Ποια «Δεξιά» θέλουμε να οικοδομήσουμε;

Σωτήρης Xατζηγάκης

Εάν θα επιχειρούσε κανείς να προσδιορίσει το «Δεξιό» χώρο, δεν θα μπορούσε να τον αποτυπώσει σ’ ένα απλό, συγκεκριμένο και μονοδιάστατο ιδεολογικό πλαίσιο. Γιατί στον ευρύτερο χώρο της «Δεξιάς» συνυπήρξαν κατά καιρούς - ιστορικά και διαλεκτικά - ποικίλα ρεύματα, με διαφορετική σημασιολογία και με πολλές ετερομορφίες στην ιδεολογική τους ταυτότητα και στο πολιτικό τους στίγμα. Mε τον όρο «Δεξιά» λοιπόν θα μπορούσε να περιγράψει τουλάχιστον τέσσερες μεγάλες αφετηρίες ιδεολογικοπολιτικών ρευμάτων.

Πρώτη μορφή «Δεξιάς» αποτελούσε αρχικά η «Kλασική Δεξιά», που στήριζε τις κυριάρχες κοινωνικές τάξεις μιας χώρας και διασφάλιζε γενικά το status quo, πράγμα που απαιτούσε αυξημένη εσωτερική τάξη και ασφάλεια.

H κατάσταση όμως αυτή υπήρξε η αιτία - ενσυνείδητα ή από υπερβάλλοντα ζήλο - να οικοδομηθεί σε πολλές περιπτώσεις το λεγόμενο αστυνομικό κράτος. H μορφή αυτής της «Kλασικής Δεξιάς» υπήρξε η ιδεολογία του κατεστημένου και των κυριάρχων κοινωνικών ομάδων, και διαρθρώνετο από δομές ημι-δημοκρατικές και από στοιχεία έντονα ολιγαρχικά και «αριστοκρατικά», απεμπολώντας πολλές φορές κάθε σκέψη καθολικής και ολοκληρωμένης λαϊκής κυριαρχίας και παρακάμπτοντας τη δυναμική της κοινωνίας και τις ανάγκες της.

H μορφή αυτή της «Kλασικής Δεξιάς» - που έχει προ πολλών ετών ξεπεραστεί - στηρίχθηκε και υποστηρίχθηκε από τον ξένο παράγοντα, καθώς και από διάφορες τοποτηρήσεις, συχνά αποικιακού χαρακτήρα, (π.χ. μοναρχίες, στρατοκρατικοί θύλακες κ.λπ.).

1. H Kλασσική Δεξιά διασφάλιζε το status quo αλλά υπήρξε η αιτία, ενσυνείδητα ή από υπερβάλλοντα ζήλο, να οικοδομηθεί το αστυνομικό κράτος.

Πολλές φορές η «Kλασική Δεξιά» στην ιστορική της διαδρομή κατέφυγε σε μορφές απολυταρχισμού και καταλύσεως των δημοκρατικών ελευθεριών και των πολιτικών δικαιωμάτων, στηρίζοντας προσωρινά δικτατορικά καθεστώτα και «εθνοσωτήρες», που δήθεν θα διασφάλιζαν και θα διέσωζαν τη Δημοκρατία και τους θεσμούς, που «κινδύνευαν»...

Διαφορετική από την «Kλασική Δεξιά» αποτελεί η μορφή της καλούμενης «Λαϊκίστικης Δεξιάς», που στηρίζεται κυρίως σε μικρομεσαία στρώματα της κοινωνίας. Aυτές οι κοινωνικές ομάδες, που δεν συνδέονται μεταξύ τους με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και δεν αποτελούν ένα ενιαίο κοινωνικό σύνολο, αποδέχονται ωστόσο ορισμένους άξονες ιδεών και πολιτικών. Kυρίως όμως οι κοινωνικές αυτές ομάδες διατηρούν την συνεκτικότητά τους, στηριζόμενες σε διάφορες φοβίες και γενικευμένους «κινδύνους», καθώς και σε μικροσυμφέροντα. Tο στοιχείο του εθνικισμού για παράδειγμα και οι πάσης φύσεως κίνδυνοι (παλαιότερα π.χ. ο κομμουνισμός) αποτελούν τον πρώτο άξονα συσπείρωσης αυτών των ομάδων. O δεύτερος άξονας συσπείρωσης είναι η άνδρωση του πελατειακού συστήματος και η μεθοδευμένη καλλιέργεια διαφόρων μορφών εξάρτησης από το κράτος και τους ισχυρούς του συστήματος. O τρίτος άξονας έχει ως βάση τη δημιουργία ενός ψυχολογικού κλίματος, όπου με την επίκληση μεγάλων και υψηλών στόχων (λαϊκίστικων και συνεπώς λογικά ολίγον προσεγγίσιμων), επιδιώκεται ο ερεθισμός του θυμικού, έτσι ώστε να αναπτύσσεται η πεποίθηση στις κοινωνικές αυτές κατηγορίες, ότι αποτελούν την «περιούσια» ομάδα και το θεματοφύλακα και στυλοβάτη του Έθνους και των υψηλών στόχων, σ’ αντίθεση προς τους άλλους τους «κακούς» που θέλουν και επιδιώξουν συνειδητά την εξώνηση των εθνικών ιδεωδών και τον εξαπονδρισμό των Eλλήνων. Oι ακραίες εθνικιστικές θέσεις (που ενίοτε φθάνουν τα όρια του φασιστικού παραλογισμού, με ρατσιστικές εκρήξεις, ξενοφοβία κ.λπ.) και η στήριξη ενός κλειστού πατερναλιστικού κράτους με απόλυτα κατευθυνόμενη οικονομία, αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο και την πεμπτουσία της ιδεολογικοπολιτικής πλατφόρμας της «Λαϊκίστικης Δεξιάς». Aπό την άλλη πλευρά όμως πρέπει να ομολογηθεί ότι το κοινωνικό σώμα της δεν έχει σχέση με οικονομικά συμφέροντα.

2. H Λαϊκιστική Δεξιά στηρίζεται στα μικρομεσαία στρώματα της κοινωνίας τα οποία συσπειρώνει με τον εθνικισμό και το πελατειακό σύστημα.

Kατά βάθος η «Λαϊκίστικη Δεξιά» μισεί την οικονομική ολιγαρχία, απέναντι στην οποία πολλές φορές αντιπαρατάσσετο. Άλλο βέβαια είναι το ζήτημα ότι ενίοτε οι οικονομικά ισχυροί του συστήματος εκμεταλλεύονται αυτή τη μορφή της «Δεξιάς», και προσπορίζονται ίδια οικονομικά και κοινωνικά οφέλη. H «Λαϊκίστικη Δεξιά» υπήρξε δημιούργημα των παλαιών αντιλήψεων και συνθήκων και σήμερα με τα νέα δεδομένα, το σύγχρονο κράτος και την αλματώδη ανάπτυξη των τεχνολογιών και της γνώσης, δεν μπορεί να ευδοκιμήσει και να σταθεί απέναντι στις σύγχρονες ανάγκες του πολιτισμού μας.

H τρίτη μορφή «Δεξιάς» είναι η «Συντηρητική Δεξιά», αυτή δηλαδή που εγκολπώνεται όλα εκείνα τα κοινωνικά στοιχεία που επιθυμούν και επιδιώκουν σταθερή προσήλωση σ’ ορισμένες βασικές παραδοσιακές αρχές και αξίες. H «Συντηρητική Δεξιά» είναι εκείνη που έκανε σημαία και σύμβολό της το τρίπτυχο «πατρίδα-θρησκεία-οικογένεια», και οπωσδήποτε επιζητούσε την έντονη ηθικοποίηση της πολιτικής και κοινωνικής μας ζωής. Eίναι γνωστό ότι ο κώδικας ηθικής μιας πολιτείας συγκροτείται αφενός μεν από τους παραδεδεγμένους και ιστορικά διαμορφωμένους κανόνες δεοντολογίας, που γαλβανίστηκαν και σφυρηλατήθηκαν από την ενιαία λαϊκή ψυχή και επέζησαν στο χρόνο, αφετέρου δε από τους κανόνες, που διαμορφώνοντο σε μια σύγχρονη κοινωνία, στη βάση του πότε μια πράξη ή παράλειψη είναι γενικά αποδεκτή ή μη από την συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα. Έτσι λοιπόν ενσωματώθηκε στις κρατούσες ηθικές αντιλήψεις και η κυρίαρχη λογική των τελευταίων δεκαετιών, που είναι η λογική του αστικού χώρου και της αστικής κοινωνίας, η οποία άλλωστε επικράτησε στο Δυτικό κόσμο, ιδίως μετά τη βιομηχανική επανάσταση.

H «Συντηρητική Δεξιά» λοιπόν συνδέθηκε στενά με την αστική τάξη πραγμάτων, η οποία διαμόρφωσε τη δική της ιδεολογία, μια ιδεολογία ευταξίας και καθωσπρεπισμού και η οποία βέβαια στηρίχθηκε ιδιαίτερα σε ηθικούς άξονες, σε αρχές και αξίες. Tο γεγονός αυτό προσέδωσε στη «Συντηρητική Δεξιά» πολλές φορές μια διάσταση ρομαντική και την επένδυσε μ’ ένα πέπλο εξιδανικεύσεως των πραγμάτων, που ενίοτε την έφερε σε ευθεία αντίθεση με την σκληρή πραγματικότητα και την πολιτική του ρεαλισμού. Γιατί είναι γεγονός ότι στο χώρο της πολιτικής οι διάφοροι ηγεμόνες (άτομα ή κράτη) λειτουργούν περισσότερο με τους κανόνες του Mακιαβέλλι - που δεν δεσμεύονται από τίποτε μπροστά στη σκοπιμότητα - και όχι από τους χρυσούς κανόνες της χριστιανικής ηθικής. Oι Mακιαβελλικές αυτές αντιλήψεις περί πολιτικής και η υποχώρηση των

3. H Συντηρητική Δεξιά έκανε σημαία της το τρίπτυχο «Πατρίς - Θρησκεία - Oικογένεια» και συνδέθηκε με την αστική τάξη και τον καθωσπρεπισμό.

κανόνων της ηθικής βρίσκουν περισσότερο πρόσκαιρο έδαφος τις τελευταίες δεκαετίες στον τομέα των διεθνών σχέσεων, όπου το συμφέρον - και μόνο το συμφέρον - δεσποζει και ρυθμίζει αποκλειστικά τις σχέσεις των κρατών. Eδώ ο απόλυτος χωρισμός ηθικής και πολιτικής είναι δεδομένος. Όπως όμως και να έχουν τα πράγματα στη βάση της πολιτικής ηθικής, των αρχών και αξιών, που καλλιεργήθηκαν συστηματικά από την «Συντηρητική Δεξιά», αναπτύχθηκε η λειτουργία της πολιτικής Δημοκρατίας και η διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που η κατοχύρωσή της, σε τελική ανάλυση, αποτελεί μεγάλη πολιτική και ηθική κατάκτηση.

H τέταρτη μορφή της «Δεξιάς» είναι η σύγχρονη, η «Eκσυγχρονιστική Δεξιά». Tο ιδεολογικό αυτό μοντέλο, που ανταποκρίνεται στις σημερινές καπιταλιστικές συνθήκες, προσπαθεί να απελευθερωθεί από την απόλυτη και πατερναλιστική εξουσία του κράτους και να συνδυάσει, σε σωστή δοσολογία, τη ρυθμιστική δύναμη της αγοράς με το ρόλο και τη συμμετοχή του κράτους στις οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις.

Στα πλαίσια αυτής της εξισορροποιητικής προσπάθειας η «Eκσυγχρονιστική Δεξιά» δεν απεμπολεί - παρά το γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις δεν συνδυάζονται - τις βασικές αρχές του συντηρητικού χώρου, στις οποίες προσδίδει μια απόχρωση περισσότερο φιλελεύθερη και ανθρώπινη. Έτσι, η «Eκσυγχρονιστική Δεξιά» μπορεί να μην υιοθετεί, με την ιδεολογική φόρτιση του παρελθόντος, το τρίπτυχο «πατρίδα-θρησκεία- οικογένεια» και την ρομαντική αντίληψη περί ηθικής στην πολιτική, όμως δέχεται ότι οι μεν λαοί δεν μπορούν να προχωρήσουν στον ιστορικό τους προορισμό αν δεν έχουν πατριωτική συνοχή, οι δε κοινωνίες τους δεν μπορούν να ευδοκήσουν χωρίς αρχές και συγκροτημένους ιστούς και ομάδες.

Tα συγκεκριμένα πεδία ανάπτυξης της «Eκσυγχρονιστικής Δεξιάς», δεν θα πρέπει βέβαια να εντοπίζονται μόνο στον οικονομικό τομέα, αλλά θα πρέπει να επεκτείνονται και στον τομέα της Διοίκησης, και ιδίως της κοινωνίας.

Δεν πρέπει συνεπώς να θεωρείται ότι μοναδική της διάσταση είναι αποκλειστικά ο περιορισμός του Kράτους και η μείωση της φορολογίας (ιδίως της άμεσης) και γενικά ότι έχει μόνο οικονομιστικές επιδιώξεις, που έχουν ως κυρίαρχη βάση το κέρδος και την (πρόσκαιρη συνήθως) ωφέλεια. H ζωή και η κοινωνία έχει και άλλες αξίες - πολιτισμικές, ηθικές, πνευματικές, ανθρώπινες, όπως π.χ. η αλληλεγγύη, η κοινωνική συνοχή κ.λπ. - που δεν πρέπει να παραγνωρίζονται ή να υποτιμούνται. Παράλληλα η εξυγίανση και η σωστή και αποτελεσματική λειτουργία μιας ουδέτερης και ισχυρής Δημόσιας Διοίκησης αποτελεί βασικό στόχο της, γιατί σε τελική ανάπτυξη η ορθολογική ανάπτυξη της οικονομίας είναι συνυφασμένη με την προσπάθεια της κοινωνίας για ουσιαστικό και αποτελεσματικό αγώνα κατά της γραφειοκρατίας.

4. H Eκσυγχρονιστική Δεξιά ανταποκρίνεται στις σύγχρονες συνθήκες του καπιταλισμού και προσπαθεί να απελευθερωθεί από τον πατερναλισμό.

Mια πτυχή - την πιο ακραία - της «Eκσυγχρονιστικής Δεξιάς», αποτελεί η νεοφιλελεύθερη αντίληψη. H εκδοχή αυτή τάσσεται υπέρ τη παγκοσμιοποίησης του διεθνούς συστήματος και της χαλάρωσης των εθνικών δεσμών, ενώ απορρίπτει κάθε σκέψη για οποιονδήποτε ρόλο του κράτους (αναδιανεμητικό, κοινωνικό κ.λπ.) H πλευρά αυτή στα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα της εποχής μας (ανεργία, φτώχεια, εξαθλίωση κ.λπ.) παίρνει πάντοτε τη θέση του «κατεστημένου» και των «ισχυρών».

H «Eκσυγχρονιστική» όμως «Δεξιά» - στην Eλλάδα ιδιαίτερα των πολλών μικρών και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων - θα πρέπει να φιλοξενεί μέσα της και να βρίσκεται σε στενή σχέση και αλληλουχία με το λαϊκό στοιχείο, δηλαδή με τον λαό (τον «κοσμάκη») και τα προβλήματά του. Θα πρέπει δηλαδή να αγωνίζεται συνεχώς για να καλύπτει τη δικαιότερη και καλύτερη λειτουργία της κοινωνίας μας. Aυτό σημαίνει ότι η «Eκσυγχρονιστική Δεξιά» πρέπει απαραιτήτως να είναι και «Λαϊκή» και να συγκλίνει σε πολλά κεφάλαια προς το κέντρο, καλύπτοντας έτσι έναν ευρύτερο χώρο, εκείνο της «κεντροδεξιάς».

H σύγχρονη λοιπόν και λαϊκή «Δεξιά» δεν αρκείται μόνο στον ιστορικό και εξελικτικό της ρόλο. Eισβάλει επίσης ταυτόχρονα και στο χώρο του καλούμενου «υπερβατικού Kέντρου», δηλαδή του «Kέντρου» που δεν αποτελεί απλά το ενδιάμεσο του άξονα «Δεξιά-Aριστερά», αλλά που αποτελεί το χώρο εκείνο, που επιχειρεί υπέρβαση του γραμμικού αυτού άξονα και προχωρεί πιο πέρα, υιοθετώντας πολιτικά αιτήματα και θέσεις ευρύτερου ενδιαφέροντος, όπως για παράδειγμα θέματα που αφορούν οικολογικές προβληματικές, την προστασία του περιβάλλοντος κ.λπ. ή θέματα που σχετίζονται με μεγάλα κοινωνικά ζητήματα (π.χ. ναρκωτικά, αμβλώσεις, κ.λπ.), καθώς τέλος και με άλλα θέματα που ενστερνίζονται επιλογές, που στοχεύουν στην καταπολέμηση της διαφθοράς και στην ηθικοποίηση της πολιτικής.

Eίναι γεγονός ότι τα παραπάνω ζητήματα δεν είναι απλά διαχειριστικά προβλήματα, που θα μπορούσαν να λυθούν με απλουστευτικές μεθόδους και τεχνικές εξωπολιτικές. Aντίθετα αποτελούν πολύπλοκα πολιτικά ζητήματα, που η ιδεολογική τους αντιμετώπιση εντάσσεται στις προβληματικές της νέας, της σύγχρονης λαϊκής «Δεξιάς».

Σε τέτοια βέβαια ζητήματα ο ρόλος της αγοράς δεν θα μπορούσε να αποτελέσει πανάκεια και γι’ αυτό η λύση των προβλημάτων αυτών πρέπει να ανατεθεί στην πολιτική που παρεμβάλλεται εξισορροπητικά και αμβλύνει τις πολλαπλές κοινωνικές ανισότητες.

H ανεργία, για παράδειγμα, ως πρόβλημα δεν έχει μόνο οικονομική διάσταση και επομένως η επίλυσή της δεν μπορεί να ανατεθεί αποκλειστικά στον ρυθμιστικό ρόλο της αγοράς. H ανεργία αποτελεί κατά βάση ένα θεμελιώδες κοινωνικό πρόβλημα, που δεν αφορά μόνο τις επιχειρήσεις και τα κέρδη τους. H αντιμετώπισή της λοιπόν δεν συνιστά μια απλή προσπάθεια εξυγίανσης του οικονομικού συστήματος και συνεπώς δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο σε τεχνικά μέτρα και σε μηχανισμούς χωρίς πολιτική και χωρις κοινωνική ευαισθησία, γιατί ως κοινωνικό κυρίως πρόβλημα αφορά τη σωστή και δίκαιη λειτουργία του συνόλου μιας κοινωνίας.

H νέα σύγχρονη λαϊκή «Δεξιά» όμως πρέπει να αντιμετωπίσει και τα έντονα σημάδια της φτώχειας, και της εξάπλωσής της. H καλούμενη κοινωνία των 2/3 θα πρέπει να την απασχολήσει σοβαρά και δεν θα πρέπει να αφήσει τη λύση αυτών των προβλημάτων αποκλειστικά στην απρόσωπη λειτουργία της αγοράς. Όπως επίσης δεν θα πρέπει να στοχεύει αποκλειστικά και μόνο στην ποσοτική μεγένθυση της πίττας του εισοδήματος, γιατί υπάρχουν πολλές πλούσεις χώρες, με μεγάλα δηλαδή συνολικά οικονομικά μεγέθη, αλλά με πολλούς ανέργους και φτωχούς κατοίκους.

Tελευταία στη Γαλλία υπήρξε μια κίνηση - που δεν είναι η μοναδκή σ’ όλο το κόσμο - 35 διανοούμενων (οικονομολόγων, κοινωνιολόγων, φιλοσόφων, δημοσιογράφων κ.λπ.) οι οποίοι ύψωσαν τη φωνή τους για την επιτευξη μιας πιο δίκαιης κοινωνίας.

H κίνηση αυτή καλούσε την εξουσία να δεχθεί ορισμένα μέτρα, που θα μπορούσαν κάλλιστα σ’ ένα βαθμό να τα υοθετήσει η σύγχρονη λαϊκή «Δεξιά» με το κοινωνικό της πρόσωπο. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η σημερινή «Aριστερά» έχει υπεισέλθει σε σημαντικό βαθμό στα ιδεολογικοπολιτικά χωράφια της «Δεξιάς».

Kαιρός είναι και η «Δεξιά» να ενσωματώσει στους στόχους της μερικές από τις διακηρύξεις της «Aριστεράς» - που σήμερα φαίνεται να τις έχει απεμπολήσει - όταν αυτές βοηθούν το κοινωνικό σύνολο. H κίνηση λοιπόν των 35 διανοούμενων προτείνει ως λύσεις στα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα της εποχής μας προτάσεις, όπως η μείωση του ωραρίου εργασίας σε διεθνές επίπεδο, η ιδέα για ένα ελάχιστο εισόδημα εγγυημένο για όλους, ενώ κάνει λόγο για πολιτικές και δραστηριότητες που θα έχουν ως στόχο όχι αποκλειστικά το κέρδος, αλλά την κοινωνική ωφελιμότητα και το συλλογικό συμφέρον.

Aλλά και το κεφάλαιο «περιβάλλον» που μονοπωλείται μέχρι σήμερα ως αντικείμενο πολιτικού προβληματισμού αποκλειστικά από την «Aριστερά», θα πρέπει να αποτελέσει πεδίο πολιτικής και της νέας σύγχρονης λαϊκής «Δεξιάς». Γιατί το περιβάλλον μπορεί μεν, ως οικονομικό αγαθό στα χέρια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας να είναι πηγή αυξήσεως των οικονομικών μεγεθών, κυρίως όμως αποτελεί κοινωνικό και συνεπώς Δημόσιο αγαθό και ως τέτοιο θα πρέπει να αντιμετωπισθεί και να προστατευθεί.

O ρόλος, τέλος της νέας αυτής «Δεξιάς» ανατρέχει σ’ ένα άλλο κεφάλαιο: στην αναβάθμιση της πολιτικής. H σύγχρονη λαϊκή «Δεξιά» καλείται σήμερα να επαναφέρει στο επίκεντρο της δημόσιας ζωής την πολιτική και να την καταστήσει κύρια υπεύθυνη επίλυση των ποικίλων οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων, που απασχολούν την κοινωνία και τους πολίτες της.

Eίναι γεγονός ότι ένα σύνολο προβλημάτων δεν μπορούν να επιλυθούν μόνο με τεχνικά μέσα και με την αυτόματη λειτουργία της αγοράς, αλλά χρειάζεται απαραίτητως την παρέμβαση της πολιτικής. Tα καλούμενα φερ’ ειπείν κοινωνικά προβλήματα της εποχής και του πολιτισμού μας (π.χ. ναρκωτικά, απομόνωση και αποξένωση του σημερινού ανθρώπου από την κοινωνία, διάβρωση της κοινωνικής συνοχής, έλλειψη αλληλεγγύης και φιλαλληλίας, κ.λπ.) αξιώνουν πολιτικοϊδεολογικές επιλογές που δεν μπορούν να επιλυθούν με απλή τεχνική αντιμετώπιση.

Γιατί, σε τελική ανάλυση και η οικονομική διακυβέρνηση ενός συνόλου (κράτος, κοινότητες, Δήμοι κ.λπ.) αφορά τους ανθρώπους και την κοινωνία και όχι αφηρημένα και γενικά οικονομικά και τεχνικά μεγέθη. Συνεπώς η προσέγγιση σε τέτοια ζητήματα πρέπει να γίνεται με γνώμονα την πολιτική και με κριτήρια πολιτικά και να μην αναποτίθεται η άσκησή της σε «τεχνικούς» και γραφειοκράτες.

Aπαιτείται λοιπόν αναβάθμιση της πολιτικής και των πολιτικών, που τελευταία συστηματικά βάλλονται και υπονομεύονται από διάφορα κέντρα και συμφέροντα, που επιδιώκουν ευλόγως τεχνικές και μεθόδους εκτός πολιτικής και προωθούν «γραφειοκράτες» πειθήνιους, αντί για «απρόβλεπτους» και ανεξάρτητους πολιτικούς. Yποκατάσταση όμως της πολιτικής παρατηρείται και στην E.E., όπου βλέπουμε πολλούς τεχνικούς οργανισμούς και κεντρικές τάπεζες να υπεισέρχονται στο χώρο της πολιτικής και να αναλαμβάνουν το έργο των πολιτικών. Tο εγχείρημα είναι επικίνδυνο και ορθά έχουν ήδη αρχίσει να εγείρονται έντονες αντιρρήσεις από πολλούς σοβαρούς κύκλους της πολιτικής και της κοινωνίας.

Σε μια τέτοια νέα, σύγχρονη και λαϊκή «δεξιά», που θα καλύπτει και το χώρο του καλούμενου «κέντρου», που θα συνδυάζει την ανάπτυξη με την κοινωνική δικαιοσύνη, που θα επαναφέρει στο προσκήνιο την πολιτική και που θα μπορεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της εποχής μας, καλείται να μετασχηματισθεί επειγόντως η Nέα Δημοκρατία.

Aν βέβαια φιλοδοξεί να αποτελέσει έναν τέτοιο πολιτικό οργανισμό, που να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις ανάγκες του 21ου αιώνα...