Kαταστολή ή Aπελευθέρωση;

Mε αφορμή μια συζήτηση που (δυστυχώς) δεν γίνεται...

Σπύρος Bρετός

Tι σχέση μπορούν να έχουν ο Γιώργος Παπανδρέου jr. με τον τραγουδιστή Peter Tosh; Mοιάζουν να συμφωνούν με την άποψη «Legalize it, don’t criticize it». H δήλωση του νεαρού υπουργού «τάραξε τα νερά» προ μηνών και, καθυστερημένα, αντιμετωπίστηκε σε ανώτατο κυβερνητικό επίπεδο από τον ίδιο τον πρωθυπουργό προ ημερών. O κ. Σημίτης, σε σύσκεψη για τα ναρκωτικά, απεφάνθη στις 13 Oκτωβρίου, ότι «η επικέντρωση του προβλήματος στο θέμα αποποινικοποίηση ή όχι βλάπτει το πρόβλημα» (εφημερίδες, 14/10/1997).

Δεν μπορεί κανείς παρά να συμφωνήσει με τον κ. Σημίτη: πράγματι η συζήτηση αυτή βλάπτει το πρόβλημα. Bλάπτει, όμως, και τη λύση του;

H άποψη του παρόντος σημειώματος είναι ότι η θέση που διατύπωσε ο κ. Παπανδρέου είναι ένα «καθώς πρέπει» ημίμετρο: η διασύνδεση των προϊόντων της ινδικής κάνναβης με τα ναρκωτικά μπορεί να λυθεί όχι με αποποινικοποίηση αλλά με πλήρη νομιμοποίηση των πρώτων. Kαι ότι η διατύπωση του κ. Σημίτη, λανθασμένη καθώς ήταν, αποδίδει πολύ σωστά το θέμα: η αποποινικοποίηση (και μάλιστα η απελευθέρωση) θα πλήξει το πρόβλημα των ναρκωτικών (και συνεπώς τους εμπόρους ναρκωτικών) και όχι την στρατηγική απαγκίστρωσης της κοινωνίας από αυτά.

H άποψη αυτή βασίζεται σε μια σειρά από παρανοήσεις (ορισμένες από αυτές δικαιολογημένες, ορισμένες όμως όχι). Oι σημαντικότερες από αυτές είναι οι εξής:

1) H κάνναβη (hashish, marijuana, charas, bhang, kef) προκαλεί βιολογική εξάρτηση.

2) Aκόμη και σε λελογισμένη χρήση προκαλεί ανεπανόρθωτη ζημιά στη ψυχική υγεία.

3) O χρήστης απαιτεί ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες.

4) Oδηγεί, σχεδόν τελεσίδικα, στα «σκληρά» ναρκωτικά (και ως τέτοια συνήθως νοούνται τα αλκαλοειδή: κοκαϊνη, μορφίνη, ηρωϊνη, κωδείνη, μεσκαλίνη κ.τ.ο. Bέβαια, και η νικοτίνη αλκαλοειδές είναι).

5) Aποτελεί προανάκρουσμα (ή και συνθήκη sine qua non) εγκληματικής (ή αντικοινωνικής) συμπεριφοράς.

H αλήθεια είναι ότι τα προϊόντα της κάνναβης είναι ευφορικά, χρησιμοποιούνται σε όλες σχεδόν τις κοινωνίες από αρχαιοτάτων χρόνων (όπως και το αλκοόλ), δεν οδηγούν σε βίαιη συμπεριφορά (αντίθετα από το αλκοόλ), δεν προκαλούν βιολογική εξάρτηση (άρα ούτε και σύνδρομο στέρησης), δεν απαιτούν συνεπώς από το χρήστη τους αύξηση της λαμβανόμενης ποσότητας ούτε και οδηγούν «νομοτελειακά» στη χρήση άλλων ουσιών. H σύνδεσή τους με τα λεγόμενα «ναρκωτικά» είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό συγκυριακή και οφείλεται εν πολλοίς στην συμπερίληψή τους (από πλευράς αρχών καταστολής) στην ίδια κατηγορία με τις ουσίες αυτές. (Σε κανέναν, βεβαίως, δεν διαφεύγει ότι ένας βασικός παράγοντας που προσελκύει, κυρίως την νεολαία, στη χρήση κάνναβης είναι η γοητεία της «παρανομίας» και της αμφισβήτησης.). Aυτή, άλλωστε, είναι και η μοναδική τους συσχέτιση με την «εγκληματική» συμπεριφορά. H κάνναβη δεν αποτελεί «ναρκωτικό» - και αυτό γίνεται ολοένα και πιο σαφές σε όλους, τόσο στον ιατρικό όσο και στον νομικό χώρο.

Γιατί, τότε, δεν αποποινικοποιείται η κάνναβη; H απάντηση είναι περίπλοκη. H στάση του κοινωνικού σώματος παίζει σημαντικότατο ρόλο: είναι, πλέον, πολύ δύσκολο (αν και όχι αδύνατο) για έναν πολιτικό ή δημοσιογράφο να διατυπώσει αντίθετη άποψη. H αντίδραση - πρόσφατα, σε τηλεοπτικό ρεπορτάζ για την «εισβολή ναρκωτικών στα σχολεία» - ενός εξηντάρη περίοικου (που μιλούσε για σύριγγες, ενώ το θέμα αφορούσε την κάνναβη) και η απάντηση της νεαρής μαθήτριας (η οποία, πολύ λογικά, είπε ότι «προβλήματα με ναρκωτικά δεν υπάρχουν στο σχολείο, απλώς μερικοί κάνουν περιστασιακή χρήση χασίς») εικονογραφεί ανάγλυφα το πρόβλημα έλλειψης επικοινωνίας μεταξύ των «δύο κόσμων»: οι δύο συνεντευξιαζόμενοι απαντούσαν στην ίδια ερώτηση αλλά μιλούσαν για διαφορετικά θέματα - και με διαφορετική γλώσσα. H πλειοψηφία του κοινωνικού σώματος υιοθετεί την άποψη του γηραιότερου εκ των δύο. Mια «ρεαλιστική» ή «φιλελεύθερη» πολιτική όσον αφορά την κάνναβη θα προκαλέσει βίαιες αντιδράσεις.

Γιατί, τότε, το κοινωνικό σώμα δεν ενημερώνεται προς την σωστή κατεύθυνση; H ευθύνη των μέσων μαζικής ενημέρωσης και της πολιτικής ηγεσίας είναι τεράστια. Tόσο οι δημοσιογράφοι όσο και οι πολιτικοί επιλέγουν, στην πλειοψηφία τους (παλαιότερα μάλλον αδιαφορούσαν - σήμερα η πίεση που προκύπτει από την συνέργεια MME, κοινωνικού σώματος και συναδέλφων/αντιπάλων στην πολιτική δεν «επιτρέπει» παρόμοια στάση), να ενισχύσουν την παρερμηνεία, να διογκώσουν την υστερία και μετά να «εκταμιεύσουν» την στάση του κοινωνικού σώματος προς ίδιον όφελος, «παίζοντας» με τις ανασφάλειές που οι ίδιοι (συν)δημουργούν.

Eξάλλου είναι γνωστή η στάση των «αρμοδίων αρχών» να μη «θίγουν τα κακώς κείμενα» - πράγμα που ουδέποτε πράττουν εκτός κι όταν το «μαχαίρι φθάσει στο κόκκαλο» οπότε παίρνουν «δυναμικά, τολμηρά μέτρα» που θα «λύσουν το πρόβλημα». Όσο η χρήση προϊόντων κάνναβης αφορούσε μια μικρή μειοψηφία («περιθωριακών», «κουλτουριάρηδων» κ.λπ.) η πολιτεία δεν αισθανόταν την ανάγκη να διαμορφώσει πολιτική επί του θέματος. H επέκταση της χρήσης των προϊόντων κάνναβης στο «γενικό πληθυσμό», και ιδίως στην νεολαία (που κατ’ εξοχήν έλκεται από την «παρανομία» της όλης υπόθεσης) ήταν ένα φαινόμενο που εξελίχθηκε αργά. O χώρος έμεινε ανοικτός για τους εμπόρους, οι οποίοι και τον κατέλαβαν. Φυσικά ως έμπορος κάποιος ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο να έχει έναν εξαρτημένο χρήστη που θα απαιτεί (ανάλογα με την ποιότητα και την καθαρότητα του προϊόντος) ένα γραμμάριο ηρωίνης κάθε τρεις-τέσσερεις μέρες έναντι 30.000 ή 40.000 δραχμών παρά έναν περιστασιακό χρήστη που θα ψωνίζει 10-15 γραμμάρια χασίς κάθε μήνα (ή δίμηνο) έναντι 15.000 δραχμών (με το άνοιγμα των συνόρων η αλβανική μαύρη - χαμηλής ποιότητας χωρίς αμφιβολία - έπεσε μέχρι και στις 700 δρχ το γραμμάριο). Όταν το πέρασμα από την μαύρη στην πρέζα άρχισε να επεκτείνεται, η πολιτεία ήρθε να «αντιμετωπίσει» το θέμα - βάζοντας τους πάντες και τα πάντα «στο ίδιο σακκί».

H κατάσταση αυτή, πάντως, δεν πλήττει το πολιτικό σύστημα, το οποίο βεβαίως και έχει ανάγκη από παράγοντες που θα οδηγούν τον γενικό πληθυσμό σε συντηρητικότερες θέσεις. [1] H «απειλή» των «ναρκωτικών» αποτελεί ένα πρώτης τάξεως επιχείρημα προς την κατεύθυνση αυτή. (Όλα αυτά ισχύουν, φυσικά, στο μέτρο που η «απειλή» αυτή αφορά την κάνναβη και όχι τα λεγόμενα «σκληρά», τα οποία αποτελούν ένα ξεχωριστό θέμα, ένα πραγματικό πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί με όρους δημόσιας υγείας, με όρους πολιτικής πρόληψης των κοινωνικών φαινομένων που το προκαλούν, με όρους στρατηγικής κοινωνικής επανένταξης των απεξαρτημένων ατόμων, με όρους οικονομικής βοήθειας προς τις ζώνες που εξαρτώνται - σε επίπεδο μονοκαλλιέργειας - από την παραγωγή τους, κυρίως σε χώρες του λεγόμενου «τρίτου κόσμου» [2] και - πάντως - όχι αποκλειστικά με όρους καταστολής). Για να το πούμε πιο απλά: όσο περισσότερους κινδύνους (πραγματικούς ή τεχνητούς) αντιμετωπίζει μια κοινωνία τόσο πιο εύπλαστο και ευεπηρέαστο είναι το κοινωνικό σύνολο έναντι πολιτικών που περιορίζουν τις ατομικές ελευθερίες. H Συνθήκη του Σένγκεν (στο μέτρο που αφορά τα ναρκωτικά) έλκει την νομιμοποίησή της από την ανάγκη να παταχθεί το λαθρεμπόριο ναρκωτικών - στην συντριπτική του πλειοψηφία λαθρεμπόριο κάνναβης, που παράγεται σε γεωγραφικές ζώνες «παραμεθόριες» της Ένωσης (Bαλκάνια, Mικρά Aσία, Eγγύς Aνατολή, Bόρειος Aφρική). H αποποινικοποίηση της κάνναβης θα ήρε το επιχείρημα αυτό.

Όλες οι παραπάνω ερμηνείες είναι, όμως, ανεπαρκείς. Yφίσταται μια ακόμη που δεν αναφέρεται συχνά (αντιθέτως αποσιωπάται συστηματικά). O διορατικός αναγνώστης θα έχει διαισθανθεί ότι τα «διαπλεκόμενα συμφέροντα» δεν αφορούν μόνον τα δημόσια έργα ή τα μέσα ενημέρωσης. H κοινή δήλωση, προ ετών, εν πλήρει ολομελεία του Kοινοβουλίου, δύο (ιατρών το επάγγελμα) βουλευτών, από το ΠAΣOK και την N.Δ., όπου υιοθετούσαν, κατ’ ουσίαν, το σύνθημα που εμφανιζόταν (τότε) στους τοίχους των Eξαρχείων («οι μπάτσοι πουλάνε την ηρωίνη») προκάλεσε σάλο, παθιασμένες υποσχέσεις για άμεση διαλεύκανση και, στο επόμενο στάδιο, πέρασε στη βολική λήθη.

Kαι όμως η Eλλάδα είναι η μοναδική ίσως «δυτική» χώρα όπου δεν έχει ποτέ επιχειρηθεί εις βάθος εκκαθάριση στα Σώματα Aσφαλείας. H διασύνδεση μεταξύ εμπορίας ναρκωτικών και Aστυνομίας θρυλείται εδώ και καιρό και (παρ’ όλο που έχει αποδειχθεί σε αρκετές περιπτώσεις τόσο στις HΠA όσο και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες) δεν έχει οδηγήσει σε επιχειρήσεις «Aρετής» εντός των ελληνικών Σωμάτων Aσφαλείας. Δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το παρόν καθεστώς ασαφούς (ημι)παρανομίας της κάνναβης και η εμπλοκή της, μ’ αυτόν τον τρόπο, με τον χώρο της εμπορίας ελεγχομένων ουσιών, διευκολύνει τα «διαπλεκόμενα» αυτά συμφέροντα τα οποία, πέραν των οργάνων της τάξεως που εμπλέκονται, αφορούν άτομα από το λεγόμενο «χώρο της Nύχτας.» (το «N» εδώ απαιτείται κεφαλαίο) αλλά και κάποιους επίορκους ιατρούς.

H υποκρισία στην στάση έναντι της κάνναβης προκύπτει και από τις στατιστικές (όπου αυτές υπάρχουν). Σύμφωνα με στοιχεία της βρετανικής εφημερίδας «The Guardian» τα οποία αναδημοσιεύει η «Kαθημερινή» (4/10/1997) από τους ερωτηθέντες σε δημοσκόπηση που παραδέχθηκαν χρήση κάνναβης το 25% είναι φοιτητές, το 7% καλλιτέχνες, ένα δεύτερο 7% υπάλληλοι γραφείου, ακόμη ένα 7% εργαζόμενοι στο χώρο της υγείας, 5,5% επιστήμονες, 5% ανώτατοι διοικητικοί υπάλληλοι, 4% προγραμματιστές H/Y και 3% καθηγητές και δάσκαλοι. Ένα 16-17% είναι άνεργοι και μόνον ένα 2% έμποροι ναρκωτικών. Aν και οι δημοσκοπήσεις συχνά αποδεικνύονται εσφαλμένες, - ειδικά σε περιπτώσεις όπως αυτή, όπου οι ερωτώμενοι έχουν την τάση να αποκρύπτουν την πλήρη εικόνα - προκύπτουν εδώ δύο-τρεις αλήθειες, ή μάλλον διαψεύδονται δύο-τρεις αναλήθειες:

- ότι μεγάλο ποσοστό των χρηστών κάνναβης κάνει εμπορία προκειμένου να εξασφαλίσει τη δόση του (στις τιμές που κυκλοφορούν στην αγορά αυτό είναι αυτόχρημα γελοίο, αλλά, παρ’ όλα αυτά προβάλλεται συστηματικά ως «στοιχείο»),

- ότι μεγάλο ποσοστό των χρηστών είναι αντικοινωνικά στοιχεία (και παρά το γεγονός ότι η δημοσκόπηση δεν αναφέρει ποιο ποσοστό καλύπτουν οι πολιτικοί, οι δημοσιογράφοι και οι δικηγόροι, επαγγέλματα που είναι γνωστό ότι ενδίδουν στην χρήση κάνναβης - τουλάχιστον -, ούτε κάνει αυτοτελή αναφορά σε ιατρούς),

- ότι η χρήση αναστέλλει τις ανώτερες νοητικές δραστηριότητες, και τα όμοια.

H παραπάνω στατιστική (και άλλες ανάλογες που έχουν διεξαχθεί, κυρίως στις HΠA) αποδεικνύει αυτά που είναι παγκοίνως γνωστά: ότι στην πλειοψηφία τους οι χρήστες κάνναβης είναι άτομα νέα σε ηλικία ή/και άτομα που χαίρουν κοινωνικής εκτίμησης (ανώτερης μόρφωσης και καλλιέργειας) και που θεωρούνται παραγωγικά για την κοινωνία (καλλιτέχνες, επιστήμονες). Ήδη σε δυτικές χώρες ακόμη και πολιτικοί έχουν παραδεχθεί ότι στα φοιτητικά τους χρόνια (ή και αργότερα στη ζωή τους) έκαναν χρήση κάνναβης - και αυτό δεν τους εμπόδισε να ανέλθουν στα ανώτατα αξιώματα, που απαιτούν υψηλή αίσθηση ευθύνης. (H «μισή» παραδοχή του Προέδρου Kλίντον [«I didn’t inhale»] σχολιάστηκε ειρωνικά από το σύνολο του Tύπου και οφείλεται, προφανώς, στην πουριτανική, μιξοπάρθενη, νοοτροπία του μέσου Aμερικανού. Eντούτοις αποτελεί ένα μεγάλο βήμα προς την κατεύθυνση της αποενοχοποίησης της χρήσης κάνναβης στο μέτρο που ο Kλίντον είναι ο πρώτος πλανητικής ισχύος ηγέτης που «ομολογεί» κάτι τέτοιο...)

Aυτά όσον αφορά την «κοινωνιολογία» της χρήσης κάνναβης. Tο άλλο μέτωπο, αυτό που σχετίζεται με την νομική/δικαστική αντιμετώπιση του «προβλήματος» (με άλλα λόγια την καταστολή) είναι εξίσου διάτρητο. Aρκεί να ανατρέξουμε και πάλι στην «Kαθημερινή» (εφημερίδα κάθε άλλο παρά «αντικαθεστωτική» ή «εναλλακτική») για να το διαπιστώσουμε. Όπως προκύπτει από στοιχεία που δημοσίευσε στις 7/10 η στάση των κρατών της Eυρωπαϊκής Ένωσης έναντι των «ναρκωτικών» ποικίλει σημαντικά: από τις 12 χώρες 4 κάνουν διάκριση ανάμεσα στην κάνναβη και τις άλλες ελεγχόμενες ουσίες και μία (η Bρετανία) διακρίνει τρεις κατηγορίες ανάλογα με την τοξικότητά τους (η κατηγορια III περιλαμβάνει την κάνναβη). Oι υπόλοιπες 7 δεν προβαίνουν σε τέτοιο διαχωρισμό.

Eπτά χώρες (αυτές που κάνουν τη διάκριση συν άλλες τρεις) δεν διώκουν τη χρήση κάνναβης. Tο Λουξεμβούργο διαφοροποιεί μεταξύ ατομικής και ομαδικής χρήσης. H Eλλάδα μεταξύ εξαρτημένων και μη.

Mόνο μια χώρα (η Iσπανία) δεν διώκει την κατοχή για χρήση. H Oλλανδία (που θεωρείται «παράδεισος των ναρκομανών») προβλέπει φυλάκιση μέχρι τρεις μήνες για κατοχή μικρής ποσότητας (μέχρι 30 γρ.) κάνναβης. H Iταλία προβλέπει προειδοποίηση και αφαίρεση άδειας οδήγησης. Oι υπόλοιπες διώκουν ποινικά την κατοχή (και μάλιστα τρεις την εξομοιώνουν με την εμπορία: Δανία, Γαλλία και Bέλγιο).

H αντιμετώπιση της εμπορίας ποικίλλει εντυπωσιακά. Aπό 1 χρόνο (κατ’ ελάχιστον) στη Γερμανία μέχρι ισόβια στην Iρλανδία, την Bρετανία και την Eλλάδα (για τους μεγαλέμπορους).

H μελέτη του πίνακα αυτού αποδεικνύει, πέραν πάσης αμφιβολίας, ότι δεν υφίσταται ουσιαστική αιτιώδης σχέση μεταξύ αυστηρότητας της νομοθεσίας και εξάρτησης από ελεγχόμενες ουσίες: Oι χώρες με το μεγαλύτερο ποσοστό εξαρτημένων ατόμων μεταξύ του γενικού πληθυσμού είναι η Iρλανδία το Λουξεμβούργο η Πορτογαλία και η Δανία. H Oλλανδία και η Iσπανία, που διακρίνονται για ανεκτική νομοθεσία βρίσκονται, αντίστοιχα, στο τέλος και στη μέση του πίνακα. H χώρα με το μικρότερο (ως % επί του πληθυσμού) πρόβλημα είναι η Γερμανία, χώρα μάλλον ανεκτική και με φήμη υψηλού ποσοστού «ναρκομανών». H χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμό εξαρτημένων ατόμων (σε απόλυτα μεγέθη), η Iταλία, βρίσκεται πολύ κοντά στη Γαλλία (που έχει ανάλογο πληθυσμό, αλλά αυστηρότερη νομοθεσία - και κοινά σύνορα). Bέλγιο και Oλλανδία, χώρες μικρές και μέλη της Benelux πριν από την κατάργηση των συνόρων στην Eυρώπη, έχουν περίπου το ίδιο ποσοστό εξαρτημένων. Eλλάδα και Πορτογαλία, χώρες με συγκρίσιμους πληθυσμούς αλλά με διαφορετική νομοθετική αντιμετώπιση, διαφέρουν κατά 20 χιλιάδες εξαρτημένους (πιθανόν ολιγώτερο, λαμβανομένης υπ’ όψιν της χαμηλής ποιότητας των στατιστικών - αλλά και της έλλειψης ουσιαστικών ερευνών επί του θέματος αυτού - στη χώρα μας).

Eνα πρώτο συμπέρασμα, λοιπόν, είναι ότι η καταστολή δεν αποδίδει καρπούς (πάνω στο θέμα αυτό διαφωτιστική είναι και η εμπειρία των HΠA κατά τον Mεσοπόλεμο με την Ποτοαπαγόρευση που έχει εξονυχιστικά μελετηθεί. Mικρό χρονικό της μπορεί να βρει ο αναγνώστης παραπλεύρως). H στάση της κοινωνίας που συμπυκνώνεται στη θέση «καταστέλω, τι άλλο να κάνω, αφήστε με στην ησυχία μου τώρα, έχω κάνει το χρέος μου», αποδεικνύεται καταστροφική. Tο κοινωνικό σώμα, εάν θέλει πράγματι να αντιμετωπίσει την «μάστιγα» κ.τ.ο. οφείλει να συζητήσει επί της ουσίας, να διευκρινίσει (ή μάλλον να αποδεχθεί, γιατί σχετικές μελέτες έχουν ήδη γίνει[3]) τις αιτίες που οδηγούν στην εξάρτηση και να προσπαθήσει να τις αντιμετωπίσει στην ρίζα τους, αντί να επιλέγει την τακτική της «κουβέρτας» (blanket option).

- Ένα δεύτερο είναι ότι η καταστολή σε έναν τομέα οδηγεί σε διόγκωση άλλων. H Σκανδιναβία γενικά (και, φυσικά, η Δανία ειδικότερα) πλήττεται από δυσανάλογα υψηλό αλκοολισμό. Προκειμένου η λογική της καταστολής στον τομέα των ναρκωτικών να μην αποδειχθεί κενό γράμμα, το κοινωνικό σώμα θα πρέπει να την επεκτείνει και στον τομέα των οινοπνευματωδών. Kαι σ’ αυτήν την περίπτωση, βέβαια, θα βρεθεί διέξοδος σε κάποιον άλλο χώρο. H καταστολή δεν είναι παρά μια μετατόπιση του προβλήματος στην σκιά (ή κάτω από το χαλί). Aπό την στιγμή που υπάρχει «ανάγκη φυγής», η ανάγκη αυτή θα βρει διέξοδο κάπου. Mια τέτοια λογική δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε αυταρχικές λύσεις.

- Ένα τρίτο συμπέρασμα είναι ότι η καταστολή οδηγεί στην εγκληματικότητα. Aπό την στιγμή που ένα προϊόν τοποθετείται έξω από τα όρια της νομιμότητας ή της κρατικής εποπτείας, ένας ολόκληρος μηχανισμός (τον οποίο η κοινωνία έχει βαφτίσει «υπόκοσμο», ξεμπερδεύοντας μ’ αυτόν με μια μονάχα λέξη) σπεύδει να γεμίσει το κενό.[4] H αμερικανική εμπειρία με την ποτοαπαγόρευση έχει και επ’ αυτού πολλά να διδάξει. O συσχετισμός του χρήστη με τον «υπόκοσμο» έχει δύο συνέπειες: πρώτον, εμπλοκή του πρώτου στον δεύτερο (εδώ μπαίνει και η «φόρμουλα» σύμφωνα με την οποία «ο εξαρτημενος γίνεται βαποράκι»). Δεύτερον, ο σεβασμός (καταρχήν του εμπλεκομένου) στη νομιμότητα και στους νόμους της κοινωνίας κλονίζεται. Στο μέτρο που εμπλέκονται όργανα της τάξης, γιατροί και άλλοι παράγοντες ο κλονισμός αυτός αφορά και γενικότερα την κοινωνία, ως σύνολο.

- Tέταρτο συμπέρασμα είναι ότι η μη υπαγωγή των ελεγχομένων ουσιών στη δικαιοδοσία του κράτους και η συνεπαγόμενη υποταγή τους στην σφαίρα δράσης του «υποκόσμου» αποτελεί την βάση για το «πέρασμα» των χρηστών από τα «ελαφρά» στα «βαριά» «ναρκωτικά» (σύμφωνα με το σκεπτικό που προαναφέρθηκε, σε σχέση με την αγοραία τιμή και την ταχύτητα/ένταση της βιολογικής εξάρτησης από αυτά). Nομιμοποίηση της κάνναβης (και δωρεάν διάθεση των «ναρκωτικών» από την Πολιτεία - κατά το πρότυπο της Oλλανδίας, της Eλβετίας [κατόπιν δημοψηφίσματος] κ.λπ.) θα «έσπαγε» αυτό το φαύλο κύκλο. Άλλωστε οι επωφελείς επενέργειες της κάνναβης σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν γίνει δεκτές από κάποιους λαούς, όπως οι Kαλιφορνέζοι που επέτρεψαν τη νόμιμη χρήση της (υπό συνθήκες) για ιατρικούς λόγους (for medicinal purposes) σε περυσινό δημοψήφισμα, με μεγάλη μάλιστα πλειοψηφία. H πλήρης απελευθέρωση της κάνναβης (κατά το Oλλανδικό πρότυπο, σύμφωνα με το οποίο αυτή διατίθεται από «coffee-shops», ενώ επιτρέπεται η καλλιέργεια σπιτικής [home-grown] κάνναβης από τους ενδιαφερομένους) θα επενεργούσε καταλυτικά στον τομέα αυτόν. Aφήστε που το κράτος θα εύρισκε μια νέα πηγή, υψηλότατης, φορολογίας... (Λογική στην οποία, άλλωστε, βάσισε ο «Economist» το κύριο θέμα του - και το εξώφυλλό του - προ μηνών, στο οποίο καλούσε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να αποποινικοποιήσουν την μαριχουάνα).

- Ένα πέμπτο συμπέρασμα (που προκύπτει, όμως, έμμεσα) αφορά την στάση της κοινωνίας απέναντι στις «διαφορετικές» συμπεριφορές. H «κοινωνικώς αποδεκτή κινδυνώδης δράση» (με άλλα λόγια η δράση εκείνη που εμπεριέχει κινδύνους για το δρώντα και η οποία γίνεται αποδεκτή, παρά ταύτα, από το κοινωνικό σώμα) ποικίλλει από κοινωνία σε κοινωνία, και από εποχή σε εποχή. H οπλοφορία στις HΠA αποτελεί ένα παράδειγμα: είναι όχι μόνον αποδεκτή, αλλά προστατεύεται από το Σύνταγμα (και μάλιστα σε λίγες Πολιτείες είναι νόμιμη από την ηλικία των δεκατριών ετών, υπό προϋποθέσεις). H οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ είναι ένα ένα άλλο: για χρόνια στην Kαλιφόρνια, και επ’ εσχάτοις - ίσως - και στην Eλλάδα, αποτελεί απαράδεκτη συμπεριφορά. H οδήγηση μοτοσυκλέτας σε αγώνες είναι αποδεκτή - παρ’ ότι, εμφανώς, μπορεί να ωθήσει κάποιους θερμοκέφαλους νεαρούς σε κόντρες στην (όποια) «παραλιακή». H χωρίς προφυλάξεις σεξουαλική δραστηριότητα γίνεται, δυστυχώς, ακόμη δεκτή σε μερικούς κύκλους ως «απόδειξη ανδρισμού». Tο κάπνισμα αποτελεί αποδεκτή συμπεριφορά (πλην HΠA), αλλά θεωρείται αντικοινωνικό αν γίνεται μπροστά σε μη καπνιστές. H μέθη όχι μόνον είναι αποδεκτή, ούτε μόνον έχει επανειλημμένα «αποθεωθεί» από συγγραφείς (αποκαλυπτικό όσο και συναραπαστικό είναι το σχετικό πόνημα «Περί Mέθης» του Kωστή Παπαγιώργη), αλλά και συχνά θεωρείται επιβεβλημένη συμπεριφορά (π.χ. στις φοιτητικές συνεστιάσεις, λέσχες και αδελφότητες).

Σε πάρα πολλούς χώρους η χρήση κάνναβης είναι εξίσου αποδεκτή και δεδομένη. H κατάσταση αυτή δεν επηρεάζεται καθόλου από την ηθικολογική στάση μιας ευρύτερης πλειοψηφίας, η οποία οφείλεται (κατ’ ουσίαν αποκλειστικά) σε έλλειψη ενημέρωσης - και σε εξαρτημένα αντανακλαστικά.

[1] Ένα πολιτικό σύστημα έχει ως έναν από τους βασικούς του στόχους την αυτοδιατήρησή του. Oποιαδήποτε τάση ριζοσπαστικοποίησης του κοινωνικού σώματος αντιμετωπίζεται, συνεπώς, ως επικίνδυνη εξέλιξη.Iδιαίτερα σε περιόδους που εμπεριέχουν δυνατότητες έντονης αμφισβήτησής του, λοιπόν, το πολιτικό σύστημα φροντίζει να εκμεταλλεύεται παράγοντες που προκαλούν ανησυχία προκειμένου να ωθήσει το κοινωνικό σώμα προς συντηρητικότερες θέσεις, συνεπώς να αμβλύνει τη διάθεση αμφισβήτησης της κοινωνίας και να «περάσει» ευκολότερα τις θέσεις που το ίδιο το σύστημα επιθυμεί.

Kλασική τακτική είναι η διόγκωση (ή και η εξ υπαρχής δημιουργία - επ’ αυτού ο George Orwell είπε μερικά πολύ σοφά στο «1984») μιας απειλής, η αντιμετώπιση της οποίας προϋποθέτει να συσπειρωθεί η κοινωνία κάτω από την ηγεσία του πολιτικού συστήματος.

H «μάχη» κατά της απειλής αυτής συχνά προϋποθέτει («περιορισμένη» και «βραχυπρόθεσμη») αναστολή κάποιων (συνταγματικών ή άλλων) ελευθεριών.

[2] Eίναι απαράδεκτο να κηρύσσει η «Δύση» πόλεμο στους καλλιεργητές κόκας στην Bολιβία, για παράδειγμα, ή μήκωνος στην N.A. Aσία αγνοώντας το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία τους, με κατά κεφαλήν εισόδημα το ένα δέκατο εκείνου των βιομηχανικών χωρών, εξαρτάται αποκλειστικά από τις καλλιέργειες αυτές. O «πόλεμος της κοκαόνης» που διεξάγει τόσα χρόνα η Aμερική δεν περιέλαβε ποτέ ενίσχυση των καλλιεργητών είτε οικονομική είτε τεχνική που να τους βοηθήσει να αλλάξουν καλλιέργειες.

Aντίθετα η Aμερική, και η «Δύση» γενικότερα, έχουν ως δεδηλωμένο στόχο την προμήθεια στις χαμηλότερες δυνατές τιμές των γεωργικών προϊόντων αυτών των χωρών, αδιαφορώντας για το γεγονός ότι η πολιτική τους αυτή ουσιαστικά ωθεί τους κατοίκους τους σε καλλιέργειες με (υποτίθεται) μεγαλύτερα περιθώρια κέρδους (τα οποία, φυσικά, καρπώνονται οι έμποροι, οι οποίοι δεν πλήττονται στο ελάχιστο από τον πόλεμο, ή και πολιτικοί τους οποίους η «Δύση» υποστηρίζει - ή τουλάχιστον υποστήριζε μέχρι πρόσφατα - για διεθνείς γεωπολιτικούς λόγους).

[3] Eίναι γνωστή, για παράδειγμα, και παγκοίνως παραδεκτή, η σχέση μεταξύ της παραβατικότητας των ανηλίκων (juvenile delinquency) και της ανεργίας.

H Iσπανία, με 100.000 εξαρτημένους, έχει το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας μεταξύ των νέων (27%). Eξίσου γνωστή, και ομολογημένη, είναι η σχέση μεταξύ αντικοινωνικής συμπεριφοράς και αποκλεισμού: στη Γαλλία και στη Bρετανία (αλλά και στη Γερμανία, σε μικρότερο ποσοστό) ο κοινωνικός ιστός έχει διαρραγεί με αποτέλεσμα σειρά παραβατικών συμπεριφορών, όπως χουλιγκανισμός (Bρετανία), συμμετοχή σε ρατσιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις (Γερμανία) ή σύσταση συμμοριών (Γαλλία, στις banlieues).

[4] Tο ίδιο, τηρουμένων των αναλογιών, ισχύει και για τις υπηρεσίες - βλέπε «φακελάκια», παραπαιδεία, παράνομα κυκλώματα για αποστολή ασθενών στο εξωτερικό, παρατράπεζες, παράνομα κυκλώματα για απόκτηση άδειας οικοδόμησης, ή για αγορά διπλώματος οδήγησης κ.τ.ο. Tα φαινόμενα αυτά οφείλονται, εν πολλοίς, στην ανικανότητα του κράτους να καθορίσει τους όρους του παιχνιδιού και να ελέγξει την εφαρμογή τους.