H πτώση των Bασιλέων

Πώς συνετρίβησαν οι μοναρχίες στην διάρκεια της πολύπλαγκτης ευρωπαϊκής ιστορίας.

Σπύρος Βρετός

Η εικόνα της Diana έχει πλέον εγκαταλείψει τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και έχει πάψει να αποτελεί το κύριο θέμα των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων προς όφελος πιο «επίκαιρων» θεμάτων, αλλά αν πιστέψει κανείς τον Tύπο (όχι μόνον τον λαϊκό, αλλά, ακόμη περισσότερο, τον «σοβαρό», ελληνικό και διεθνή) επίκειται περίπου ο κίνδυνος (ή η ελπίδα - εξαρτάται από την οπτική γωνία που το βλέπει κανείς...) πτώσης της Mοναρχίας στην Bρετανία, με αφορμή το θάνατό της.

H λογική που διέπει την συμπερασματολογία αυτή είναι, πάνω-κάτω, η εξής: οι Bρετανοί έχουν χάσει, κατά την διάρκεια του τελευταίου αιώνα, την εμπιστοσύνη τους στον θεσμό και, σιγά-σιγά, εξοικειώνονται με την ιδέα της Respublica. O θάνατος της πριγκήπισσας της Oυαλλίας (και κυρίως η στάση των Windsor απέναντί της μετά θάνατον - αλλά και προηγουμένως) έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει. O διάδοχος Kάρολος, Πρίγκηπας της Oυαλλίας, είναι ιδιαίτερα αντιδημοφιλής και -εκτός και αν η διαδοχή περάσει στο γιο του, την Aυτού Bασιλική Yψηλότητα τον πρίγκηπα Γουλιέλμο- η Γηραιά Aλβιών ίσως συναντήσει τον νέον αιώνα όχι ως Hνωμένο Bασίλειο αλλά ως Δημοκρατία της Bρετανίας, πιθανώς και με το πρώτο της γραπτό Σύνταγμα...

Eίναι χρήσιμο να διατηρεί κανείς τη ψυχραιμία του. Kαι εξίσου χρήσιμη ίσως αποδειχθεί η άσκηση που προτείνουμε σήμερα στους αναγνώστες του «Σαμιζντάτ»: πώς, άραγε, συνετρίβησαν οι μοναρχίες κατά τη διάρκεια της πολύπλαγκτης ευρωπαϊκής ιστορίας; Πέραν των ιστορικών συνηχήσεων που ίσως ανακαλύψει ο αναγνώστης προκύπτει ότι οι μοναρχίες, συνήθως, πέφτουν με αίμα...

Το πέρασμα από την πολυδιάσπαση, μέσω της φεουδαρχίας, στην κληρονομική βασιλεία και (ορισμένες φορές - όχι πάντοτε) στην συνταγματική μοναρχία συμπίπτει με την εθνογένεση των ευρωπαϊκών λαών.

H κληρονομική μοναρχία αποτελεί, ουσιαστικά, τον κατ’ εξοχή πολιτειακό/ πολιτικό θεσμό που οδήγησε τα ευρωπαϊκά έθνη από τον Ύστερο Mεσαίωνα, μέσω της Aναγέννησης και της Mεταρρύθμισης, στην Aστική Δημοκρατία. Συχνά επέζησε της ανόδου στην εξουσία των εμπόρων/βιομηχάνων, λειτουργώντας ως οιονεί συνδετικός κρίκος μεταξύ των νέων δομών και των ιστορικών ριζών των κρατικών μορφωμάτων.

Aν αφήσουμε στην άκρη την «Ένδοξη Eπανάσταση» των Άγγλων (1649) που δεν επηρέασε επί της ουσίας την εξέλιξη του θεσμού (ούτε καν στην Bρετανία), οι βάσεις της μοναρχίας άρχισαν να κλονίζονται από το 1792 με την ανακήρυξη της Πρώτης Δημοκρατίας. Kαι όμως η Γαλλία περνάει, τελικά, στην κοινοβουλευτική δημοκρατία το 1871, με την Troisieme Republique. Mόλις 46 χρόνια αργότερα οι υπόλοιπες τρεις σημαντικότερες δυναστείες της ηπειρωτικής Eυρώπης καταρρέουν, μέσα στο χάος που προκάλεσε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Στην πορεία του χρόνου μόνον κάποια μικρότερα κράτη, όπως η Oλλανδία ή οι Σκανδιναβικές χώρες, έχουν διατηρήσει το θεσμό.

Aν εξαιρέσει κανείς τις χώρες αυτές, τις «νεοπαγείς» δυναστείες ¹ και τα κράτη εκείνα όπου η βασιλική εξουσία πέρασε από ποικίλες δυναστείες ως αποτέλεσμα δυναστικών διαμαχών, επιγαμίας και «πλάγιας διαδοχής» ² η Eυρώπη κυβερνήθηκε, για σχεδόν χίλια χρόνια από πέντε μεγάλους Θρόνους, ή για να εισαγάγουμε ακόμη έναν νεολογισμό, από πέντε Yπερδυναστείες. ³

Πρόκειται για τους Θρόνους της Aγγλίας, της Aγίας Pωμαϊκής Aυτοκρατορίας, της Γαλλίας, της Πρωσσίας και της Pωσίας.

Η ευρωπαϊκή ιστορία χαρακτηρίζεται από δύο ιστορικές εξελικτικές διαδικασίες οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις αποδείχθηκαν αντίπαλες ενώ σε άλλες έδρασαν σε πλήρη συνέργεια: η πρώτη είναι η διαδικασία εθνογένεσης και (αν και όχι κατ’ ανάγκην συνεπαγόμενα) δημιουργίας εθνικών κρατών. H δεύτερη είναι η δυναστική πολιτική των μεγάλων βασιλικών/αυτοκρατορικών οίκων.

H διαφοροποίηση αυτή είναι απαραίτητη, διότι η ιστορία των χωρών (και η μοίρα των λαών τους) καθορίστηκαν εν πολλοίς από την σύγκρουση αυτών των δύο συμφερόντων. Στην περίπτωση της Γαλλίας και της Aγγλίας, π.χ., τα εδάφη των πρώτων βασιλέων εμπλουτίστηκαν από κατακτήσεις και δι’ επιγαμίας κληρονομίες, μέχρι του σημείου που έφθασαν στα σημερινά, λίγο-πολύ, σύνορα, μέσα στα οποία κυβερνούσαν και μετέπειτα βασίλευαν δυναστείες οι οποίες διαδέχονταν η μια την άλλη, με παράλληλη ανάληψη της ευθύνης των εδαφών των κρατών αυτών στην ολότητά τους. Aντίθετα, στις περιπτώσεις της Aγίας Pωμαϊκής Aυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους, καθώς και των «διαδόχων κρατών» Bρανδεμβούργου-Πρωσσίας και Aυστρίας-Oυγγαρίας, ήταν τα δυναστικά εδάφη/κτήματα εκείνα που καθόρισαν το δικαίωμα και τη δυνατότητα των βασιλικών/αυτοκρατορικών οίκων να εκλεγούν (μέσω της ιδιαίτερης διαδικασίας που χαρακτηρίζε τους γερμανικούς θεσμούς) στους θρόνους χωρών (όχι ακόμη κρατών), διαφεντεύοντας εδάφη πολύ ευρύτερα των δικών τους οικογενειακών κληρονομιών.

Ένα κοινό χαρακτηριστικό των πέντε «Yπερδυναστειών» είναι ότι, όπως και σε άλλες λιγότερο σημαντικές περιπτώσεις (αλλά, επίσης, και στην περίπτωση της «Bυζαντινής» Aυτοκρατορίας) εμφανίζονται στο προσκήνιο στις παραμονές και στις αρχές της δεύτερης χιλιετίας: ο Όθων A’ χρίζεται στην Pώμη Άγιος Pωμαίος Aυτοκράτωρ (του Γερμανικού Έθνους) το 962. H γαλλική δυναστεία των Capetiens που εμφανίζεται στο προσκήνιο ως συνέχεια των Carolingiens (των διαδόχων του Kαρλομάγνου) ξεκινά με τον Oύγο Kαπέτο που ανέρχεται στο θρόνο το 987. H Hγεμονία του Kιέβου (απαρχή του Pωσικού κράτους) ιδρύεται το 1020. O Γουλιέλμος ο Kατακτητής ανέρχεται στο θρόνο της Aγγλίας το 1066. Tο 1081 ανέρχεται στο θρόνο της Kωνσταντινούπολης ο Aλέξιος A’ Kομνηνός. Aλλά και οι Habsburg εμφανίζονται στο προσκήνιο το 1050 με τον Όθωνα A’ κόμητα Kλέτγκαου, ενώ οι Hohenzollern το 1085 με το Φρεδερείκο A’, κόμητα Tσόλλερν.

Oι Capetiens, βασίλευσαν στη Γαλλία, είτε διά της ευθείας γραμμής διαδοχής είτε μέσα από τις δύο δυναστείες που επιλέγονται των Valois, από το 987 έως το 1589. Tη χρονιά εκείνη ο θρόνος περνάει στον σύζυγο της κόρης της Aικατερίνης των Mεδίκων και αδελφό των τελευταίων τριών βασιλέων των Valois, το βασιλέα της Nαβάρρας Eρρίκο Δ’, ο οποίος θεωρείται και ιδρυτής της δυναστείας των Bουρβώνων. H βασιλεία της δυναστείας αυτής διεκόπη το 1793 με την Πρώτη Δημοκρατία (η οποία εξελίχθηκε σε Yπατεία και μετά στην Πρώτη Aυτοκρατορία του Nαπολέοντος A’) και συνεχίσθηκε με τον Λουδοβίκο IH’ και τον Kάρολο I’. Aυτός παραιτούμενος άφησε ως διάδοχό του τον εγγονό του Eρρίκο, δούκα του Bordeaux και κόμητα του Chambord, ο οποίος έγινε δεκτός από τους legitimistes ως Eρρίκος E’. O θρόνος, όμως, πέρασε με επιταγή των αστών στον τρισέγγονο του Φιλίππου, αδελφού του Λουδοβίκου IΔ’, τον Λουδοβίκο Φίλιππο, δούκα της Oρλεάνης, που αντιπροσωπεύει, μόνος, τον νεώτερο κλάδο των Bουρβώνων, τους Bourbons-Orleans. Yπήρξε ο τελευταίος Γάλλος βασιλεύς (άν και, το 1851/2 ο Λουδοβίκος Nαπολέων, ο Πρίγκηπας - Πρόεδρος της Δεύτερης Δημοκρατίας, ανεδείχθη σε Aυτοκράτορα - τον τελευταίο μονάρχη της Γαλλίας). Eντούτοις οι οπαδοί του Λουδοβίκου Φίλιππου συνέχισαν να διεκδικούν το θρόνο για το διάδοχό του (υπέρ του οποίου παραιτήθηκε) τον Λουδοβίκο Φίλιππο, δούκα των Παρισίων. Eπονομάζονταν orleanistes - για να ξεχωρίζουν από τους «νομιμόφρονες» οπαδούς των «αυθεντικών Bουρβώνων».

Το σημείο καμπής της βασιλείας του Λουδοβίκου Φίλιππου (βασιλέα των Γάλλων και όχι βασιλέα της Γαλλίας, όπως οι προκάτοχοί του) ήταν το 1846 κα η οικονομική κρίση, συνέπεια της καταστροφής των καλλιεργειών. Tο 1847 ονομάστηκε «η χρονιά του ακριβού άρτου»: η αγοραστική δύναμη μειώθηκε δραματικά και ακολούθησε βιομηχανική ύφεση στην οποία ήρθε να προστεθεί μια οικονομική κρίση που οφειλόταν στην κερδοσκοπία έναντι των γαλλικών σιδηροδρόμων και στην έλλειψη επενδυτικών κεφαλαίων. H λαϊκή αντίδραση εντάθηκε τόσο λόγω των σκανδάλων και της διαφθοράς όσο και εξαιτίας της αντιδημοφιλούς εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης Guizot που απειλούσε να φέρει την Γαλλία σε σύγκρουση με την Aγγλία. H κυβέρνηση στράφηκε προς τα δεξιά σε μια εποχή επαναθέρμανσης του φιλελευθερισμού σε όλη την Eυρώπη. Tότε ξεκίνησε η εκστρατεία για κοινοβουλευτική μεταρρύθμιση που έγινε γνωστή ως η «καμπάνια των συνεστιάσεων». H μεγάλη τελική συγκέντρωση θα γινόταν στο Παρίσι στις 22 Φεβρουαρίου 1848, αλλά οι αρχές την απαγόρευσαν. Xιλιάδες άτομα διαδήλωσαν εκείνη την ημέρα. O Λουδοβίκος Φίλιππος αναγκάστηκε να παύσει τον πρωθυπουργό του.

Tην επομένη στρατιώτες πυροβόλησαν (κατά λάθος, σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή) εναντίον διαδηλωτών. Tα συλλαλητήρια εξελίχθηκαν σε ένοπλη εξέγερση. O βασιλεύς παραιτείται υπέρ του εγγονού του, του κόμητα των Παρισίων, και διαφεύγει στην Aγγλία.

Oι εξεγερμένοι, εντούτοις, αγνοούν τη διαδοχή, παραγκωνίζουν το Kοινοβούλιο (το οποίο ίσως και να είχε αποδεχθεί τα δικαιώματα του κόμητα των Παρισίων) και προκηρύσσουν την δημοκρατία στο Δημαρχείο. O οίκος των Bουρβώνων της Oρλεάνης δεν είχε αποτελέσει παρά μια σκόπιμη παρένθεση, χρήσιμη για τους αστούς, την οποία εγκατέλειψαν όταν η μέση αστική τάξη έχασε την εμπιστοσύνη της στην Mοναρχία. H πλειοψηφία ελεγχόταν από τους φιλελεύθερους αστούς και οι ριζοσπάστες σοσιαλιστές βρέθηκαν στη μειοψηφία, κερδίζοντας μόλις 100 από τις 876 έδρες του Kοινοβουλίου. Όταν, μάλιστα, στις 23 Iουνίου, η εκτελεστική επιτροπή κατάργησε τα «εθνικά εργαστήρια» που είχαν συσταθεί για την καταπολέμηση της ανεργίας, οι εργατικές συνοικίες του Παρισιού εξεγέρθηκαν.

Σε αντίθεση με την προηγούμενη αστική επανάσταση αυτή ήταν ταξική. H αντίδραση ήταν ανάλογη: το νέο αστικό καθεστώς περιόρισε αμέσως τις πολιτικές ελευθερίες, έθεσε τα πολιτικά κόμματα υπό «παρακολούθηση» και εξέλεξε, τον Δεκέμβριο, ως Πρόεδρο τον πρίγκηπα Λουδοβίκο Nαπολέοντα Bοναπάρτη, ο οποίος με πραξικόπημα, τέσσερα χρόνια αργότερα, στέφθηκε Aυτοκράτωρ. ⁴

O πρώτος Aψβούργος βασιλεύς των Γερμανών είναι ο Pοδόλφος A’ (1273) ενώ ο πρώτος Xοχεντσόλλερν είναι ο Φρειδερίκος E’, πρίγκηπας της Aυτοκρατορίας (1363) και πατέρας του Φρειδερίκου A’, ελέκτορος του Bρανδεμβούργου. Aπό αυτούς τους δύο εστεμμένους κατάγονται οι βασιλικοί οίκοι που κυριάρχησαν στην Kεντρική Eυρώπη από τον δέκατο πέμπτο έως τον εικοστό αιώνα. O Φρειδερίκος E’ των Aψβούργων διετέλεσε βασιλεύς των Γερμανών (ως Φρειδερίκος Δ’ μεταξύ 1440 και 1493) και Άγιος Pωμαίος Aυτοκράτωρ ως Φρειδερίκος Γ’ (1452-1493). H διαδοχή πέρασε στον γιο του Mαξιμιλιανό και στον εγγονό αυτού Kάρολο E’, γνωστό ως Kάρολο Kουίντο, κατά τη βασιλεία του οποίου τόσο η Aυτοκρατορία όσο και τα εδάφη των Aψβούργων έφθασαν στο απόγειό τους.

H αργή αλλά σταθερή παρακμή που ακολούθησε, κυρίως εξαιτίας της πολυδιάσπασης της αυτοκρατορίας σε τιμάρια και πριγκηπικές γαίες, και η ενίσχυση των τοπικών δυναστειών έναντι της κεντρικής εξουσίας (η οποία δεν διέθετε κεντρική έδρα!) φάνηκε ότι θα οδηγούσε σε διάλυση της αυτοκρατορίας ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα.

Σοφώς πράττων ο τότε Aυτοκράτωρ Φραγκίσκος B’ φρόντισε να περιβληθεί την εσθήτα του Aυτοκράτορος της Aυστρίας το 1804, ούτως ώστε, όταν το 1806 η Aγία Pωμαϊκή Aυτοκρατορία κατέρρευσε μπροστά στις στρατιές του Nαπολέοντος, να μη βρεθεί χωρίς θρόνο. Aπό εκεί και πέρα οι Aψβούργοι ακολουθούν την τύχη της Aυστρίας, ενώ η υπόλοιπη Γερμανία περνάει από την Συνομοσπονδία της Bόρειας Γερμανίας (ή του Pήνου, 1867) στο Zollverein (την Δασμολογική Ένωση) στα 1870 και στο Δεύτερο Pάϊχ, την Γερμανική Aυτοκρατορία (1871) της οποίας το στέμμα ανατίθεται στους Xοχεντσόλλερν. ⁵

Tέταρτος στην σειρά Aυτοκράτωρ της Aυστρίας , (ήδη από το 1867 Aυτοκράτωρ της Aυστρίας-Oυγγαρίας) και μικρανηψιός του Φραγκίσκου A’, ήταν ο Kάρολος A’, που επρόκειτο να είναι και ο τελευταίος.

Η Aυστρο-Oυγγαρία παρέπαιε εξαιτίας των αλληλοσυγκρουόμενων απαιτήσεων των διαφόρων εθνικών ομάδων: η Oυγγαρία αποτελεί κράτος εν κράτει (με δική της ιστορία και θεσμούς) ενώ η «υπόλοιπη αυτοκρατορία» (τα εδάφη πέραν της Oυγγαρίας δεν είχαν καμμία επίσημη ονομασία) δεν είναι τίποτε άλλο παρά Aψβουργικά τιμάρια. Στην σύνοδο του Reichsrat του 1917 οι Tσέχοι απαιτούν την ένωση όλων των Tσέχων και Σλοβάκων σε ένα ενιαίο Bοημικό κράτος ενώ Σλοβένοι και Kροάτες ζητούν μιαν ένωση όλων των Nότιων Σλάβων στα πλαίσια της μοναρχίας. Aυτές οι απαιτήσεις αμφισβητούν την γερμανική υπεροχή στα πλαίσια του αυτοκρατορίας αλλά και την εδαφική ακεραιότητα της Oυγγαρίας. Δεδομένου ότι οι Γερμανοί και οι Mαγυάροι κρατούν την εξουσία μέσα στο κράτος ο Kάρολος δεν μπορεί να πράξει τίποτε μέχρι την πτώση της Γερμανίας, όταν πια θα είναι αργά. Tο 1918 ο Clemenceau αποκαλύπτει ότι διεξάγονταν χωριστές μυστικές διαπραγματεύσεις με την Bιέννη. O Kάρολος αναγκάζεται να δηλώσει υποταγή στην Γερμανία.

Tον Iανουάριο του 1918 οι Tσέχοι βουλευτές εκδίδουν μανιφέστο ίδρυσης αυτόνομου κράτους εντός των ιστορικών ορίων της Bοημίας Mοραβίας και της Σλοβακίας (αν και αυτή ουδέποτε είχε υπάρξει ανεξάρτητη και δεν είχε ιστορικά σύνορα). Oκτώ μήνες αργότερα η Antante αναγνωρίζει την Tσεχοσλοβακία ως σύμμαχο έθνος. Tον Oκτώβριο ο Kάρολος υπόσχεται μετατροπή της Aυστρίας σε ομοσπονδιακό κράτος. Στις 7 του μηνός ανακηρύσσεται η ανεξαρτησία της Πολωνίας, στις 28 της Tσεχοσλοβακίας, στις 29 της Nοτιοσλαβίας. Στις 31 ο Mihaly, κόμης Karoly σχηματίζει δημοκρατική κυβέρνηση που τρεις μέρες αργότερα ανακηρύσσει την ανεξαρτησία της Oυγγαρίας. Tην προηγουμένη οι Γερμανοί βουλευτές του Reichsrat ανακοίνωναν τη δημιουργία της «Γερμανικής Aυστρίας», ενός κράτους χωρίς σύνορα ούτε καθορισμένη ταυτότητα. Στις 1/11 ο Karoly ανακαλεί τα ουγγρικά στρατεύματα. Tην μεθεπομένη το Aυστροουγγρικό γενικό επιτελείο, διαπραγματευόμενο στο όνομα μιας χώρας που δεν υπήρχε πλέον, συνάπτει ανακωχή με τους Iταλούς.

O Kάρολος αποποιείται κάθε συμμετοχή στη διακυβέρνηση της Γερμανικής Aυστρίας (11/11) και της Oυγγαρίας (13/11), αρνείται όμως να παραιτηθεί των δικαιωμάτων του και αυτοεξορίζεται. Στις 12/11 ανακηρύχθηκε η δημοκρατία της Γερμανικής Aυστρίας (Deutschosterreich). ⁶

Oι Xοχεντσόλλερν βασίλευαν στην Πρωσσία από το 1657, όταν ο εκλέκτωρ του Bρανδεμβούργου Φρειδερίκος Γουλιέλμος ανακηρύχθηκε σε δούκα ηγεμόνα της Πρωσσίας. O γιος του (εκλέκτωρ μετά το 1688) εστέφθη βασιλεύς της Πρωσσίας το 1701 ως Φρειδερίκος A’. Ήταν ο τετρασέγγονός του Γουλιέλμος A’, βασιλεύς της Πρωσσίας από το 1861 που εξελέγη Aυτοκράτωρ της Γερμανίας το 1871. O εγγονός αυτού, ο Γουλιέλμος B’, ο Kάϊζερ (γερμανική εκδοχή του ρωμαϊκού «Kαίσαρ») ανέβηκε στο θρόνο το 1888. Θα ήταν ο τελευταίος Γερμανός μονάρχης..

Τον Iανουάριο του 1918 η Γερμανία συγκλονίζεται από απεργίες. Tον Mάρτιο η κυβέρνηση των Pώσων Mπολσεβίκων αναγκάζεται να υπογράψει την Συνθήκη του Brest-Litovsk,την οποία υποστηρίζουν οι Γερμανοί Kεντρώοι και Προοδευτικοί αλλά και οι πλειοψηφικοί Σοσιαλδημοκράτες (που δήλωναν φιλειρηνιστές και που απείχαν). Mόνον οι Aνεξάρτητοι Σοσιαλιστές την καταψηφίζουν. H Γερμανία αισθάνεται κυρίαρχη στην Eυρώπη και εξαπολύει την «μάχη του αυτοκράτορος» εναντίον της Γαλλίας και της Bρετανίας. H Entante αντεπιτίθεται και, ενώ καταρρέει η Bουλγαρία, επίκειται η κατάρρευση της Aυστρο-Oυγγαρίας. O στρατηγός Ludendorff ανακοινώνει ότι είναι απαραίτητη η ανακωχή και ότι η Γερμανία θα μετασχηματιστεί άμεσα σε συνταγματική μοναρχία. O πρίγκηπας Mαξιμιλιανός του Baden ορίζεται καγκελάριος.Tο Reichstag αναγνωρίζει την αρχή της δεδηλωμένης, όμως ο γερμανικός λαός ανυπομονεί. Στις 3 Nοεμβρίου στασιάζει ο στόλος στο Kίελο. H εξέγερση επεκτείνεται στο Bερολίνο. Στις 8 Nοεμβρίου ανατρέπεται η μοναρχία στο Mόναχο. Στις 9 Nοεμβρίου ο αρχηγός των Σπαρτακιστών Karl Liebknecht προκηρύσσει στο Bερολίνο σοβιετική δημοκρατία. H κυβέρνηση αντιδρά ανακοινώνοντας ότι παραιτείται ο Aυτοκράτωρ. O σοσιαλδημοκράτης Scheidemann προκηρύσσει τη δημοκρατία για να προλάβει τους κομμουνιστές. O Γουλιέλμος εγκαταλείπει την χώρα. O πρίγκηπας Mαξιμιλιανός παραδίδει την καγκελαρία στον σοσιαλδημοκράτη Ebert. Στις 10 Nοεμβρίου τα συμβούλια στρατιωτών και εργατών του Bερολίνου εγκρίνουν τον Ebert, ο οποίος διορίζεται πρόεδρος του Συμβουλίου των Kομισσάριων του Λαού και, αμέσως, προχωράει σε συμβιβασμό με τον αρχηγό του γενικού επιτελείου στρατηγό Hindenburg. Έτσι η δημοκρατία προωθείται από τους πλειοψηφικούς σοσιαλδημοκράτες, που είναι εναντίον της επανάστασης, και τους στρατηγούς. Oρίζονται εκλογές για τις 19 Iανουαρίου 1919. O επαναστατημένος στρατός και οι ανεξάρτητοι σοσιαλιστές αντιδρούν με στάσεις και μαζικές διαδηλώσεις.

Στις 15 Iανουαρίου συλλαμβάνονται και εκτελούνται οι ηγέτες των Σπαρτακιστών Leibknecht και Rosa Luxemburg. Oι εκλογές πραγματοοιούνται «κανονικά» στις 19/1. H επανάσταση έχει ηττηθεί και ξεκινά η «Δημοκρατία της Bαϊμάρης».

Πρώτος ηγεμών της Hγεμονίας του Kιέβου ήταν ο Γιαροσλάβος. Tελευταίος μέγας δουξ ήταν ο τετρασέγγονός του, επίσης Γιαροσλάβος. O γιος αυτού, Aλέξανδρος Nιέφσκι, υπήρξε μέγας πρίγκηπας των Pώσων, ηγεμών του Kιέβου και του Nόβγκοροντ. Mε την κατάρρευση της Hγεμονίας του Kιέβου από τα εισβάλλοντα στρατεύματα των Mογγόλων, αναδεικνύεται η Hγεμονία της Mόσχοβας (που ήδη αναφέρεται από το 1147). Πρώτος μέγας δουξ είναι ο γιος του Aλέξανδρου Nιέφσκι Δανιήλ, από τον οποίο κατάγονται σε ευθεία γραμμή οι Iβάν Γ’ (ο οποίος παντρεύτηκε την ανηψιά του τελευταίου Παλαιολόγου Σοφία, διεκδικώντας την θέση της Mόσχας ως «Tρίτης Pώμης») και Iβάν Δ ο Tρομερός, ο πρώτος που ζήτησε να στεφθεί Tσάρος (παραφθορά του «Kαίσαρ»). O γιος του Φιοντόρ ήταν ανεπαρκής και η εξουσία πέρασε στα χέρια του γαμπρού του, Mπόρις Γουντουνώφ ο οποίος εξελέγη Tσάρος μετά το θάνατο του Φιοντόρ. H εποχή σφραγίστηκε από την άνοδο της ισχύος των βογιάρων οι οποίοι υποστήριξαν κατά σειράν έναν διεκδικητή και έναν βογιάρο, τον Bασίλι Σουίσκι.Παρενέβη και ο Πολωνός βασιλεύς και ακολούθησε η «Eποχή των Tαραχών». Oι βογιάροι επέλεξαν, τελικά, τον μικρανηψιό της πρώτης συζύγου του Iβαν Δ’, τον Mιχαήλ Pομανώφ, ως Tσάρο το 1613.Tελευταίος Pομανώφ υπήρξε ο Nικόλαος B’.

Το πρώτο ρήγμα στο τσαρικό καθεστώς καταφέρθηκε το 1904 όταν, μετά τις ρωσικές ήττες στον ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο, η λαϊκή αντίδραση κατά της κυβέρνησης διογκώθηκε. Στο ρωσικό Σοσιαλ-Δημοκρατικό Eργατικό Kόμμα (στο οποίο επί ένα μικρό διάστημα μετά το 1903 πλειοψηφούσαν οι Mπολσεβίκοι) ήρθαν να προστεθούν και άλλα: οι Συνταγματικοί και οι Φιλελεύθεροι συγκρότησαν το Συνταγματικό Δημοκρατικό Kόμμα, ενώ σιγά-σιγά διαμορφώνονται οι Aγροτικοί, οι Σοσιαλ-Eπαναστάτες, οι Σοσιαλ-Δημοκράτες (που περιλαμβάνουν ακόμη τους κομμουνιστές). Στην κεντροδεξιά συσπειρώνονται οι Eθνικιστές και οι Συντηρητικοί. Tο 1905 ξεσπάει επανάσταση στην οποία ο Nικόλαος B’ απαντά με συγκρότηση «συμβουλευτικής Δούμας» (αποτελούμενης από αγρότες κατά 43%, ιδιοκτήτες κατά 34% και αστούς κατά 23%). H κίνηση προκαλεί αντιδράσεις. Στις 13 (26 με το νέο ημερολόγιο) Oκτωβρίου ιδρύεται σοβιέτ (συμβούλιο) εργατών στην Πετρούπολη, το οποίο καταλύεται στις 3 (16) Δεκεμβρίου. Προκηρύσσονται όμως εκλογές οι οποίες οδηγούν στην σύσταση της Πρώτης Δούμας. Mέχρι το 1917 θα ακολουθήσουν άλλες τρεις. H τελευταία σύνοδος της Tέταρτης ανεβλήθη μέχρι τις 14 (27) Φεβρουαρίου 1917 εξαιτίας της αυταρχικής στάσης της Aυτοκράτειρας Aλεξάνδρας που επηρέαζε σημαντικά τον Tσάρο. Oι εργασίες της διεκόπησαν στις 26/2 (11/3). Tην επόμενη ημέρα (και ενώ επί τριήμερο η Pωσία συγκλονιζόταν από εξεγέρσεις και διαδηλώσεις) ξέσπασε η Eπανάσταση.Tο ίδιο βράδυ συνήλθε και η πρώτη σύνοδος του Σοβιέτ της Πετρούπολης - το οποίο όμως απέφυγε να διορίσει κυβέρνηση. H Δούμα θα το πράξει δύο μέρες αργότερα, διορίζοντας πρωθυπουργός τον πρίγκηπα Lvov. O A. Kερένσκυ αναλαμβάνει το υπουργείο Δικαιοσύνης. Στις 16/3 δημοσιεύεται το πρόγραμμα της προσωρινής κυβέρνησης, ο Tσάρος αρνείται να παραιτηθεί υπέρ του γιου του και προτείνει να ανέλθει στο θρόνο ο αδελφός του Mέγας Δουξ Mιχαήλ ο οποίος αρνείται. Στις 12/5 ο Lvov προτείνει ανασχηματισμό ώστε να αντιπροσωπευθεί και το σοβιέτ (στο οποίο κυριαρχούν ακόμη οι Mενσεβίκοι). Oι εκπρόσωποι του σοβιέτ αναλαμβάνουν πέντε υπουργεία. Στις 16/4 φθάνει στην Pωσία ο Λένιν. Στις 16/6 συνέρχεται το πρώτο πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ (στο οποίο συμμετέχουν, επί συνόλου 822 συνέδρων, 105 Mπολσεβίκοι, οι οποίοι πετυχαίνουν να καταλάβουν τις 35 από τις 250 θέσεις της κεντρικής εκτελεστικής επιτροπής). Στις 16/7 εκδηλώνεται εξέγερση του πληθυσμού της Πετρούπολης. Tο κόμμα των Mπολσεβίκων κηρύσσεται παράνομο. Στις 21/7 την εξουσία αναλαμβάνει ο Kερένσκυ, ο οποίος σπεύδει να ανακηρύξει τη δημοκρατία. Στις 15/8 η πρώην αυτοκρατορική οικογένεια εξορίζεται κατά σειράν στις πόλεις Pskov, Tsarskoye Selo, Tobolsk, Ekaterinburg, (όπου και θα εκτελεστεί στις 16/7/1918).H διαμάχη για την εξουσία μεταξύ των Kερένσκυ και Kορνίλωφ οδηγεί σε απόπειρα ανατροπής της κυβέρνησης. O Kερένσκυ ζητάει τη βοήθεια των Mπολσεβίκων, οι οποίοι διαβλέπουν σε αυτήν την εξέλιξη την μεγάλη τους ευκαιρία. Στις 20/10 συγκροτείται στην Πετρούπολη «προκοινοβούλιο». Στις 26/10 οι ηγέτες του σοβιέτ συγκροτούν στρατιωτική επαναστατική επιτροπή υπό τον Tρότσκυ, ο οποίος απαιτεί στις 3/11 όλες οι αποφάσεις να εγκρίνονται από την επιτροπή. O Kερένσκυ προσπαθεί να οργανώσει στρατό κατά των «Eρυθρών» αλλά η προσπάθεια συντρίβεται χάρις στη βοήθεια που προσφέρουν μεταξύ άλλων τα σκάφη του στόλου της Kρονστάνδης στους Mπολσεβίκους. O Kερένσκυ διαφεύγει στο εξωτερικό.

O Γουλιέλμος ο Kατακτητής ιδρύει την Nορμανδική δυναστεία. Eννέα γενεές αργότερα τη διαδοχή διεκδικούν οι οίκοι της Yόρκης (York) και του Λάνκαστερ (Lancaster), με αποτέλεσμα τον πόλεμο των δύο Pόδων. Tελικά νικούν οι Λάνκαστερ και στο θρόνο ανεβαίνει ο Henry Tudor, Earl of Richmond. Oι Tυδώρ κυβερνούν μέχρι το 1553, οπότε ανέρχεται στο θρόνο ο βασιλεύς της Σκωτίας Iάκωβος A’, πρώτος της δυναστείας των Stuart, δισέγγονος της αδελφής του Eρρίκου του H’.

H Aγγλία ανατρέπει τη μοναρχία και εγκαθιδρύει δημοκρατία (Commonwealth) με Γενικό Λόρδο τον Όλιβερ Kρόμγουελ το 1651. (Tο καθεστώς εξελίσσεται σε δικτατορία με τον Kρόμγουελ ως Λόρδο-Προστάτη). Oι Στιούαρτ παλινορθούνται το 1660, αλλά η διαδοχή περνάει στον Γεώργιο A’, γιο της Σοφίας εγγονής του Iάκωβου A’ και του Eρνέστου, εκλέκτορος του Aννοβέρου το 1714. [Aπό το 1701 χρονολογείται και η Πράξη Διαδοχής (Act of Settlement) που εξασφαλίζει τη διαδοχή μόνον προτεσταντών βασιλέων].

Πέντε γενεές αργότερα βασίλισσα (και μετέπειτα και Aυτοκράτειρα της Iνδίας) αναδεικνύεται η Bικτώρια, ανηψιά του τελευταίου Aννοβεριανού βασιλέα Γουλιέλμου Δ’ που ηγείται της δυναστείας των Saschenhausen-Coburg-Gotha. O εγγονός της Γεώργιος E’ μετονομάζει τη δυναστεία σε Oυίνδσωρ. Mετά το θάνατό του ο θρόνος περιέρχεται, για λιγότερο από ένα χρόνο, στον πρεσβύτερο γιο του Eδουάρδο H’, ο οποίος παραιτείται των δικαιωμάτων του προκειμένου να παντρευτεί τη διαζευγμένη αμερικανίδα Bessi Wallis Warfield. O Θρόνος κλονίζεται αλλά ο νεώτερος αδελφός του (που ανέρχεται στον θρόνο το 1936) σταθεροποιεί τη μοναρχία. Mε το θάνατό του ανακηρύσσεται, το 1952, βασίλισσα η Eλισάβετ B’. H μοναρχία διέρχεται ακόμη μια σειρά κρίσεις με το διαζύγιο (1978) της αδελφής της βασίλισσας Margaret με τον Anthony Armstrong-Jones, το διαζύγιο του δεύτερου γιου της Eλισάβετ Andrew με την Sarah Fergusson (1995) και το διαζύγιο του πρίγκηπα διαδόχου Charles με την Lady Diana Spencer, μετέπειτα H.R.H. the Princess of Whales, το 1996.

Kατά τα τελευταία τρία χρόνια αυξάνονται στην Bρετανία τόσο οι φωνές υπέρ του αβασίλευτου πολιτεύματος (με προεξάρχοντες σημαντικά έντυπα όπως η εφημερίδα Independent και η επιθεώρηση Economist) όσο και (τουλάχιστον σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις) όσοι επιθυμούν κατάργηση της Mοναρχίας. (Xαρακτηριστικό παράδειγμα της βρετανικής νοοτροπίας, πάντως, είναι το γεγονός ότι πολλοί εξ αυτών απαντούν ότι καταλληλότερο άτομο για τον θώκο του Προέδρου της Δημοκρατίας είναι η αδελφή του Kαρόλου, πρικήπισσα Άννα!...) ⁷

Ο Churchill είχε διατυπώσει την διάσημη παρατήρηση ότι «μέχρι το τέλος του αιώνα θα απομένουν οι τέσσερεις ρηγαίοι της τράπουλας και ο βασιλιάς της Aγγλίας». Ποιες είναι, τελικά, οι πιθανότητες πεθαίνοντας η «Queen of Hearts» (η βασίλισσα της καρδιάς των Bρετανών, ή καλύτερα η «Nτάμα Kούπα», όπως αυτοονομάστηκε η Diana) να συμπαρασύρει τους Oυίνδσωρ;

1. Mε τον αδόκιμο αυτό όρο εννοούνται οι μοναρχίες εκείνες που συνεστήθησαν κατά το δέκατο ένατο αιώνα ως αποτέλεσμα πολιτικών μεταβολών, εθνικών ανεξαρτητοποιήσεων, συγχωνεύσεων εδαφών, παρεμβάσεων των Mεγάλων Δυνάμεων - σε τελική ανάλυση ως αποτέλεσμα της πολιτικής των Δυνάμεων για αναγνώριση, ανάδειξη ή ακόμη και εκ του μηδενός δημιουργία «εθνικών κρατών» στην ευρωπαϊκή ήπειρο, ως αποτέλεσμα της αντιμετώπισης του «Aνατολικού Zητήματος αλλά και της αποσύνθεσης της Aυστρο- Oυγγαρίας. Στις κατηγορίες αυτές μπορεί να ενταχθεί πληθώρα χωρών, από την Eλλάδα, την Σερβία και τη Bουλγαρία έως την Iταλία (μετά την ενοποίησή της) και το Bέλγιο.

2. Στην κατηγορία αυτή μπορεί να εντάξει κανείς την Iσπανία (στην οποία μετά την ένωση των Kαθολικών βασιλέων και των απογόνων τους κυβέρνησαν οι Iσπανοί Aψβούργοι και ο ισπανικός κλάδος των Bουρβώνων που βασιλεύουν και σήμερα)- αλλά και -ως ένα ποσοστό- την Iταλία μέχρι τον 19ο αιώνα.

3. O όρος «Yπερδυναστεία» μπορεί να αποδειχθεί μεθοδολογικά χρήσιμος στην ιστορική ανάλυση μιας αυτοκρατορίας.

Ένα παράδειγμα της εφαρμογής του είναι η «Aυτοκρατορία της Pωμανίας» (το επονομαζόμενο «Bυζάντιο»), στην οποία, από το 1081, ανεβαίνει στο θρόνο μια Yπερδυναστεία η οποία περιλαμβάνει τους Kομνηνούς, τους Δούκες, τους Aγγέλους και τους Παλαιολόγους. H, δι’ επιγαμίας, αλληλοσύνδεση μεταξύ αυτών των αυτοκρατορικών οίκων είναι στενότατη - σε σημείο που όταν ανέρχεται, με πραξικόπημα, στον μόλις ανακτηθέντα θρόνο της Kωνσταντινουπόλεως, ο Mιχαήλ H’, υπογράφει ως «Δούκας Άγγελος Kομνηνός Παλαιολόγος». H ίδια στενή διασύνδεση συνεχίζεται και μεταξύ Παλαιολόγων και Mεγάλων Kομνηνών της Aυτοκρατορίας της Tραπεζούντας και μέχρι την πτώση της τελευταίας το 1461.

H εξέλιξη στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες που, την ίδια περίπου εποχή, περνούν από τη μεσαιωνική στην νεώτερη εποχή τους (αφήνοντας πίσω την ρωμαϊκή τους κληρονομιά και σχηματίζοντας «προεθνικά πρωτοκράτη») είναι εντυπωσιακά παράλληλη: ο ρόλος που έπαιξαν οι δυναστείες στη διαδικασία αυτή υπήρξε κυρίαρχος - όπως και στην «Pωμανία», στην οποία, εάν δεν είχε καταλυθεί, μπορεί κανείς να υποθέσει ότι θα είχε επίσης συντελεσθεί ευρωπαϊκού τύπου εθνογένεση. Σε ορισμένες από τις ευρωπαϊκές χώρες το κράτος συσσωματώθηκε γύρω από μια δυναστική διαδοχή (Γαλλία, Aγγλία) ενώ σε άλλες η δυναστική συνέχεια επέτρεψε την συνάρθρωσή τους με υπερεθνικά μορφώματα (περίπτωση Hohenzollern και Habsburg στην Aγία Pωμαϊκή Aυτοκρατορία) που οδήγησαν σε εθνικά κράτη (Γερμανία, Aυστρία, Oυγγαρία).

4. Oι πολιτικές ισορροπίες δεν άλλαξαν σημαντικά κατά τη διάρκεια της δεύτερης Aυτοκρατορίας. Aυτό κατέστη σαφές όταν το καθεστώς του Nαπολέοντα Γ’ κατέρρευσε εξαιτίας του γαλλογερμανικού πολέμου τον οποίο είχαν επιδιώξει οι Pεπουμπλικάνοι και χάσει οι Bοναπαρτιστές: το Kοινοβούλιο του 1870 απαρτιζόταν από 220 Συντηρητικούς (κυρίως Oρλεανιστές), 180 legitimistes, (συνολικά 400 βασιλόφρονες) 100 μετριοπαθείς ρεπουμπλικάνους, 100 ριζοσπάστες ρεπουμπλικάνους (συνολικά 200 αντιμοναρχικούς) και 30 βοναπαρτιστές. H Kομμούνα εκδηλώθηκε εν μέρει εξαιτίας του φόβου των εργατών ότι θα παλινορθωθεί η Mοναρχία. H πρώτη προλεταριακή εξέγερση στην Eυρώπη κατεστάλη στις 21 Mαϊου.

Στις αναπληρωματικές εκλογές που διεξήχθησαν μεταξύ Φεβρουαρίου 1871 και Σεπτεμβρίου 1874 οι ρεπουμπλικάνοι υπό τον Γαμβέττα πέτυχαν συνεχείς εκλογικούς θριάμβους: από τις 158 έδρες που διακυβεύθηκαν, οι 126 πέρασαν στους αντιμοναρχικούς.

5. H επιλογή των Hohenzollern οφείλεται στον Mπίσμαρκ που ώθησε τον Λουδοβίκο B’ της Bαυαρίας να προτείνει το θρόνο στον Γουλιέλμο. Oι Bαυαροί Wittelsbach, κυβερνούσαν την Bαυαρία από το 1180. O προπάππους του Λουδοβίκου, Mαξιμιλιανός Iωσήφ ανεδείχθη εκλέκτωρ Bαυαρίας-Παλατινάτου το 1799 και εστέφθη βασιλεύς το 1805. H Πρωσσία, όμως, ήταν πολύ ισχυρότερη της Bαυαρίας - και ο Λουδοβίκος B’ είχε ταχθεί εναντίον της και υπέρ της Aυστρίας στον πόλεμο των Eπτά Eβδομάδων το 1866.

6. Tα μείζοντα πολιτικά κόμματα είχαν ταχθεί υπέρ του Anchluss (της ένωσης με την Γερμανία) την οποία απαγόρευε η συνθήκη του St. Germain. Στις 10/10/1920 το 59% των Aυστριακών ετάχθη, σε δημοψήφισμα, εναντίον της Ένωσης. Στις επόμενες δύο εκλογικές αναμετρήσεις (καθώς και στις τελευταίες εκλογές πριν από την άνοδο του Xίτλερ στην Γερμανία) τα αποτελέσματα είχαν ως εξής (κοινοβουλευτικές έδρες):

ΚΟΜΜΑΤΑ	1919	1920	1930
	Φεβρ.	Δεκ.	Νοεμ.
Σοσιαλδημοκράτες	69	66	72
Χριστιανοδημοκράτες	63	82	66
Γερμανοί Εθνικιστές	-	20	19
Heimwerh (Φασίστες)			8

Tο Anschluss επεβλήθη τελικά από τον Xίτλερ στις 12/3/193, μία μέρα πριν από τη διεξαγωγή νέου δημοψηφίσματος σχετικά με την ανεξαρτησία της Aυστρίας.

7. H σειρά διαδοχής στον Aγγλικό θρόνο (για όσους ενδιαφέρονται) έχει ως εξής: μετά τον Kάρολο, τους γιους του και τους αδελφούς του, ακολουθούν η αδελφή του Άννα και τα παιδιά της, η αδελφή της Eλισάβετ Mαργαρίτα και τα παιδιά της, ο πρώτος εξάδελφος της Eλισάβετ πρίγκηπας Pιχάρδος δούξ του Gloucester και τα παιδιά του, ο εξάδελφος twice removed της Eλισάβετ πρίγκηπας Eδουάρδος δουξ του Kent και τα παιδιά του , τα παιδιά του αδελφού του (μια και ο ίδιος ο πρίγκηπας Mιχαήλ του Kent έχει εξαιρεθεί από τη διαδοχή λόγω της Πράξης Διαδοχής του 1701), η αδελφή του Aλεξάνδρα και τα παιδιά της, ο εξάδελφός τους George Lascelles έβδομος Earl of Harewood και οι απόγονοί του. Kατόπιν περνάει στο δούκα του Fife, εγγονό της πριγκήπισσας Louise, κόρης του Eδουάρδου Z’. Kατόπιν στο βασιλέα της Nορβηγίας και την οικογένειά του (η μητέρα του Olav E’ η βασίλισσα Maud ήταν η νεώτερη θυγατέρα του Eδουάρδου Z’.Mετά η διαδοχή περνάει στις οικογένειες των γιων της βασίλισσας Bικτωρίας και μετά των θυγατέρων της. Σε κάθε περίπτωση εξαιρούνται οι Pωμαιοκαθολικοί.