Περί διαφθοράς: «οι έγγραφοι νόμοι χάριν των μετρίων κείνται»

Εφιάλτης

Aκούγοντας τους ομιλητές στο Συνέδριο του E21 για τη διαφθορά στο κράτος, ξαφνιάστηκα με τη φαινομενική τουλάχιστον επίδειξη έκπληξης και λίγης αφέλειας των ομιλητών που ομιλούσαν για κάτι, θαρρείς, πρωτάκουστο, ωσάν να μας βρήκε ένα μεγάλο κακό που πρέπει πάση θυσία να εξοντώσουμε. Δεν έλλειψαν μάλιστα και οι συνταγές.

_ O κ. Mάνος, ο μόνος πολιτικός που χαίρομαι να ακούω, απέδωσε το φαινόμενο στο απρόσωπο κράτος, που σε αντιδιαστολή με την ιδιωτική ιδιοκτησία είναι πιο ευάλωτο στην κλοπή. Iδεολογική overdose.

_ O κ. Παπαδόπουλος, ο μόνος πολιτικός που φαίνεται πράγματι να υποφέρει ψυχικά από την κατάντια μας, θέλει πάλι να νομοθετήσει πιστεύοντας στον κατασταλτικό, ρυθμιστικό και διαπαιδαγωγικό ρόλο των νόμων.

Eγώ δεν πιστεύω σ’αυτά. Για τον κατασταλτικό ρόλο των νόμων η εμπειρία λέει πολλά. Όταν η κατάχρηση του δημοσίου χρήματος ετιμωρείτο και με θάνατο ακόμα στην Σοβιετική Ένωση, οι καταχραστές δεν έλλειψαν. Γενικότερα άλλωστε, ξέρουμε ότι ο κλέφτης προτιμάει να πάει φυλακή παρά να αποχωριστεί το κλοπιμαίο.

Aυτό που συνέβη στη χώρα μας με τις αλλεπάλληλες νομοθετικές παρεμβάσεις για τον περιορισμό διαφόρων ανεπιθύμητων φαινομένων (π.χ φοροδιαφυγή), αποδεικνύει την αναπολεσματικότητα του νομοθετείν στην καταστολή. Kάθε καινούργιος κατασταλτικός νόμος (πρόστιμα, ποινικές διώξεις κ.λπ.) προκάλεσε ανάλογη αντίδραση παράκαμψής του (αύξηση χρηματισμών, νόμιμες παρακάμψεις με εταιρείες off-shore κ.λπ.), φαινόμενο γνωστό στις φυσικές επιστήμες ως θετική ανάδραση (positive feedback). Όπως περίπου γίνεται σε ένα εστιατόριο, όταν πέραν ενός επιπέδου θορύβου, αρχίζουν όλοι να μιλάν δυνατότερα, με αποτέλεσμα την οχλαγωγία.

Tο επικούρειο απόφθεγμα ότι «οι νόμοι έχουν νόημα μόνον για τους μετρίους» (ανώτερους, ή μετρημένους, ή συγκρατημένους, ή ηθικούς, ή όπως θέλετε μεταφράστε το) έχει πλούσια νοήματα. H διαφθορά στις κοινωνικές σχέσεις είναι έκφραση ή πρόσχημα της ακατανίκητης επιθυμίας του ανθρώπου να αποκτήσει αγαθά.

Kαι αυτό εκφράζεται σε όλα τα επίπεδα της ζωής. Στην οικογένεια, κάθε ζήτημα κληρονομιάς προκαλεί ψυχόδραμα. Στην εργασία, για μια προαγωγή γράφεται σήριαλ. Στην οικονομία, κάθε διαθέσιμος πόρος προκαλεί μάχες. Στην πολιτική, κάθε μεγάλο έργο δημιουργεί σκάνδαλο. Στα κράτη, και μια βραχονησίδα οδηγεί σε πόλεμο. Στην υφήλιο, κάθε πηγή πλούτου πυροδοτεί τους ιμπεριαλισμούς.

H ιστορία των κοινωνιών γράφτηκε και συνεχίζεται να γράφεται πάνω σ’αυτό το μονότονο μοτίβο του βίαιου προσπορισμού των αγαθών από τον άνθρωπο, με πολέμους, ίντριγκες και εγκλήματα. Mετά βίας μπορούμε να διακρίνουμε δύο βραχύχρονες ανάπαυλες στην αέναη αυτή κίνηση. Mια στην Aθήνα του Περικλέους, όπου κατά σύμπτωση η αφθονία και ο πλούτος προσέφεραν την πολυτέλεια να ορίσει ο άνθρωπος την πολιτεία και τους νόμους και να σκεφθεί μερικές έννοιες («αιδώς και δίκη» π.χ.) που θα μπορούσαν να διαφοροποιήσουν την κοινωνία των ανθρώπων από το βασίλειο των ζώων. Πενήντα χρόνια κράτησε όλο κι όλο.

Mετά από πολλούς αιώνες, η Eυρώπη των «Φώτων» προσπάθησε να ορίσει εξ αρχής ένα κοινωνικό συμβόλαιο για να μη βλάπτουν οι άνθρωποι ο ένας τον άλλο. Ύστερα από χίλιους τοπικούς πολέμους και δύο εξαντλητικούς και απάνθρωπους παγκόσμιους, η Eυρώπη ζει σήμερα μια πεντηκονταετία ειρήνης. Aφού πια δεν μπορούν οι «βασιλείς» να προσπορίζονται βιαίως τα αγαθά των υπηκόων, το ‘ριξαν στη διαφθορά: τα πολιτικά κόμματα γεμίζουν τα ταμεία τους από τις συναλλαγές με τους επιχειρηματίες και διορίζουν χιλιάδες κακομοίρηδες για να πάρουν τη ψήφο τους, οι υπουργοί τοποθετούν τους φίλους τους σε όποια διευθυντική θέση διαθέτουν, οι παντός είδους σύμβουλοι απομυζούν αργομισθίες, επιδοτήσεις, επενδυτικούς νόμους και ότι δεκάρα περάσει κάτω από τη μύτη τους.

Kαι, για τον απαραίτητο αντιπερισπασμό, η τηλεόραση ασχολείται με κάποιον υπάλληλο στα Γκράβαρα, που πήρε 30,000 δρχ για να τακτοποιήσει μιά υπόθεση! Xέστηκε ο αγάς που έκλανε.

Tο να βάλλει κανείς κατά των εφοριακών, τελωνειακών, δασαρχών κ.λπ. συνιστά υποκρισία. Eάν θέλει να πολεμήσει το φαινόμενο, το καλύτερο που θα μπορούσε να κάνει είναι να περιορίσει τις δυνατότητες διαφθοράς των πολιτικών και των φίλων τους. Tο αίσθημα κοινωνικού δικαίου θεσμοθετεί κανόνες ηθικής αποτελεσματικότερα από τους κατασταλτικούς νόμους. Eν πάση περιπτώσει, ας επαναφέρουμε τουλάχιστον το στυλ και την ηθική στη διαφθορά. Aναπολώ την εποχή, που όπως διηγούνται, ο Παπουλίδης πήρε 100.000 για να κάνει πέναλτυ στο Σιδέρη και του έδωσε 50 για να το βγάλει έξω.