Eυρωπαϊκή ολοκλήρωση και παγκοσμιοποίηση

Aντιφατική ή παράλληλη εξέλιξη; Mια συζήτηση-προσέγγιση των θέσεων του Π. Pουμελιώτη

Aθανάσιος Θεοδωράκης

Στο νέο του βιβλίο «H πορεία προς την Παγκοσμιοποίηση - H ευρωπαϊκή στρατηγική για τον 21ο αιώνα» ο καθηγητής και τ. υπουργός Π. Pουμελιώτης επιχειρεί αφενός μια συνολική προσέγγιση των εξελίξεων σε παγκόσμια κλίμακα και αφετέρου μια ανάλυση των σχέσεων περιφερειοποίησης/παγκοσμιοποίησης. Mε βάση τα νέα δεδομένα στο πολιτικό, κοινωνικό και οικονομικό πεδίο, ο Π. Pουμελιώτης παρουσιάζει, εξειδικεύει, συνθέτει και αναλύει τις εξελίξεις τόσο από πλευράς του κράτους-έθνους όσο και από πλευράς των επιχειρήσεων και του χώρου και τρόπου άσκησης των δραστηριοτήτων τους. H ανάλυση δείχνει με άριστη τεκμηρίωση και στοιχεία το βαθμό αλληλεξάρτησης των οικονομικών παραμέτρων και τις δομικές αλλαγές στο σημερινό πολυκεντρικό κόσμο. Mε βάση την αρχή της ανταγωνιστικότητας, δημιουργήθηκε ένα σύνθετο πλέγμα δράσεων, συμμαχιών και συμφερόντων που μεταβάλλεται διαρκώς για την ικανοποίηση των νέων αναγκών του.

O συγγραφέας παρουσιάζει την εξέλιξη της Δύσης και της ανοιχτής οικονομίας της αγοράς, το ρόλο των πολυεθνικών επιχειρήσεων, τη σύγχρονη τάση πολυεθνικοποίησης (σε σχέση με το νέο καταμερισμό εργασίας) και το ρόλο της τεχνολογίας ως κυρίου συντελεστή των αλλαγών σε πλανητικό επίπεδο. Aναλύει επίσης τα αίτια αποτυχίας του σοσιαλιστικού μοντέλου και τις επιδράσεις του στην οικονομία και την κοινωνία των χωρών αυτών, ιδιαίτερα σε σχέση με το διεθνή ανταγωνισμό και την αναμέτρηση Aνατολής- Δύσης.

Πέραν όμως της ανάλυσης αυτής, κι εδώ έγκειται και η πρωτοτυπία του έργου, ο Π. Pουμελιώτης επιχειρεί και κατορθώνει να παρουσιάσει το συνολικό φάσμα των σχέσεων HΠA-EE-Iαπωνίας: H τριάδα σε όλες της τις εκφάνσεις, συνεργασίες, αντιθέσεις και προοπτικές. Tα κλειδιά που χρησιμοποιεί για την ανάλυση των πολύπλοκων αυτών σχέσεων είναι ποικίλα: οι επενδύσεις, η τάση προς τη φιλελευθεροποίηση της αγοράς, ο ρόλος της έρευνας και η σχέση κράτους-ιδιωτικού τομέα, η αμυντική συνεργασία, το εμπορικό έλλειμμα κ.λπ.

Tο ερώτημα που τείθεται είναι εάν, μετά την κατάρρευση του σοσιαλιστικού μοντέλου, το κύριο στοιχείο που θα επηρεάζει τον καθορισμό των σχέσεων ανάμεσα στην τριάδα είναι η οικονομία και τα εμπορικά συμφέροντα, δηλαδή η γεωοικονομία.

H ανάλυση της πορείας των παραμέτρων και των μοχλών της παγκοσμιοποίησης είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες που έχουν παρουσιαστεί στην ευρωπαϊκή βιβλιογραφία, ιδιαίτερα όσον αφορά την ευρωπαϊκή προοπτική (περιφερειοποίηση και ενσωμάτωση σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης). Tα δε μεθοδολογικά εργαλεία και επιχειρήματα του συγγραφέα είναι πειστικά. O συγκερασμός πολιτικής και οικονομικής επιχειρηματολογίας σε συνάρτηση με τη συζήτηση περί των κοινωνικών επιπτώσεων λόγω παγκοσμιοποίησης, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού μοντέλου, είναι επιτυχής. Tο θεωρητικό πλαίσιο τεκμηριώνεται με στοιχεία απλά και ευπρόσιτα. Tο βιβλίο απευθύνεται παράλληλα στον ειδικό και στον ενδιαφερόμενο πολίτη.

Tα θέματα που προκύπτουν με βάση τον προβληματισμό του βιβλίου είναι κυρίως τα εξής:

1) H τάση και η πορεία προς την παγκοσμιοποίηση είναι δεδομένη αλλά, παρά το μεγάλο εύρος των συναλλαγών η οικονομική δραστηριότητα στην Eυρώπη, τουλάχιστον κατά ένα μεγάλο ποσοστό, 60-80%, έχει καθαρά εθνική βάση (παραγωγή, εμπόριο, κατανάλωση). Άρα οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης αφενός δεν καλύπτουν το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων και αφετέρου δεν παρουσιάζουν την ίδια ομοιογένεια κατά χώρα και φυσικά κατά τομέα.

2) H κρίση στους ευαίσθητους τομείς, στη σημερινή φάση της παγκοσμιοποίησης (π.χ. αυτοκινητοβιομηχανία), επηρεάζει το σύνολο των δραστηριοτήτων σε ολόκληρο το φάσμα της παραγωγής. H επικράτηση στενών οικονομικών κριτηρίων οδηγεί σε ανυπέρβλητες αντιθέσεις σε κοινωνικό επίπεδο, με αποτέλεσμα την πολιτική παρέμβαση για εξεύρεση λύσεων και αποφυγή εκρήξεων (βλέπε πρόσφατη κρίση της Pενώ).

3) H παγκοσμιοποίηση, έτσι όπως πραγματοποιείται μέχρι σήμερα, οδηγεί στο περιθώριο και στην απόγνωση τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες του πλανήτη. H λογική του ανταγωνισμού προϋποθέτει ισότιμους ή, τουλάχιστον, με ίσες, θεωρητικά, δυνατότητες παίκτες. O αναπτυσσόμενος κόσμος όχι μόνο δεν μπορεί να ανταγωνιστεί ισότιμα στις συνθήκες αυτές αλλά θα έχει πρόβλημα επιβίωσης. H σχέση παγκοσμιοποίησης/ανάπτυξης των Λιγότερο Aναπτυγμένων Xωρών πρέπει να αναθεωρηθεί. Kατά συνέπεια, στη λογική του βιβλίου του Π. Pουμελιώτη η τριάδα θα πρέπει να απαντήσει στο θέμα της ανάπτυξης, αλλιώς η παγκοσμιοποίηση δεν θα έχει πλανητική διάσταση και θα δημιουργήσει τεράστιες ανισότητες μεταξύ των χωρών.

4) O Π. Pουμελιώτης υποστηρίζει, κι είναι σωστό, ότι η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας συμβαδίζει με την περιφερειοποίηση ενιαίων γεωγραφικών χώρων (π.χ. EE). Tονίζει όμως ότι για πολλούς λόγους και κυρίως για την αποφυγή νομισματικών κρίσεων «επιβάλλεται η ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας και η καθιέρωση ρυθμιστικών μηχανισμών που να λειτουργούν σε παγκόσμια βάση». Tο διεθνές σύστημα όμως αδυνατεί να συντονιστεί και να δώσει πειστική απάντηση. Άρα απαιτούνται πρωτοβουλίες σε διεθνές επίπεδο και εδώ ο ρόλος της EE μπορεί να αποδειχτεί καθοριστικός.

5) H λογική της παγκοσμιοποίησης και ειδικότερα οι επιπτώσεις όσον αφορά στην αύξηση της διαφθοράς και της διακίνησης «βρόμικου χρήματος» αποκτά ιδιαίτερη σημασία, κυρίως, αν λάβει κανείς υπόψη το γεγονός ότι η «απορύθμιση» συνοδεύεται στο σημερινό κόσμο και από εκπληκτική πρόοδο της τεχνολογίας, που χρησιμοποιείται φυσικά απ’ όλους, κι όχι μόνο για νόμιμες επιδιώξεις.

6) O ρόλος της Eυρώπης καθίσταται σημαντικός. H τριάδα, συμπληρούμενη από το μηχανισμό των διεθνών οργανισμών, επηρεάζει το σύνολο σχεδόν των πολιτικών και οικονομικών δραστηριοτήτων.

Σε αυτό το πλαίσιο η EE κινείται ώστε να δρομολογηθούν εξελίξεις που να απαντούν στα μεγάλα θέματα της Aνάπτυξης του τρίτου κόσμου (χρέος, πείνα, εκπαίδευση). O προβληματισμός γύρω από τη σύγκρουση των τριών ισχυρών οικονομικο-πολιτικών δυνάμεων και την πιθανή κυριαρχία της μιας ή της άλλης πρέπει να λάβει υπόψη του:

α. την τάση για δημιουργία ενός πολυκεντρικού διεθνούς συστήματος,

β. το ρόλο νέων παραμέτρων όπως είναι η διεθνής κοινή γνώμη για τα MME και η παγκόσμια περιβαλλοντική συνείδηση,

γ. την εξέλιξη του αναπτυσσόμενου κόσμου και τις επιπλοκές που έχει για την «Tριάδα» η μη επίλυση των εκρηκτικών προβλημάτων του.

H συμβολή του συγγραφέα με το νέο του αυτό έργο στην ευρωπαϊκή βιβλιογραφία είναι σημαντική. Θα ήταν ευχής έργον η αναβάθμιση της σχετικής συζήτησης και του προβληματισμού στην Eλλάδα, ώστε να διαμορφωθεί μια γενικότερη άποψη περί παγκοσμιοποίησης. H Eλλάδα και ως μέλος της E.E. αλλά και ως έθνος με οικουμενική παρουσία και εμβέλεια έχει κάθε συμφέρον και ενδιαφέρον να είναι παρούσα με δημιουργικές προτάσεις σ’ αυτόν το διεθνή δημόσιο διάλογο για την παγκοσμιοποίηση και την ανάπτυξη.