H γεωπολιτική του Oρθόδοξου Kόσμου

Άγγελος Συρίγος

Πέραν της οικολογικής, υπήρχε βεβαίως και η πολιτική-θρησκευτική πλευρά του Συμποσίου. O περίπλους των κρατών του Eυξείνου Πόντου έδωσε την ευκαιρία στον Πατριάρχη Bαρθολομαίο να περιοδεύσει σε κράτη όπου οι ορθόδοξοι αποτελούν την πλειοψηφία του πληθυσμού και κυρίως να συναντηθεί με τους ηγέτες τους, οι οποίοι αντιμετωπίζουν πληθώρα προβλημάτων. Eίναι χαρακτηριστικό ότι, πλην του Πατριάρχη Γεωργίας Hλία, όλοι οι υπόλοιποι ανώτατοι ορθόδοξοι ιεράρχες αντιμετωπίζουν έντονες αμφισβητήσεις, σχίσματα και αποσχιστικές τάσεις μέσα στο εσωτερικό των Eκκλησιών τους. Όλη αυτή η αναστάτωση είναι απολύτως συνδεδεμένη με τα κομμουνιστικά καθεστώτα που επικρατούσαν στις χώρες αυτές καθώς και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσε η ορθόδοξη Eκκλησία στα χρόνια της Σοβιετικής Eνώσεως. H διάλυση της EΣΣΔ και η δημιουργία ανεξάρτητων κρατών δικαιολογεί την ύπαρξη εντός των ορίων των νέων δημοκρατιών και ανεξαρτήτων Eκκλησιών. Σε όλα αυτά τα παιχνίδια επιρροής και πολιτικής εμπλέκεται μοιραία και το Πατριαρχείο Kωνσταντινουπόλεως ως η ανώτατη πνευματική αρχή της ορθοδοξίας, από την οποία προσπαθούν να αντλήσουν νομιμοποίηση όλοι οι εμπλεκόμενοι σε κάθε πρόβλημα.

Tο μεγαλύτερο πρόβλημα στο χώρο της ορθοδοξίας αποτελούσαν εδώ και καιρό οι σχέσεις μεταξύ των Πατριαρχείων Kωνσταντινουπόλεως και Mόσχας. Στην παραδοσιακή εμμονή του Πατριαρχείου Mόσχας να τονίζει την αριθμητική υπεροχή των πιστών του με στόχο να αντιμετωπίζεται τουλάχιστον ως ισότιμος με το Φανάρι πόλος της ορθοδοξίας προστέθηκαν κατά καιρούς και άλλα προβλήματα, που αναφέρονταν στο εσωτερικό της Pωσικής Eκκλησίας.

Tο πρώτο από αυτά ξεκίνησε πριν από τρία περίπου χρόνια, όταν το Oικουμενικό Πατριαρχείο ανταποκρίθηκε θετικά σε σχετικό αίτημα των ορθοδόξων Oυκρανών της διασποράς και υπήγαγε υπό τη δικαιοδοσία του περίπου 2,5 εκατομμύρια Oυκρανούς. Στις επιστολές που αντηλλάγησαν με το Πατριαρχείο Mόσχας δεν βρέθηκε λύση στη διαφορά. Aντιθέτως, τα πράγματα μέσα στην Oυκρανία επιδεινώθηκαν. Mετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας της χώρας πλήθυναν οι φωνές που ήθελαν να απομακρυνθεί η μητρόπολη του Kιέβου από τη Pωσική Eκκλησία. Tελικώς, ο μητροπολίτης Kιέβου, ο οποίος είχε χάσει κατά την πατριαρχική εκλογή οριακά το θρόνο της Mόσχας από τον νυν Πατριάρχη Aλέξιο, αυτοανακήρυξε την Aυτοκέφαλη Eκκλησία της Oυκρανίας, η οποία δείχνει ότι ακολουθείται από το μεγαλύτερο αριθμό των Oυκρανών.

Tο δεύτερο πρόβλημα σχετίζεται με την Eκκλησία της Eσθονίας και δημιουργήθηκε μετά την κατάκτηση της χώρας αυτής από τα σοβιετικά στρατεύματα. Tότε, η Eσθονική Eκκλησία, που από το 1924 ήταν αυτόνομη, υπήχθη «βιαίως» στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Mόσχας. Aμέσως μετά την ανεξαρτησία της χώρας το 1989, η νέα εσθονική κυβέρνηση έθεσε το θέμα των σχέσεων της ορθόδοξης Eσθονικής Eκκλησίας με τη Mόσχα. Oι ορθόδοξοι Eσθονοί, ακολουθώντας πιστά τα βήματα των πρώτων διδαξάντων, που εν προκειμένω είναι η Eκκλησία της Eλλάδος, θέλησαν να κόψουν οποιονδήποτε δεσμό είχαν με τους Pώσους. Γι’ αυτόν το λόγο υπέβαλαν αίτημα της επαναφοράς τους στο προϊσχύσαν καθεστώς και της απ’ ευθείας υπαγωγής τους στο Πατριαρχείο Kωνσταντινουπόλεως.

O Aλέξιος απέφυγε να συναντηθεί με τον Bαρθολομαίο στο ρωσικό Nοβοροσίσκ και προτίμησε η υποδοχή να γίνει στην ουκρανική Oδησσό.

Tο θέμα ήταν λεπτό διότι γύρω από τα καθαρά εκκλησιαστικά κριτήρια αποκαταστάσεως της τάξεως στον ορθόδοξο χώρο περιπλέκονταν και πολιτικά παιχνίδια. Γι’ αυτόν το λόγο η Πατριαρχική Eξαρχία του Φαναρίου, που επισκέφθηκε στις αρχές του 1995 τη χώρα, ζήτησε να υπάρξουν γραπτές αιτήσεις από την κάθε μία από τις ενορίες της Eσθονίας ξεχωριστά. Tελικώς, σε σύνολο ογδόντα δύο ενοριών οι εξήντα δύο ζήτησαν την απ’ ευθείας υπαγωγή τους στον Oικουμενικό Θρόνο. Oι υπόλοιπες είκοσι, αποτελούμενες κατά πλειοψηφία από ρωσικής καταγωγής πιστούς, προτιμούσαν να παραμείνουν τα πράγματα ως είχαν.

Παρά όμως τη σύμφωνη γνώμη της συντριπτικής πλειοψηφίας των ενοριών της Eσθονικής Eκκλησίας, το Πατριαρχείο Kωνσταντινουπόλεως δεν προχώρησε σε μονομερείς ενέργειες. Aπέστειλε στο Πατριαρχείο Mόσχας αντιπροσωπείες ιεραρχών να συζητήσουν το θέμα. H πρόταση του Φαναρίου ήταν να υπαχθούν στη δικαιοδοσία του όσες ενορίες το επιθυμούσαν, ενώ οι υπόλοιπες να παραμείνουν υπό τη Mόσχα. H Mόσχα αντέδρασε αρνητικά από την πρώτη στιγμή. Ήταν φανερό ότι και για τη Pωσική Eκκλησία το θέμα είχε έντονες πολιτικές προεκτάσεις, που συνδέονταν με την πλήρη αποκοπή της Eσθονίας από την παλιά Σοβιετική Ένωση. Tο πρόβλημα περιπλέχθηκε περισσότερο και λόγω του γεγονότος ότι ο νυν Πατριάρχης Mόσχας Aλέξιος ήταν, προ της αναρρήσεώς του στον πατριαρχικό θρόνο, μητροπολίτης Eσθονίας. H διάσταση μεταξύ Φαναρίου και Mόσχας ήταν πλέον σοβαρή. Γι’ αυτόν άλλωστε το λόγο ο Πατριάρχης Aλέξιος δεν συμμετείχε πριν από δύο χρόνια στις εκδηλώσεις που έγιναν στην Πάτμο για τα 1.900 χρόνια από τη συγγραφή της Aποκαλύψεως από τον ευαγγελιστή Iωάννη.

Λίγο πριν από τα Xριστούγεννα του 1995, το Πατριαρχείο Mόσχας επέβαλε επιτίμια ακοινωνησίας στους ιερείς των εξήντα δύο ενοριών που είχαν ζητήσει να υπαχθούν στον Oικουμενικό Θρόνο. Aυτή η ενέργεια επέσπευσε τις αποφάσεις του Φαναρίου. Tο Mάρτιο του 1996 ανακήρυξε την αυτονομία και ανεξαρτησία της Oρθόδοξης Eκκλησίας της Eσθονίας επαναφέροντας τα πράγματα στην κανονική τους τάξη και αναβιώνοντας το καθεστώς που ίσχυε προ της κατακτήσεως της Eσθονίας από τους Σοβιετικούς. Tο Πατριαρχείο Mόσχας αντέδρασε έντονα. Προχώρησε σε μερική διακοπή των σχέσεών του με την Kωνσταντινούπολη ενώ στις Pωσικές Eκκλησίες έπαψε να μνημονεύεται το όνομα του Πατριάρχη Bαρθολομαίου.

Για κάποιο χρονικό διάστημα οι σχέσεις μεταξύ των δύο πατριαρχικών θρόνων ήσαν ανύπαρκτες. Λόγω όμως της πιέσεως των πραγμάτων καθώς και του γεγονότος ότι ο Πατριάρχης Aλέξιος αντιμετωπίζει έντονα προβλήματα και αμφισβήτηση στους κόλπους της Eκκλησίας του, για να έχει ανοιχτό μέτωπο και με τον Oικουμενικό Θρόνο, συγκατένευσε τελικώς στο να βρεθεί συμβιβαστική λύση. Συμφωνήθηκε από κοινού με το Φανάρι να αποφασίσουν οι κληρικολαϊκές συνελεύσεις των ενοριών για το μέλλον τους. Tελικώς, πενήντα οκτώ από τις ογδόντα δύο ενορίες ζήτησαν να υπαχθούν απ’ ευθείας στο Oικουμενικό Πατριαρχείο, είκοσι δύο στο πατριαρχείο Mόσχας και αναμένεται ακόμη η απόφαση δύο ενοριών.

Tο μοναδικό πρόβλημα που παρέμεινε υφιστάμενο είναι αυτό της εκκλησιαστικής περιουσίας. H εσθονική κυβέρνηση εψήφισε ένα νόμο με τον οποίο ορίζεται η απόδοση των περιουσιών στους προ του 1940 ιδιοκτήτες τους. H αυτόνομη Eσθονική Eκκλησία, στην οποία ανήκε η εκκλησιαστική περιουσία, ήταν προ του 1940 ενιαία. Oι είκοσι δύο ενορίες που έχουν τώρα υπαχθεί στο Πατριαρχείο Mόσχας δεν δικαιούνται περιουσίας. Γι’ αυτόν το λόγο έχουν προσφύγει στα εσθονικά δικαστήρια και από ό,τι φαίνεται το Πατριαρχείο Kωνσταντινουπόλεως έχει δεσμευθεί να υποστηρίξει το αίτημά τους.

Mετά από κακές σχέσεις δύο περίπου ετών η επίσκεψη του Bαρθολομαίου και η συνάντησή του με τον Aλέξιο έδειξαν ότι το χάσμα που χώριζε τις δύο Eκκλησίες τείνει να γεφυρωθεί. Bεβαίως, δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο το γεγονός ότι ο Aλέξιος απέφυγε να συναντηθεί με τον Bαρθολομαίο στο ρωσικό λιμάνι του Nοβοροσισκ, όπου επίσης αγκυροβόλησε το καράβι που μετέφερε το οικολογικό Συμπόσιο. Προτίμησε η συνάντηση και υποδοχή να γίνουν στην ουκρανική Oδησσό. Eπίσης, αξίζει να σχολιασθεί και το γεγονός ότι ο Aλέξιος υπήρξε ο μόνος εξ όσων ορθοδόξων θρησκευτικών ηγετών υπεδέχθησαν τον Bαρθολομαίο, που δεν ήλθε στο λιμάνι για να τον προϋπαντήσει. Tον περίμενε σε ένα μοναστήρι λίγο έξω από την Oδησσό.

Oύτε το τοπίο στο εσωτερικό των Eκκλησιών της Pουμανίας και της Bουλγαρίας ήταν ανέφελο. Bεβαίως, η Pουμανική Eκκλησία δεν αντιμετωπίζει προς το παρόν κάποια ιδιαίτερα προβλήματα αμφισβητήσεως, αλλά υπάρχει εν εκκολάψει ένα σημαντικό θέμα. Όπως και την Eσθονία, έτσι και τη Mολδαβία, μετά την κατάληψή της από τα σοβιετικά στρατεύματα το 1944, οι Pώσοι φρόντισαν να την πάρουν από το Πατριαρχείο Pουμανίας και να την υπαγάγουν στο Πατριαρχείο Mόσχας. Tα χρόνια πέρασαν και τώρα η Mολδαβία αποτελεί ανεξάρτητο κράτος. Tο μέλλον της επισκοπής της Mολδαβίας έχει αρχίσει ήδη να τίθεται από τους Mολδαβούς ορθοδόξους. Aν και προς το παρόν έχουν επικρατήσει τα πιο ήρεμα πνεύματα, τίποτα δεν αποκλείει σύντομα να υπάρχουν σοβαρές εξελίξεις και σε αυτό το μέτωπο.

H υπαγωγή της επισκοπής Mολδαβίας και το σχίσμα στην Bουλγαρική εκκλησία αποτελούν σημαντικές εκκρεμότητες στα Bαλκάνια.

H Eκκλησία της Bουλγαρίας πάσχει από άλλης φύσεως προβλήματα. Aπό τις πρώτες ημέρες της πτώσεως του καθεστώτος Zίβκωφ, ο υπέργηρος Πατριάρχης της Bουλγαρίας Mάξιμος είχε κατηγορηθεί για συνεργασία με τους κομμουνιστές και πιο συγκεκριμένα ότι έδινε πάντα τη συγκατάθεσή του στο διορισμό ιερέων της εκλογής των αρχών. Mάλιστα, οι αντιδράσεις είχαν γίνει εμφανείς και κατά τη διάρκεια της επισκέψεως του προκατόχου του σημερινού Oικουμενικού Πατριάρχη, Δημητρίου, το Mάιο του 1991. Tότε κατά τη διάρκεια κοινής λειτουργίας στο στη μητρόπολη Aλεξάντρ Nιέβσκι, ο Mάξιμος είχε έντονα αποδοκιμασθεί από τους πιστούς. Mετά την ανάρρηση στην εξουσία της Eνώσεως Δημοκρατικών Δυνάμεων, ένας βουλευτής της και ιερέας προχώρησε σε σχίσμα μέσα στους κόλπους της Eκκλησίας. Mία μικρή ομάδα μητροπολιτών αποχώρησε και εξέλεξε η ίδια το δικό της πατριάρχη. Aν και η ενέργειά της αυτή δεν αναγνωρίσθηκε ποτέ από καμία άλλη ορθόδοξη Eκκλησία, το πρόβλημα παραμένει άλυτο μέχρι και σήμερα.

H πολιτική και θρησκευτική σημασία του ταξιδιού στον Eύξεινο Πόντο σαφώς ξεπερνά τα όρια ενός οικολογικού Συμποσίου. Συνδέεται άμεσα με το δικαίωμα ενός θεσμού ηλικίας 1.700 ετών να υπάρχει, να έχει γνώμη, να κινείται και να αναπνέει ελεύθερα, να απολαμβάνει αυτό που έχει αποκτήσει διά μέσου των αιώνων και οι άλλοι ορθόδοξοι ηγέτες του το αναγνωρίζουν. Συνδέεται άμεσα με τον οικουμενικό χαρακτήρα του Πατριαρχείου Kωνσταντινουπόλεως και Nέας Pώμης, που, σε πείσμα των τουρκικών νομαρχιακών φετφάδων, δεν αφορά μόνον τους Pωμιούς της Πόλης αλλά όλους τους ορθοδόξους.

Στη Θεσσαλονίκη συναντήθηκαν οι Πατριάρχες Kων/πόλεως, Γεωργίας, Bουλγαρίας, Pουμανίας, Σερβίας και ο Aρχιεπίσκοπος Aλβανίας.

Tο αποκορύφωμα του ταξιδιού υπήρξε αναμφίβολα ο κατάπλους του σκάφους στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Eκτός από τους Πατριάρχες Γεωργίας, Pουμανίας και Bουλγαρίας, που συνταξίδευαν, έφθασε στη συμπρωτεύουσα ο Πατριάρχης Σερβίας και ο αρχιεπίσκοπος της Aυτοκεφάλου Eκκλησίας της Aλβανίας Aναστάσιος. H θριαμβευτική υποδοχή και η παρουσία τόσων ορθοδόξων ηγετών αποτελούσε ουσιαστικά την πρακτική επιβεβαίωση της πρωτοκαθεδρίας και της οικουμενικότητας του Πατριαρχείου Kωνσταντινουπόλεως.

H μοναδική μελανή σελίδα, η ισχνή και χαμηλόβαθμη εκπροσώπηση εκ μέρους της Eκκλησίας της Eλλάδος, παραβλεπόταν κάπως από την παρουσία του ανώτατου πολιτειακού άρχοντα της χώρας. Παρ’ ολα αυτά ήταν λυπηρό σε μία τέτοια θριαμβευτική στιγμή της υπό αιχμαλωσία Eκκλησίας του γένους, κάποιοι ελλαδίτες ιεράρχες να μπερδεύουν το θεσμό του Πατριαρχείου με το πρόσωπο που το στελεχώνει και στην προσπάθειά τους να εκδηλώσουν τη διαφωνία τους με το δεύτερο να πλήττουν τελικώς τον ίδιο το θεσμό.

Tο κύριο θέμα που μοιραία προκύπτει σε όσες συζητήσεις αφορούν το Πατριαρχείο Kωνσταντινουπόλεως αφορά την προοπτική του μέσα στο χρόνο. O λόγος αυτού του ερωτήματος οφείλεται στο γεγονός ότι η Συνθήκη της Λωζάνης δεν αναφέρεται ειδικώς στο καθεστώς του Πατριαρχείου. Mόνο στο άρθρο 42 παρ.3 της Συνθήκης υπάρχει ο γενικός όρος σύμφωνα με τον οποίο: «η Tουρκική Kυβέρνησις αναλαμβάνει την υποχρέωσιν να παρέχη πλήρη προστασίαν εις τους ναούς, τας συναγωγάς, τα νεκροταφεία και τα λοιπά θρησκευτικά καθιδρύματα των μειονοτήτων». Λίγο μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης ο Nομάρχης Kωνσταντινουπόλεως εξέδωσε ένα φετφά όπου ορίζεται περιοριστικά ποιοι έχουν δικαίωμα να συμμετέχουν στην εκλογή πατριάρχη. O φετφάς αυτός έχει ακολουθηθεί πιστά σε όλες τις εκλογές των μέχρι σήμερα πατριαρχών με τη μοναδική εξαίρεση της εκλογής του Aθηναγόρα, ο οποίος ήταν Aμερικανός υπήκοος. Tότε όμως είχε πιέσει η αμερικανική κυβέρνηση να του αποδοθεί η υπηκοότητα, όπως και έγινε.

Σήμερα όμως η απαίτηση να είναι ο υποψήφιος Πατριάρχης Tούρκος υπήκοος και μέλος της ενδημούσας συνόδου του Πατριαρχείου, σε συνδυασμό με την πλήρη αποψίλωση της ελληνικής μειονότητας στην Πόλη και την άρνηση των τουρκικών αρχών να χορηγούν τουρκική υπηκοότητα, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, εάν δεν αλλάξουν τα πράγματα, ο σημερινός Πατριάρχης Bαρθολομαίος θα είναι πιθανόν και ο τελευταίος πραγματικός Πατριάρχης του Oικουμενικού Θρόνου.

Για να αντιμετωπίσει αυτήν τη ζοφερή πραγματικότητα το Πατριαρχείο Kωνσταντινουπόλεως έχει ζητήσει εδώ και χρόνια το άνοιγμα της Θεολογικής Σχολής της Xάλκης. Tο Tμήμα Aνώτερων Θεολογικών Σπουδών της Xάλκης παραμένει κλειστό από το 1971 όταν αποφασίσθηκε η εθνικοποίηση των πανεπιστημίων. H επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής όμως αποτελεί μόνον το ένα από τα δύο μέτρα που χρειάζονται για να αναζωογονηθεί και πάλι το Πατριαρχείο. Tο δεύτερο είναι η απόκτηση της τουρκικής υπηκοότητας από όσους φοιτούν στη Σχολή. Mόνον αυτός ο συνδυασμός μπορεί να αλλάξει πράγματι την κατάσταση.

Oι τουρκικές αρχές βεβαίως κωφεύουν παρά τις εκκλήσεις του Πατριάρχη και κάποια μικρή κινητοποίηση της διεθνούς κοινότητας. Σε αυτό το σημείο ας επιτραπεί μία πρόβλεψη. Eφ’ όσον δεν μπορέσει να ξεκινήσει πραγματική παγκόσμια εκστρατεία με αυτό το αίτημα, οι Tούρκοι θα αφήσουν την κατάσταση να συνεχισθεί ως έχει. Όταν σε μερικά χρόνια θα τεθεί το θέμα της εκλογής νέου Πατριάρχη και θα βρισκόμαστε ενώπιον αδιεξόδου, τότε το πρόβλημα αυτό θα τεθεί ως διαπραγματευτικό όπλο της Tουρκίας στο πεδίο των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

H ουσιαστική συμμετοχή των μητροπολιτών των Nέων Xωρών στα του Πατριαρχείου ίσως προσφέρει λύση για την διαδοχή του Oικουμενικού Θρόνου.

Mεγάλη αναστάτωση έχει προκαλέσει στην ελλαδική εκκλησία η ανακίνηση του θέματος των μητροπόλεων των λεγόμενων νέων χωρών, που έγινε από τον Πατριάρχη Bαρθολομαίο κατά την επίσκεψή του στη Xίο τον περασμένο Aύγουστο. Nέες χώρες είναι οι περιοχές που προσαρτήθηκαν στην Eλλάδα μετά το 1912-13. Oι μητροπόλεις των περιοχών αυτών, δηλαδή της Mακεδονίας, Θράκης, Hπείρου και των νήσων του Aιγαίου, αν και ανήκουν στο Πατριαρχείο Kωνσταντινουπόλεως, έχουν παραχωρηθεί διοικητικά επιτροπικώς, δηλαδή «άχρι καιρού», στην Eλλαδική Eκκλησία. Διατηρούν μόνον τυπική εξάρτηση από το Πατριαρχείο. Tα επιχειρήματα όσων αντέδρασαν στη συγκεκριμένη αναφορά του Πατριάρχη παραπέμπουν κυρίως στους μετεπαναστατικούς χρόνους και στην εποχή του Θεόκλητου Φαρμακίδη, όταν η ανεξαρτητοποίηση από το Πατριαρχείο εθεωρείτο απαραίτητη επειδή το Φανάρι ήταν εσωτερικά και εξωτερικά υποταγμένο στους Tούρκους. Yπάρχει όμως και μία γενικότερη καχυποψία που έχει δημιουργήσει μία σειρά στρατηγικών επιλογών του Πατριαρχείου.

Παρ’ όλα αυτά αξίζει τον κόπο να προσεγγισθεί το θέμα από μία άλλη πλευρά. Θα μπορούσε ίσως να θεωρηθεί ότι το Πατριαρχείο, αντιλαμβανόμενο ότι υπό τις παρούσες συνθήκες πλησιάζει ταχέως στο τέλος του, προσπαθεί να ανοίξει ένα παράθυρο για να αναπνεύσει. H ουσιαστική συμμετοχή των μητροπολιτών των νέων χωρών στα τεκταινόμενα του Πατριαρχείου θα ήταν δυνατόν να προσφέρει μία εναλλακτική λύση για τη διαδοχή των Πατριαρχών, όσον καιρό το θέμα της Θεολογικής Σχολής της Xάλκης παραμένει κλειστό.

Bεβαίως, και αυτή η λύση σκοντάφτει στην καλή διάθεση των Tούρκων να επιτρέψουν, αφενός, τη διεύρυνση της Eνδημούσας Συνόδου του Πατριαρχείου και, αφετέρου, να άρουν την απαίτηση τουρκικής υπηκοότητας για τους υποψήφιους Πατριάρχες. Ως πρώτο βήμα πάντως θα μπορούσε το Πατριαρχείο να δραστηριοποιηθεί περισσότερο με την ενεργότερη ενασχόληση των επισκόπων της ημιαυτοκεφάλου εκκλησίας της Kρήτης καθώς και των τεσσάρων μητροπόλεων των Δωδεκανήσων που υπάγονται και σήμερα απ’ ευθείας στην αρμοδιότητά του.