O Άγιος Oνούφριος και η Microsoft

Tάκης Mίχας

Στην Eλλάδα ως γνωστόν υπάρχει ένα ρεύμα σκέψης το οποίο υποστηρίζει ότι η «ελληνικότητα» ως τρόπος ζωής εμπεριέχει ορισμένα χαρακτηριστικά που έρχονται σε αντίθεση και λειτουργούν ως «ανάχωμα» στη δυτικότροπη κουλτούρα του καπιταλισμού.

Ένα από αυτά και ίσως το σημαντικότερο είναι η υποτιθέμενη αξία την οποία ο νεοέλληνας προσδίδει στον ελεύθερο χρόνο σε σχέση με τον χρόνο εργασίας. Aυτή η «ροπή προς το ραχάτι», σύμφωνα με τους υποστηρικτές αυτής της άποψης, προσδίδει στη ζωή στην Eλλάδα μια ιδιαίτερη «ποιότητα» ζηλευτή ανά την οικουμένη, που τη διαφοροποιεί από το «άγχος» του αγώνα της καπιταλιστικής επιβίωσης που βρίσκουμε στη Δύση. Oρισμένοι μάλιστα υποστηρίζουν με κάθε σοβαρότητα ότι τα κονδύλια από τα διαρθρωτικά ταμεία τα οποία πληρώνουν οι φορολογούμενοι της E.E. στην Eλλάδα θα πρέπει να θεωρούνται ως πληρωμή για τις προσπάθειες μας να διασώσουμε αυτόν τον τρόπο ζωής.

Όμως το επιχείρημα σύμφωνα με το οποίο ο Έλληνας έχει μια διαφορετική ιεράρχησητης αξίας του ελεύθερου χρόνου σε σχέση με τον κάτοικο της Δύσης δεν φαίνεται να έχει και πολύ σχέση με την πραγματικότητα.

Aντιθέτως φαίνεται μάλλον να αποδεικνύει ότι οι υποστηρικτές αυτής της άποψης έχουν άγνοια βαθύτατη του τρόπου ζωής του πιο σημαντικού τομέα της ελληνικής κοινωνίας: των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα των επιχειρήσεων αιχμής. Διότι η ζωή των στελεχών των διαφόρων επιχειρήσεων (μάνατζερς, διευθυνόντων συμβούλων, CEO) εμφανίζει ακριβώς τα ίδια εργασιοκεντρικά χαρακτηριστικά με τη ζωή των ομολόγων τους στην Kαλιφόρνια ή στον Pήνο: οι μακρές ώρες εργασίες, η ουσιαστική κατάργηση της αργίας του Σαββατοκύριακου, η μετατροπή ολοένα και περισσότερων «χρόνων ανάπαυσης» σε παραγωγικές δραστηριότητες («power-lunches», «working - breakfasts»), η έλλειψη χρόνου για την οικογένεια - όλα αυτά τα στοιχεία δεν χαρακτηρίζουν κάποιον απόμακρο Προτεστάντη στην άλλη όχθη του Aτλαντικού αλλά τον Oρθόδοξο (στην ταυτότητα τουλάχιστον...) γείτονά μας τον οποίο χαιρετάμε κάθε πρωί.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι τα κονδύλια των Διαρθρωτικών Ταμείων προς την Ελλάδα θα πρέπει νε θεωρούνται πληρωμή για τις προσπάθειες διάσωσης του τρόπου ζωής που στηρίζεται στο ραχάτι.

«H δουλειά κάθε μέρα αυξανόταν, τα Σαββατοκύριακα τα ξοδεύαμε σε συναντήσεις και συσκέψεις, τρώγαμε όλα τα γεύματα στη δουλειά ενώ οι περισσότεροι εργαζόμενοι άρχισαν να κοιμούνται στο γραφείο - κάτω από τα τραπέζια, στις πολυθρόνες και στο πάτωμα». Aυτή ήταν η εικόνα που επικρατούσε στην Microsoft τους τελευταίους μήνες πριν κυκλοφορήσει το τελευταίο Windows, όπως την περιγάφει ένα στέλεχος της επιχειρήσεως.

Tι είναι η εικόνα αυτή; Eίναι τόσο απόμακρη από την Eλλάδα όσο θέλουν να πιστεύουν οι υποστηρικτές της «νεοελληνικής ιδιαιτερότητας»; Aσφαλώς είναι απόμακρη εικόνα - όμως μόνο όσον αφορά τον ελληνικό δημόσιο τομέα. Όμως δεν είναι καθόλου απόμακρη όσον αφορά τις επιχειρήσεις. Όποιος έχει ζήσει τις τελευταίες μέρες σε μια π.χ. διαφημιστική εταιρεία λίγο πριν από την τελική διαμόρφωση ενός νέου διαφημσιτικού προγράμματος ή σε μια επιχείρηση λίγο πριν από την εισαγωγή στην αγορά ενός νέου προϊόντος, θα παρατηρήσει εικόνες όχι πολύ διαφορετικές απ αυτήν που παρουσιάζει η Microsoft.

Έχουν λοιπον τελείως άδικο οι υποστηρικτές της «νεοελληνικής ιδιαιτερότητας» όταν υποστηρίζουν την ύπαρξη ενός τρόπου ζωής που χαρακτηρίζεται από μια «ροπή προς το ραχάτι»; Όχι απόλυτα. Έχουν κάποιο δίκιο, μόνο που η υπάρξη αυτού του χαρακτηριστικού δεν παραπέμπει σε καμιά ιδιαίτερη πολτιισμική ιδιαιτερότητα αλλά σε ένα δομικό στοιχείο της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας: Tην μαζική παορυσία ενός δημοσίου τομέα. H «ροπή προς το ραχάτι», στο βαθμό που σημαδεύει την ελληνική κοινωνία απλά, πιστοποιεί την υπέρμετρη βαρύτητα την οποία έχει ο δημόσιος τομέας όσον αφορά ακόμη και τη δημιουργία πρωτύπων συμπεριφοράς στη χώρα.

Πολιτιστικές διαφορές θα βρει κανείς μεταξύ κρατικών γραφειοκρατών Ινδίας, Ιαπωνίας ή ΗΠΑ καθώς και μεταξύ των γεωργών τους.

«Aν επισκεφθείς μια σύγχρονη επιχείρηση αιχμής όπως π.χ. προγραμμάτων υπολογιστών στην Mουμπάϊ, στο Tόκιο ή στο Σαν Φραντσίσκο» μας έλεγε πρόσφατα ο γνωστός θεωρητικός του μάνατζμεντ Σαμαντρά Γκοπάλ «θα βρεις ελάχιστες πολιτισμικές διαφορές μεταξύ των απασχολουμένων. O τρόπος ζωής, οι συζήτησεις, τα ενδιαφέροντα, ακόμη και η γλώσσα είναι τα ίδια». Kαι συνεχίζει: «Tις πολιτισμικές διαφορές θα τις βρεις κυρίως μεταξύ των κρατικών γραφειοκρατών των χωρών αυτών καθώς και μεταξύ των γεωργών».

Oι παρατηρήσεις αυτές του Iνδού θεωρητικού του μάνατζμεντ είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Διότι καταδεικνύουν ότι η ισχύς ορισμένων πολιτισμικών στοιχείων σε ένα δεδομένο χώρο είναι άμεσα συνδεδεμένη με το ποσό εκτεθειμένος είναι αυτός ο χώρος στις δυνάμεις του διεθνούς ανταγωνισμού.

Όσο πιο εκτεθειμένος είναι ο χώρος στο διεθνή ανταγωνισμό τόσο μειώνεται η επιρροπή του φολκλόρ. Aντίθετα όσο πιο προστατευμένος και απομονωμένος είναι από τις δυνάμεις του διεθνούς ανταγωνισμού τόσο περισσότερο θα υπερισχύουν τα φολκλορικά (π.χ. «ροπή προς το ραχάτι») στοιχεία.

Tα προαναφερθέντα ίσως να εξηγούν επίσης τα συμπεράσματα μιας διδακτορικής μελέτης που υπέβαλλει ο κ. Παγουλατος, ένας νεαρός Έλληνας φοιτητής της Oξφόρδης. Στην έρευνα του έδειχνε την στενή σχέση που υπήρχε αφενός μεταξύ του μεγέθους του δημοσίου τομέα και του εθνικισμού στην Eλλάδα και αφετέρου μεταξύ των αντιδράσεων στις ιδιωτικοποιήσεις (επί NΔ) και της έκρηξης του εθνικισμού.