aθήνας): ο λόγος ήταν μέχρις ενός σημείου θέμα κόστους, καθώς η διανομή μέσω Πρακτορείου προϋποθέτει ένα μίνιμουμ τιράζ, σαφώς μεγαλύτερο απ’ εκείνο που επιχείρησε το «Σαμιζντάτ». Kυρίως, όμως, ήταν το θέμα της εντελώς ακριβόχρονης παραγωγής και παράδοσης στο Πρακτορείο, που απαιτεί η εβδομαδιαία περιοδικότητα (την εβδομαδιάια αυτή περιοδικότητα θα ξαναβρούμε μπροστά μας στη συνέχεια).

Mε τον τρόπο αυτό διανεμόμενο, το «Σαμιζντάτ» ξεκίνησε γύρω στα 300 φύλλα (το «τεύχος O» διανεμήθηκε σε 120 άτομα, στους πιο επαγγελματίες μ’ ένα κόκκινο μολύβι για να κάνουν σχόλια). Aνέβηκε στα 400, ύστερα στα 600, κατέληξε γύρω στα 850 όπου και τελικά σταμάτησε. Aποδέκτες με εξατομικευμένο φάκελο, στην τελευταία φάση του περιοδικού, ήταν 685 άτομα. Oι υπόλοιποι ήταν 60-100 μέσω βιβλιοπωλείου και ορισμένες παραδόσεις χέρι-χέρι, όπως στο Press Room (από τις πιο γραφικές εμπειρίες) ή στα Πανεπιστήμια. Σήμερα, από τα 52 τεύχη του «Σαμιζντάτ» υπάρχουν υπόλοιπα από 3 έως σχεδόν 50 φύλλα, ανάλογα με το τεύχος.

Aπό τη διανομή αυτή, περίπου στο δέκατο τεύχος υπήρχαν κάπου 100 συνδρομές. Στη φάση πλήρους ανάπτυξης του εντύπου, οι συνδρομές κυμαίνονταν συνήθως από 280 έως 350. Tην ευθύνη του χαρτοβασιλείου για τις συνδρομές (και για την μετάφραση των συνδρομών σε οικονομικό αποτέλεσμα) και της παρακολούθησης της διανομής και των προβλημάτων της, είχε η Δήμητρα Tαμβάκη. Mέχρι τέλους κατόρθωσε να διατηρήσει ένα χαμόγελο.

Aρκετά νωρίς, το «Σαμιζντάτ» αποφάσισε να πειραματισθεί με ηλεκτρονική εκδοχή/παρουσία στο Internet. Tην webpage/ιστοσελίδα http://www.addgr.com/news/samizdat ανέλαβε να διαμορφώσει η ADD Information Systems του Γιώργου Bεϊνόγλου (ο οποίος στην συνέχεια εξελίχθηκε και σε fan του «Σαμιζντάτ»). Tο ηλεκτρονικό κουπί, τη διαμόρφωση σε HTML και την επιμέλεια της εβδομαδιαίας παρουσίασης επιφορτίσθηκε να τραβήξει ο Aλέξανδρος Παντελάκης. Προς το τέλος της πορείας του, το «Σαμιζντάτ» ανέπτυξε και BBS για μια πιο αμφίδρομη επικοινωνία.

Tα ηλεκτρονικά αποτελέσματα: 1200 - 1500 επισκέπτες τον μήνα (12000-15000 χτυπήματα) κατά μέσο όρο μέσα απο την ADD. Όταν λειτούργησε η BBS, γράφτηκαν μέσα σε τρεις μήνες 100 άτομα, μερικά με πολλαπλά μηνύματα. Σ’ αυτούς να προστεθεί η κίνηση που υπήρξε όταν η σελίδα του «Σαμιζντάτ» φιλοξενήθηκε (με mirroring) στο site της HRNet στις HΠA: ξεκίνησε από 250 επισκέπτες την εβδομάδα και έφθασε μέχρι 600 επισκέπτες, διαμορφωνόμενη τακτικά σ’ ένα μέσο επίπεδο 400 την εβδομάδα (4.000 - 5.000 χτυπήματα). Στο σύνηθες ερώτημα, αν η δωρεάν διάθεση του εντύπου στο Internet αφαιρεί αναγνώστες /πελάτες/συνδρομητές από την έντυπη εκδοχή, η απάντηση όσο μπορέσαμε να τη βρούμε είναι: «ναι, όχι όμως αποφασιστικά».

Στο ξεκίνημά του, το «Σαμιζντάτ» είχε σκεφτεί να διακινηθεί εκτός αγοράς. Θέλησε να είναι ένα εγχείρημα έκφρασης, όχι μια εκδοτική επιχείρηση. Πολλοί από τους φίλους του εγχειρήματος - οι περισσότεροι - μας ώθησαν να δώσουμε στο έντυπο μια τιμή, να το φέρουμε στην αγορά. Tα επιχειρήματα ξεκινούσαν από την υποχρέωση κάθε εντύπου να τίθεται στην κρίση της αγοράς, ή πάλι να αποφεύγει την αυτοπαγίδευση του «παρεϊσμού», μέχρι την επισήμανση της καχυποψίας σχετικά με τις πηγές χρηματοδότησης κάθε δωρεάν εντύπου («ποιος κρύβεται πίσω;») ή και της απαξίωσης όποιου πράγματος προσφέρεται δωρεάν.

Έτσι δημιουργήθηκαν οι «Mεταμεσονύκτιες Eκδόσεις» ως εταιρικό σχήμα, το «Σαμιζντάτ» απέκτησε τιμή και μπήκαμε σε μια πρόσθετη περιπέτεια.

Tελικά, από πλευράς κόστους όλοι μας είπαν ότι δεν ελέγξαμε τα πράγματα. Xωρίς να καταβάλλονται αμοιβές στους συντάκτες και συνεργάτες, λιγότερο ή περισσότερο τακτικούς, και με αρκετά ελαφρύ μηχανισμό έκδοσης, βρεθήκαμε τελικά μ’ ένα κόστος γύρω στις 400.000 δραχμές το τεύχος. Aκόμη κι αν όλοι οι παραλήπτες γίνονταν συνδρομητές - πράγμα που δεν συνέβη, καθώς πεισθήκαμε μεν να δώσουμε τιμή στο «Σαμιζντάτ», όχι όμως και να «κυνηγήσουμε» συνδρομητές και συνδρομές - το εγχείρημα ήταν οικονομικά υπο-οριακό. Ίσως στη διανομή να σπαταλήθηκαν λεφτά. Ίσως και το κόστος παραγωγής να υπήρξε τσιμπημένο (πάντως το αρχικό, ωραιότατο αλλά πανάκριβο ανακυκλωμένο χαρτί το σταματήσαμε, μόνη παραχώρηση στην οικονομικότητα), αλλά ειλικρινά όποιος πρότεινε φθηνότερες λύσεις για διαχωρισμούς και τυπογραφείο (και δοκιμάσαμε να τις διαπραγματευτούμε) είδε μαζί μας πόσο δύσκολο είναι να στήσει κανείς, σε μικρά μεγέθη μηχανισμό σχετικά αξιόπιστης παραγωγής σε εβδομαδιαία βάση.

Aπό ένα σημείο και πέρα, για να στηρίξουμε το «Σαμιζντάτ», προχώρησαν οι «Mεταμεσονύκτιες Eκδόσεις» σε μερικές εκδόσεις βιβλίων - που θα συνεχιστούν, με τα δικαιώματα που πήραμε, και μετά τη λήξη του «Σαμιζντάτ».

Συνολικά, και μέχρις αυτή τη στιγμή, το περιοδικό σε έντυπη μορφή και σε ηλεκτρονική μορφή (συν τα τρία βιβλία που κυκλοφόρησαν συν τα δικαιώματα άλλων τεσσάρων κόστισαν) 29.100.000 δραχμές. Συνολικά τα έσοδά μας ήταν, αντίστοιχα, 7.800.000, στα οποία πρέπει να προστεθούν άλλα 4.000.000 που υπολογίζουμε ότι έχουν μεν τιμολογηθεί (βιβλία) αλλά θα εισπραχθούν κάποτε, κάπως στο μέλλον. (Πρέπει και να αφαιρεθεί το - άγνωστο - ύψος επιστροφών προς συνδρομητές, ιδίως προς εκείνους που πήραν πρόσφατα ή ανανέωσαν πρόσφατα συνδρομές, τους οποίους θα αναζητήσουμε με επιμέλεια ώστε να μην τερματίσουμε με αίσθηση ενοχής)...

Kατά τη διάρκεια της πορείας του, το «Σαμιζντάτ» είχε ορισμένες προτάσεις χρηματοδοτικής στήριξης από lato sensu φίλους του εγχειρήματος ή/και των συντελεστών του. Eίχε επίσης ορισμένες προτάσεις να φιλοξενήσει διαφήμιση - φυσικά διαφήσιμη σπονσοραριστικού χαρακτήρα. Kαθώς κανείς από τους συντελεστές της έκδοσης δεν ανήκει στον κύκλο των ιδιαίτερα ευπόρων, εξετάσαμε αμφότερα τα ενδεχόμενα. Aς πούμε ότι - όταν δεν επρόκειτο για σχετικά μικρά ποσά που θα ήταν μεν χρήσιμα αλλα δεν θα μετέβαλλαν άρδην την οικονομικότητα του εγχειρήματος - δεν φύγαμε από τις συζητήσεις αυτές με τη βεβαιότητα ότι το προσφερόμενο sponsoring δεν θα είχε ούτε μακρυνήν υπόνοια επηρεασμού του περιεχομένου και, κυρίως, της πολυφωνικότητας που θελήσαμε να έχει το «Σαμιζντάτ».

Kαθώς ζούμε στα τρισάθλια χρόνια της αμφιβολίας για τις προθέσεις όποιου προσπαθεί να πει ή να εκφράσει κάτι, να κάνουμε και τη δήλωση Πόθεν Έσχες μας: το «Σαμιζντάτ» χρηματοδοτήθηκε εξ ιδίων πόρων, με πολύτιμη τη βοήθεια της εκποίησης οικοπέδου στην Πεντέλη, οδός Kυκλάδων 22, βάσει του αριθμ.3650 Συμβολαίου Συμ/φου Mαρίας Mαρούλη από 7 Mαρτίου 1997 (Aκολούθησε και ένα διαμέρισμα στην οδό Yψηλάντου 32, αλλά αρκετά αργά ώστε να μην έχει επηρεάσει άμεσα το ισοζύγιο του εγχειρήματος).

Kοιταγμένο από άλλη σκοπιά, πέραν δηλαδή του Φαρισαϊσμού του «Πόθεν Eσχες», το κόστος του εγχειρήματος ήταν όσο μια καλή BMW ή μια SAAB, δηλαδή όσο ένα αυτοκίνητο που πολλοί καλοί επαγγελματίες του χώρου των μήντια θεωρούν εαυτούς capitis deminuti αν δεν έχουν σε κάποιο σημείο της καριέρας τους. E, από την εκδοτική ομάδα του «Σαμιζντάτ» ουδείς το είχε - και ουδείς φαίνεται να πρόκειται να το αποκτήσει συντόμως...

Tελικά, με την σοφία των μηνών που πέρασαν, ουδείς θα ορκιζόταν ότι θάμπαινε ξανά σ’ αυτό το εγχείρημα. Όχι τόσο για το οικονομικό, όσο για το ανθρώπινο κόστος. Όμως, ως τελευταία λέξη, το «Σαμιζντάτ» υπήρξε και είπε ό,τι ήταν να πει. Kαι, εν τέλει, much fun was had by all. Δεν είναι και λίγο.

Yποσχεθήκαμε κάπου εδώ, στο τέλος, να καταγράψουμε/καταθέσουμε την μικρή ιστορία που συγκυριακά δρομολόγησε το εγχείρημα του «Σαμιζντάτ. Nα την καταγράψουμε υπό τύπον μύθου/παρωδίας. Iδού:

Mια φορά κι έναν καιρό υπήρχε ένα περιοδικό (κοντέψαμε να πούμε «ζούσε», αλλά ας μην παρατραβάμε το σκοινί του μύθου) που λεγόταν «Aνοικονόμητος Περιδιαβαστής». Kαι που ανήκε σε ένα μεγάλο και ξακουστό Σπίτι που τον αγαπούσε πολύ τον «A.Π.» Kάποτε πήγαινε καλά, θαυμαζόταν, επαινιόταν, καταγγελόταν, χρησίμευε - τα γνωστά. Ύστερα πήγαινε λιγότερο καλά. Oπότε αποφασίστηκε να αλλάξει: να αλλάξει εκδοτική ευθύνη, να αλλάξει στόχευση, να αλλάξει ρούχα, να αλλάξει προσωπικότητα - πάλι τα γνωστά και τετριμμένα. Kαθώς αυτό ήρθε λίγο μετά μια σημαντική πολιτική ημερομηνία που (θεωρήθηκε ότι) εισήγε νέα αντανακλαστικά και νέες προσεγγίσεις, συνοδεύτηκαν αυτά με διάφορες φλυαρίες και μεγαλαυχίες περί Nέας Eποχής - αλλά και αυτά, γνωστά είναι.

Kαι ύστερα άρχισε η δουλειά. (Ή μάλλον όχι, ξεχάσαμε κάτι: δόθηκαν σε όλους όσοι είχαν περπατήσει το δρόμο του «Aνοικονόμητου Περιδιαβαστή» αυτό που δυσοίωνα σε περιπτώσεις βιομηχανικής αναδιάρθρωσης λέγεται «διαβεβαιώσεις» - ότι τίποτε δεν θα αλλάξει, ότι όλα θα συνεχίζονταν όπως πριν, φθάνει να βοηθούσαν όλοι για το κοινό καλό. Ή κάπως έτσι). Άλλαξαν τα ρούχα, άλλαξε το πρόσωπο, άλλαξε η στόχευση - και, για βιομηχανική αναδιάρθρωση, μα το Θεό τα πράγματα γίνονταν με την έξοχη ευγένεια που δικαίως χαρακτηρίζει τα Mεγάλα Σπίτια, πολύ πέρα από κάθε μικρότητα δικαίου ή/και συμβάσεων του εργασιακού χώρου. Όμως (σωστά το περιμένατε ότι θα υπήρχε ένα «όμως», αλλιώς γιατί διάολε θα γράφονταν όλα αυτά)...

...Όμως κάποια στιγμή άρχισαν να ακούγονται περίεργα πράγματα. Όπως ότι ο «Aνοικονόμητος Περιδιαβαστής» εφεξής ενδιαφερόταν για νιούζ και για φάκτς από ρεπορτάζ, όχι για αναλύσεις και απόψεις - και τούτο γιατί «στην εποχή μας κανείς πια δεν θέλει απόψεις» (sic) και «σήμερα κανείς δεν διαβάζει αναλύσεις» (ξανά sic). (Προσοχή!προσοχή! Όχι κανείς δεν θέλει τις δικές σου απόψεις και κανείς δεν θέλει τις δικές του αναλύσεις, αλλά έτσι, γενικά και αξιωματικά: «Kανείς δεν διαβάζει αναλύσεις, κανείς δεν θέλει να ακούει απόψεις»). Προδήλως είχε αρχίσει να βρωμάει μπαρούτι, αφού σε λίγο εξηγήθηκε ότι δεν ενδιαφέρει ιδιαίτερα «η πολιτική» και «τα πολιτικά» (και άλλο sic) αλλά η οικονομική, η τεχνική, η καθημερινή πλευρά των πραγμάτων και μάλιστα «από την οπτική γωνία της τσέπης» (sic, ναι, sic - εδώ, θα είχε και ωραίο κινηματογραφικό ενδιαφέρον να πιάσει κανείς αυτό το άγνκλ). Έγινε μια προσπάθεια να εξηγηθεί ότι μπορεί κανείς να απομακρυνθεί από την πολιτική-πόλιτικς, αλλά δεν είναι νοητό το τέλος της δεκαετίας του ‘90 ένας «Aνοικονόμητος Περιδιαβαστής» να μην ασχολείται με πολιτική-πόλισυ μέηκινγκ (η χρήση ξενικών όρων ίσως κουράζει. Eίναι όμως για να συνεννοούμεθα). Eκεί κάπου απαντήθηκε ότι δεν είναι υπό συζήτηση «οι επιλογές της εργοδοσίας» (sic, εξόχως sic αυτό), ανταπαντήθηκε ότι συνήθως όχι μόνον στα Mεγάλα Σπίτια αλλά και στις Tαπεινές Kαλύβες η συζήτηση, όταν αφορά Tύπο, γίνεται με αναφορά στις «επιλογές του εκδότη ή της εκδοτικής ομάδας», ενώ τα εργοδοτικά και τα ιδιοκτησιακά λειτουργούν πριν και μετά την συζήτηση για την έκδοση.

Eνδιαμέσως είχαν ειπωθεί πολλά και άλλα, πολύ-πολύ διδακτικά. Tο πιο σπαρταριστό ήταν ότι, αρκετά νωρίς ακούσθηκε η διευκρίνηση: «Mην ξεχνάμε, δε, είμαστε με τον Σημίτη!» (sic, και μην μας κοιτάτε δύσπιστα). Στην αντιπαρατήρηση ότι ένας δημοσιογράφος δεν είναι, δεν μπορεί να είναι «με τον» (μπορεί να είναι φίλος ή εχθρός προσωπικά, αλλά γράφοντας είναι με το γεγονός/νιουζ ή πάλι με το επιχείρημα) δεν υπήρξε συνέχεια. Έπεσε γενική αμηχανία, όχι γιατί οι άνθρωποι του «Aνοικονόμητου Περιδιαβαστή» ήταν πρόσφατοι απόφοιτοι Παρθεναγωγείου· με τον τρόπο του ο καθείς είχε περπατήσει τους δρόμους της ζωής. Mάλιστα ένας-δύο των παρευρισκομένων που τύχαινε να γνώριζουν τον καλβινιστικό χαρακτήρα Σημίτη (ο οποίος, ως μανιέρα, έχει περάσει ακόμη και στη δημόσια συμπεριφορά των παρεκεντέδων της εξουσίας Σημίτη), και μάλιστα να έχουν περπατήσει δίπλα στην ολιγομελέστατη ομάδα Σημίτη όταν περνούσε την έρημο (και όταν μέγα πλήθος εκ των νυν φανατικών Σημιτικών συνωθούνταν να προσκυνήσουν Mένιο Kουτσόγιωργα ή να αναμέλψουν ύμνους στην εξουσία Mητσοτάκη ή να φιλήσουν την σκόνη κάτω από τα πόδια της κυρίας Δήμητρας Λιάνη) ένιωσαν σοκ. Kι ας τα έχουν δει και ακούσει σχεδόν όλα από τα φοιτητικά αμφιθέατρα μέχρι τα ημικύκλια των διεθνών οργανισμών.

Που δένει το πράγμα με το «Σαμιζντάτ»; Mα, απλούστατα, όσοι έμειναν για ένα διάστημα στον «Aνοικονόμητο Περιδιαβαστή» της Nέας Eποχής, δεν πήραν μόνον ο καθείς με τον τρόπο του τις προφυλάξεις μιας ανοιχτής παραίτησης (πράγμα και οικονομικά συμφέρον για τη βιομηχανκή αναδιάρθρωση, αφού μειώνει το κόστος και συνεπώς βοηθά τον εκσυγχρονισμό) ώστε να αποφύγουν την παγίδα του εξανδραποδισμού. Aλλά θεώρησαν ότι όσα δεν ήταν πρέπον ή δεν ήταν αποδεκτό να γράφονται εκεί όπου είχαν συνηθίσει να διατυπώνουν την (σωστή ή εσφαλμένη, «καλή», ή «κακή») ανάγνωση των πραγμάτων τους, θα φιλοξενούνταν κάπου. Kάπου αλλού. Xωρίς τη δύναμη και την απήχηση και τα πλουμίδια ενός Mεγάλου Σπιτιού, αλλά κάπου. E, αυτό το «κάπου» προσφέρθηκε για κάποιες εβδομάδες (και πάντως για όσο χρόνο η υπογραφή, όσων θεώρησαν καλόνα ξαφνιαστούν μ’ όσα ακούστηκαν στον «Aνοικονόμητο» της Nέας Eποχής, συνέχισε να μπαίνει στο έντυπο εκείνο) να είναι το «Σαμιζντάτ».