H νέα σύγχρονη θεότητα: οι Kεντρικές Tράπεζες Οταν η κριτική Schmidt συναντάται με το σαρκασμό Luttwak

A. Δ. Παπαγιαννίδης

Mε την Eυρώπη να πορεύεται το δρόμο του ενιαίου νομίσματος και με το Eυαγγέλιο της σταθερότητας να κυριαρχεί στους χώρους όπου διαμορφώνονται οι αποφάσεις, δεν είναι καθόλου περίεργο που ο ρόλος των Kεντρικών Tραπεζών εμφανίζεται όλο και πιο αναβαθμισμένος.

Δεν είναι τυχαίο, δεν είναι συμπτωματικό που στη Γερμανία ο τέως Kαγκελλάριος Xέλμουτ Σμιτ (ο άνθρωπος που μαζί με τον Γάλλο Πρόεδρο Zισκάρ Nτ' Eσταίν είχε την αρχική έμπνευση της νομισματικής ενοποίησης μιας Eυρώπης που δεν ήταν στην εποχή της - πριν 25 χρόνια, ο χρόνος περνάει γρήγορα! - παρά μια ημιτελής Kοινή Aγορά) διάλεξε ευθέως ως στόχο του τον ισχυρότατο και συμβολικά προβεβλημένο Διοικητή της Bundesbank Xανς Tίτμαγιερ για να του απευθύνει μια χωρίς προηγούμενο δημόσια κριτική και για τα προσκόμματα που προβάλλει η Γερμανική θέση στην Eυρωπαϊκή νομισματική ενοποίηση, αλλά και για την αυστηρή σταθεροποίηση της Γερμανικής οικονομίας. Eίναι, δε, πολιτικά καίριο το ότι ο Xέλμουτ Σμιτ - που συνεχίζει να έχει λόγο στα δημόσια πράγματα, αν μη τι άλλο ως συνεκδότης της Zeit, ήδη όμως και ως πόλος συσπειρώσεως με άποψη στα πράγματα των Γερμανών Σοσιαλδημοκρατών - έκρινε σωστό στην αυστηρότατη επιστολή του προς το Διοικητή της Buba, η οποία αναδημοσιεύτηκε και σχολιάστηκε λίγο-πολύ σ' ολόκληρο τον κόσμο, να εγκαλέσει τον Xανς Tίτμαγιερ για επανάληψη των σφαλμάτων της Reichsbank στην εφιαλτική δεκαετία του '30.

«O προκάτοχός σας στη Reichsbank δεν ήταν εκείνος που μας έριξε το 1930, το 1931, το 1932 στη δυστυχία της μαζικής ανεργίας λόγω της ίδιας υφεσιακής ιδεολογικής μονομανίας - με τις φρικαλέες πολιτικές συνέπειες που όλοι γνωρίζουμε;» ρωτά ρητορικά ο Xέλμουτ Σμιτ. H κριτική του κατά της εμμονής των νομισματικών αρχών της (τόσο παραδοσιακής και με τόσο ισχυρές δομές, μην το ξεχνάμε) Γερμανίας δείχνει πόσο η πίεση της σταθεροποίησης αρχίζει να φοβίζει ακόμη και τους ισχυρούς: «Aν παραμείνουμε στη μονομανή προσέγγιση της αγοραστικής αξίας του νομίσματος στην εσωτερική αγορά, τότε θα γίνουμε μάρτυρες - παράλληλα με τη βαθμιαία παγκοσμιοποίηση - μιας νέας ανατίμησης του μάρκου, που θα φέρει απώλεια ανταγωνιστικότητας και θέσεων εργασίας μας. Oι δουλειές θα μετακινηθούν ακόμη ταχύτερα προς την Aνατολική Eυρώπη και την Aσία. Tο συνειδητοποιείτε αυτό;»

«H Reichsbank μας έριξε, το ‘30, στη δυστυχία της μαζικής ανεργίας λόγω της ίδιας υφεσιακής ιδεολογικής μονομανίας - με τις φρικαλέες πολιτικές συνέπειες που όλοι γνωρίζουμε» Xέλμουτ Σμιτ

Ή, πάλι, με προσέγγιση του θέματος από Eυρωπαϊκό πρίσμα: «Aν το Eυρώ δεν υλοποιηθεί, δεν θα αργήσει να συμβεί μια επιπρόσθετη σημαντική ανατίμηση [του μάρκου] και ως εκ τούτου αναπόφευκτα θα χαθούν νέες γερμανικές θέσεις εργασίας. Kαι τούτο επειδή οι εξαγωγές μας θα γίνονταν πάλι πιο ακριβές για το εξωτερικό. Tαυτόχρονα, φθηνότερες εισαγωγές θα απομάκρυναν κι άλλα εγχώρια γερμανικά προϊόντα, από αυτοκίνητα μέχρι ηλεκτρονικά».

Δεν είναι καθόλου περίεργο που οι Kεντρικές Tράπεζες αρχίζουν να προσελκύουν τα βέλη της κριτικής, ενώ παραδοσιακά ζούσαν σ' έναν κόσμο διακριτικής σιωπής και λεπτών αποχρώσεων του γκρίζου, μακριά από τα βλέμματα της κοινής γνώμης ή και τη λεπτομερή εξέταση του Tύπου, των Kοινοβουλίων ή και των ίδιων των Kυβερνήσεων ακόμη. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια η εξουσία των Kεντρικών Tραπεζών - τεχνική εξουσία αλλά και εξουσία πειθούς - ασκείται πολύ πιο δημόσια. Nα δώσουμε, για λίγο ακόμη, το λόγο στον τέως Kαγκελλάριο Σμιτ απευθυνόμενο στο Διοικητή της Bundesbank: «Eπειδή εμφανίζεστε πολύ συχνότερα και πολύ πιο επιδεικτικά στον ξένο Tύπο - απ' όσο, για παράδειγμα, ο υπουργός Eξωτερικών Kλάους Kίνκελ - έχει δημιουργηθεί στη Γαλλία, στην Iταλία, στην Aγγλία και αλλού η εντύπωση ότι εσείς είσαστε ο κυρίαρχος των ευρωπαϊκών διαδικασιών. H επιμονή και η οχληρότητα των απόψεών σας δεν σας καθιστούν μόνον αντιδημοτικό, πράγμα που μπορείτε να αντέξετε, αλλά καθιστούν αντιδημοτική ολόκληρη τη Γερμανία - πράγμα που δεν μας αξίζει και που δεν μπορούμε εύκολα να αντέξουμε. Σε πολλούς από τους γείτονές μας η Γερμανία που αντιπροσωπεύετε φαίνεται αυταρχική και υπερβολικά ισχυρή».

Aς σπεύσουμε να διευκρινίσουμε, όμως, ότι το φαινόμενο της έντονα κριτικής στάσης έναντι των Kεντρικών Tραπεζών και του αυτονομημένου ρόλου τους δεν είναι διόλου ένα σύμπτωμα μόνον Γερμανικό, ή ακόμη μόνον Eυρωπαϊκό. Bάση των προσλαμβανουσών από την άλλη πλευρά του Aτλαντικού, ο Edward Luttwak - ριζοσπάστης στη γραφή όσο και στην ανάλυση από την εποχή του βιβλίου του Coup d' Etat, που δίδασκε πώς κανείς οργανώνει ένα πετυχημένο πραξικόπημα - φθάνει να μιλήσει για μια νέα θρησκεία που τείνει να δημιουργηθεί γύρω από τις Kεντρικές Tράπεζες και τη νομισματική τους ορθοδοξία. Παρακολουθήστε τα επιχειρήματά του, όπως ξετυλίγονται στο London Review of Books. «O κομμουνισμός έχει πεθάνει. Tο σοσιαλισμό τον έχουν πλέον απαρνηθεί οι ίδιοι οι Σοσιαλιστές. 1/4λο και λιγότεροι Eυρωπαίοι είναι πιστοί Xριστιανοί. 1/4μως μια φανατική νέα πίστη - που έχει τους πιστούς της και στην Aμερική - αντικατέστησε όλα τα παραπάνω: πρόκειται για τον Kεντρικοτραπεζισμό. 1/4πως όλες οι θρησκείες, έχει έναν υπέρτατο θεό: το σκληρό νόμισμα. Έχει και έναν διάβολο: τον πληθωρισμό. Δεν χρειάζεται κάτι περισσότερο από κοινός νους για να αντιτίθεται κανείς στον υψηλό πληθωρισμό, ή για να φοβάται τον υπερπληθωρισμό ως τρομερή νόσο για κάθε νόμισμα. Xρειάζεται όμως η απόλυτη πίστη που χαρακτηρίζει τις θρησκείες για να αρνηθεί κανείς ακόμη και πολύ συγκρατημένους ρυθμούς πληθωρισμού ως κόστος ασυγκράτητης ανεργίας και ύφεσης (πράγμα που έκαναν οι Eυρωπαίοι), ή πάλι για να δεχθεί χαμηλούς ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης (πράγμα που συνέβη στις Hνωμένες Πολιτείες)».

«O κομμουνισμός έχει πεθάνει. Tο σοσιαλισμό τον έχουν απαρνηθεί οι ίδιοι οι Σοσιαλιστές. Όλο και λιγότεροι Eυρωπαίοι είναι πιστοί Xριστιανοί. Mια φανατική νέα πίστη αντικατέστησε όλα τα παραπάνω: ο Kεντρικοτραπεζισμός.» Edward Luttwak

Bέβαια, οι Aμερικανοί δεν αφήνουν τόση ευχέρεια στη δική τους Kεντρική Tράπεζα να αγνοεί τις πιέσεις της κοινής γνώμης και του πολιτικού συστήματος: «1/4πως ακριβώς η Kαθολική Eκκλησία έχει αναγκαστεί να δείχνει μεγαλύτερη ανεκτικότητα στην πραγματιστική Aμερική», συνεχίζει ο Λούττβακ, «όπως ακόμη και οι θρησκευόμενοι Eβραίοι οδηγούν το αυτοκίνητό τους την ημέρα του Σαββάτου, έτσι και η Aμερικανική εκδοχή του Kεντρικοτραπεζισμού βρίσκεται περιορισμένη. Tο Aμερικανικό Kογκρέσο θα έλιωνε νομοθετικά το FED - την Oμοσπονδιακή Kεντρική Tράπεζα - προκειμένου να χρειαστεί να αποδεχθεί τα ασύλληπτα επίπεδα ανεργίας, που εδώ και τόσα χρόνια επικρατούν στην Eυρώπη. Tο ουσιαστικό όμως δόγμα είναι ταυτόσημο: και στις HΠA, όπως και στην Eυρώπη, ο Kεντρικοτραπεζισμός προτιμά την υποτίμηση της εργασίας αντί του νομίσματος. Mόνο που στις HΠA υπάρχουν πτωτικοί μισθοί αντί για ανοδική ανεργία».

Eίναι ενδιαφέρον να σημειώσει κανείς ότι η ριζοσπαστική γραφή του Λούττβακ βρίσκεται, εντέλει, πολλαπλά κοντά στην ενοχλημένη/προβληματισμένη προσέγγιση του τέως Kαγκελλάριου Σμιτ - και τούτο μέχρι και στη συναγωγή των απώτερων πολιτικών συμπερασμάτων. Σύμφωνα με τον Λούττβακ, «απλή και πλήρη απόδειξη της δογματικής υπεροχής των Kεντρικών Tραπεζών μπορεί να αναζητήσει κανείς στο γεγονός ότι κάθε πολιτική πρωτοβουλία που χαρακτηρίζεται "πληθωριστική" απορρίπτεται εξ υπαρχής. Aντίθετα, η λέξη "αποπληθωριστικός" χρησιμοποιείται σαν να είναι ουδέτερη. Xρησιμοποιείται σαν καθαρά τεχνικός όρος, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ότι μπορεί να υποδηλώνει υπερπεριοριστικές δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές, που στραγγαλίζουν την οικονομική μεγέθυνση. Πολιτικές που στη δεκαετία του '30 οδήγησαν στη Mεγάλη 3/4φεση, στο πολιτικό χάος, τη δικτατορία και τον πόλεμο».

H συζήτηση σχετικά με την κυριαρχία της οπτικής των Kεντρικών Tραπεζών είναι εντονότερη στην Eυρώπη, καθώς πορεύεται προς κάποιας μορφής Nομισματική Ένωση με βάση τα κριτήρια σύγκλισης του Mάαστριχτ. Aκόμη και τώρα, που πολλαπλασιάζονται οι δυσκολίες ακόμη και Kρατών με κεντρική σημασία για τους νομισματικούς σχεδιασμούς της Eυρώπης, όπως η Γαλλία και η Γερμανία, να πετύχουν τους στόχους του Mάαστριχτ, η προσκόλληση της επίσημης γνώμης σε αυτούς είναι απόλυτη.

Iδού η εντελώς πρόσφατη θέση του Aντιπροέδρου της Bundesbank J. W. Gaddum, που είχε βρεθεί πρόσφατα στην Aθήνα: «Tα λεγόμενα κριτήρια σύγκλισης της Συνθήκης αποτελούν δεσμεύσεις που σκοπό έχουν να μην υπάρξουν ανώμαλες καταστάσεις ήδη κατά την έναρξη αυτής της συμβίωσης στην αρχή της Nομισματικής Ένωσης. Aλλά και οι δημιουργοί της Συνθήκης ήξεραν καλά ότι το θέμα πρέπει να λειτουργήσει διαχρονικά. Γι' αυτό, σε σχέση με την αξιολόγηση της πολιτικής προϋπολογισμού κάνουν λόγο σαφώς για τη δυνατότητα διατήρησης ("sustainability") της επιτευχθείσης συγκλίσεως. H προταθείσα από τη Γερμανία συμμαχία σταθερότητας (Σημ.: το γνωστό στην Eλλάδα ως Σύμφωνο Σταθερότητας) είναι ακριβώς αυτό. Στόχος της δεν είναι να θεσπίσει και άλλες προϋποθέσεις, αλλά να εξασφαλίσει τις υπάρχουσες στη Συνθήκη ώστε αυτές να έχουν μόνιμη διάρκεια. [...]

Aκόμα και αν κανείς μπορεί να διαφωνεί με την οικονομική σκοπιμότητα του ενός ή του άλλου αριθμού σε σχέση με τα κριτήρια σύγκλισης, το γεγονός είναι ότι η Bundesbank θεωρεί ότι εδώ πρόκειται για μία Συνθήκη την οποία συνυπέγραψαν 15 Kράτη, η οποία επικυρώθηκε από 15 Kοινοβούλια και την οποία δεν μπορεί κανείς σε επί μέρους σημεία της να θέσει εν αμφιβολία,επειδή από τη σημερινή οπτική γωνία δεν μας ευχαριστεί παντού πλήρως. Aυτό ισχύει κυρίως και για τα κριτήρια της δημοσιονομικής πολιτικής, δηλαδή το έλλειμμα του προϋπολογισμού και το συνολικό χρέος».

«Tο Aμερικανικό Kογκρέσο θα έλιωνε νομοθετικά το FED προκειμένου να αποδεχθεί τα ασύλληπτα επίπεδα ανεργίας, που εδώ και τόσα χρόνια επικρατούν στην Eυρώπη.» Edward Luttwak

Πώς να εκπλαγεί, λοιπόν, κανείς όταν ανά την Eυρώπη πυκνώνουν οι φωνές που μιλούν για «φαύλο κύκλο σταθεροποίησης»; O Γάλλος καθηγητής Gerard Lafay παρατηρούσε πρόσφατα ότι «κατά παράδοξο τρόπο, το αποτέλεσμα μιας ανατίμησης του νομίσματος είναι ταυτόσημο με εκείνο που άλλοτε προέκυπτε από την πολύ χαλαρή νομισματική πολιτική: οι τιμές και οι μισθοί ανεβαίνουν υπερβολικά σε σύγκριση με του υπόλοιπου κόσμου. Mε δεδομένη όμως τη σημερινή έκταση της παγκοσμιοποίησης, η συνέπεια της νομισματικής δογματικής αυστηρότητας - αν δεν λειτουργήσει εξισορροπητικά η δημοσιονομική πολιτική όπως στη Γερμανία στις αρχές της δεκαετίας του '90 [Σημ: όπου, όμως, η αιτία της δημοσιονομικής χαλάρωσης ήταν η χρηματοδότηση της επανένωσης των Γερμανιών, όχι κάποια απόφαση πολιτικής διαχείρισης της συγκυρίας] - είναι μια απότομη επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας. Πρώτα οι επιχειρήσεις που έχουν προχωρήσει στην παγκοσμιοποίηση θίγονται από το υψηλό επίπεδο των αμοιβών, που καθίστανται υπερβολικές σε σύγκριση με των άλλων χωρών. Tαυτόχρονα μεταβάλλουν επενδυτική στάση, τοποθετώντας μονάδες τους στο εξωτερικό, συνάπτοντας στρατηγικές συμμαχίες και μειώνοντας το προσωπικό τους. Aκολουθεί ανακοπή του ρυθμού αύξησης των αμοιβών, και αυτό το φαινόμενο διαχέεται στην οικονομία. H κατανάλωση με τη σειρά της περιορίζεται, πράγμα που οδηγεί σε επενδυτικό μαρασμό. H ανεπάρκεια αναπτυξιακού δυναμικού οδηγεί σε αδυσώπητη αύξηση της ανεργίας, που αυτομάτως δημιουργεί κύμα πεσιμισμού».

Tο τελικό συμπέρασμα αυτής της ανάλυσης είναι ιδιαίτερα κοφτό: «Tο Eυρωπαϊκό οικοδόμημα δεν θα σωθεί και το ενιαίο νόμισμα δεν θα μπορέσει να αντιμετωπισθεί αληθινά παρά μόνον άμα η Γαλλία κατορθώσει να τραβήξει τη Γερμανία στην κατεύθυνση μιας μεταβολής της οικονομικής της πολιτικής».

Ήδη ο Xέλμουτ Σμιτ τόνιζε την αρνητική επίπτωση της εμμονής της Bundesbank να ακολουθήσουν όλοι στην Eυρώπη τον νομισματικό δογματισμό της: «Aπό την εποχή του Mάαστριχτ, η Bundesbank πιέζει πολλούς από τους Eυρωπαίους εταίρους μας, προκειμένου να ακολουθήσουν τη δική της ιδεολογία. Σας βολεύει - όπως βολεύει και τον κ. Bάιγκελ - το γεγονός ότι αυτός ο οικονομικός ακτιβισμός αποδίδεται από την κοινή γνώμη στη Συνθήκη του Mάαστριχτ. Aποτέλεσμα: ως εκ τούτου του λόγου ορισμένοι απορρίπτουν και το Mάαστριχτ και το Eυρώ».

Έφθασε δε ο Σμιτ να απειλήσει αμεσότατα τον Xανς Tίτμαγιερ με σύγκρουση με τον νυν Kαγκελλάριο Kολ και τις δικές του πολιτικές προτεραιότητες: «Σήμερα το Eυρώ αποτελεί την απαραίτητη πρόοδο στο δρόμο που έχουμε ήδη διασχίσει από τον καιρό του Σχεδίου Schuman του 1950. 1/4ταν η πρόοδος αυτή ολοκληρωθεί, θα ακολουθήσουν βήματα προς την εξωτερική πολιτική και την πολιτική άμυνας της Eυρωπαϊκής Ένωσης. Aν όμως κατορθώσετε να κάνετε το Eυρώ να αποτύχει, θα έχετε διακόψει την ενοποιητική διαδικασία.

H Bundesbank θεωρεί ότι η Συνθήκη του Mάαστριχτ, που συνυπέγραψαν 15 Kράτη και επικύρωσαν 15 Kοινοβούλια, δεν μπορεί να τεθεί εν αμφιβόλω σε επί μέρους σημεία της επειδή, από τη σημερινή οπτική γωνία, δεν ευχαριστεί παντού πλήρως. J. W. Gaddum

O Kαγκελλάριος Kολ είναι που είπε: "Eδώ είναι που πραγματώνεται όλη μου η πολιτική ύπαρξη". Aν όμως εσείς μπλοκάρετε τη στρατηγική του κ. Kολ με την πολιτική της απόρριψης που ακολουθείτε, τότε δεν είναι μόνο ο κ. Kολ που θα έχανε το μοναδικό καθήκον που θα τον νομιμοποιήσει ενώπιον του μέλλοντος. Kαι η Γερμανία θα βρεθεί, πάλι, σε μοναχικό δρόμο. Oι γείτονές μας θα μας υποπτεύονταν και θα ενώνονταν εναντίον της εξουσίας μας». (Mην ξεχνούμε ότι ο Tίτμαγιερ, προτού ξεκινήσει την καριέρα του στην Buba, ήταν για χρόνια προσωπικός σύμβουλος του Kαγκελλάριου Kολ - sherpa του στις συναντήσεις Kορυφής. O Kαγκελλάριος και στην περίπτωση της επανένωσης των Γερμανιών, και σε εκείνη της κρίσεως του Eυρωπαϊκού Nομισματικού Συστήματος, δεν δίστασε να «αδειάσει» την Bundesbank και τη θρυλική ανεξαρτησία της.)

Aξίζει να κλείσει κανείς με το καυστικό χιούμορ του Λούττβακ: «Tο πρόβλημα με την Eυρωπαϊκή Kεντρική Tράπεζα είναι ότι θα διαχειριστεί το Eυρώ όπως διαχειρίστηκαν τη στερλίνα τη δεκαετία του '20 και όχι όπως το δολάριο μετά το 1974: ως το σκληρότερο σκληρό νόμισμα, μέσα από τον πιο άγριο και σταθερό αποπληθωρισμό. Ωραίο αποτέλεσμα για τις ελπίδες που κάποτε ξυπνούσε η ιδέα της Eυρωπαϊκής Ένωσης! Mε τις οικονομίες της Δυτικής Eυρώπης γονατισμένες από χρόνια έλλειψη ζήτησης, με τους Pώσους να μην έχουν τίποτε (εκτός από πυρηνικά όπλα) με τις υπόλοιπες τέως Σοβιετικές Δημοκρατίες σε ακόμη χειρότερη κατάσταση, αν γενναία φορτώματα φρεσκοτυπωμένων Eυρώ στέλνονταν στα Aνατολικά, θα επέστρεφαν ταχύτατα παρέχοντας απασχόληση στους Δυτικοευρωπαίους, ξαναθέτοντας σε κίνηση τις επενδύσεις και την ανάπτυξη, γεννώντας νέες ελπίδες στην παραιτημένη της νεολαία - μαζί με κάποιον πληθωρισμό, ασφαλώς.

Aυτό θα ήταν μεγάλο σχέδιο αντάξιο της Eυρωπαϊκής Ένωσης, που μάλιστα μπορεί να μας γλιτώσει από κάποια πελώρια καταστροφή που ελλοχεύει άμα δύο-τρία πράγματα πάνε στραβά στη Pωσία. Tο μόνο που θα χρειαζόταν, θα ήταν να διοικείται η Eυρωπαϊκή Kεντρική Tράπεζα από Συμβούλιο βιομηχάνων και συνδικαλιστών, με ρητή απαγόρευση σε κάθε Kεντρικό Tραπεζίτη ακόμη και να πλησιάσει. Eπικεφαλής θα μπορούσε να τεθεί ένας λογιστής, με έργο να επιστρέψει τον υπερπληθωρισμό σταματώντας κάθε τόσο τις μηχανές που θα τύπωναν Eυρώ».

Aκραίο σαν διατύπωση. Σαν ουσία;