Oρχήστρα της E.P.T.

Γεώργιος Π. Mαλούχος

Fugue 3. «Γιατί διάλεξα το Cleveland; Δεν θα αρνηθώ ότι προσέφερε πολύ μεγαλύτερες αποδοχές απ' ό,τι η Metropolitan. Aλλά πάνω απ' όλα, ως καλλιτεχνικός διευθυντής, μπορούσα να επιβάλω όλες τις μουσικές προϋποθέσεις που ήθελα, είχα de facto την τελευταία λέξη. O καλλιτεχνικός διευθυντής όχι μόνο φέρει ακέραιη την ευθύνη, αλλά διατηρεί και την απόλυτη αρμοδιότητα: αποφασίζει τα προγράμματα, επιλέγει τους σολίστ και τους φιλοξενούμενους μαέστρους, είναι υπεύθυνος για τις τοποθετήσεις του προσωπικού. Eξασκεί απολύτως δικτατορικές εξουσίες. Πρέπει να είναι έτσι. Aλλιώς είναι σχεδόν αδύνατον να επιτευχθούν εξαιρετικές ερμηνείες». Aυτό έλεγε σε μια συνέντευξή του το 1966 ο George Szell, ενθυμούμενος πως είκοσι χρόνια πριν, στα 1946, είχε προς γενική έκπληξη αρνηθεί τη σημαντικότερη όπερα του κόσμου, προκειμένου να αναλάβει τη «δεύτερη» τότε ορχήστρα του Cleveland. «Mέσα σε λίγα χρόνια μετέτρεψε την ορχήστρα σ' ένα ακριβές μουσικό εργαλείο υψίστης ποιότητος», σημειώνει σχετικά ο μουσικολόγος Uwe Kraemer. Πράγματι. Mε αυτές τις βάσεις, η ορχήστρα του Cleveland παραμένει ακόμη και σήμερα, είκοσι έξι χρόνια μετά τον πρώιμο θάνατο του Szell στα 1970, μια από τις τρεις πιο σημαντικές της Aμερικής, με τεράστια δισκογραφία, χιλιάδες συναυλίες σ' όλο τον κόσμο και πολλά εκατομμύρια δολάρια στα ταμεία της από τις ηχογραφήσεις.

Για το κατάντημα της ορχήστρας της EPT, οι ευθύνες πολλών μουσικών της είναι εξίσου αν όχι περισσότερο μεγάλες με αυτές της διοίκησης.

Tι σχέση έχουν όλα αυτά με την ορχήστρα της EPT ; Δυστυχώς καμία. Θα μπορούσαν όμως και θα έπρεπε να έχουν, γι' αυτό και αναφέρονται. Για να φανεί πως αν υπάρχει η βούληση, ακόμη και ασήμαντες ορχήστρες μπορούν ν' αλλάξουν και να αποκτήσουν θεαματική τροχιά, με την προϋπόθεση ότι ακολουθούν έστω και τα ελάχιστα βασικά προαπαιτούμενα μουσικής ερμηνείας - δηλαδή αυτονόητες υποχρεώσεις τους, που δυστυχώς δεν «πιάνει» κανένας νόμος, όπως πιο πάνω συμπυκνώθηκαν. Aλλά πρέπει να υπάρχει η βούληση και όχι να πρυτανεύει η βολή της δημοσιοϋπαλληλικής ειμαρμένης, που αδιαφορεί πλήρως για την ουσία. «Mα αυτά γίνονται μόνο στην Aμερική»... Tέτοια είναι, δυστυχώς, η περίπτωση της EPT.

Για το κατάντημα της ορχήστρας της EPT, οι ευθύνες πολλών μουσικών της είναι εξίσου αν όχι περισσότερο μεγάλες με αυτές της διοίκησης. Δεν ισχύει το καθεστώς της μονοθεσίας, συνήθως ανανεώνονται οι τρίμηνες συμβάσεις και πολλοί μουσικοί βολεύονται με αυτό το παρωχημένο θεσμικό καθεστώς ώστε να αυξάνουν τις αποδοχές τους εργαζόμενοι και σε άλλα σύνολα, κυρίως στην Oρχήστρα των Xρωμάτων. H EPT είναι γι' αυτούς μια «σίγουρη υπόθεση», για την οποία δεν έχουν λόγο να σπαταλούν ενέργεια. Aν ποτέ τολμήσει κάποιος να τους κρίνει, υπάρχουν και οι συνδικαλιστές τους. Aλλά ποιος υπάρχει, ποιος ενδιαφέρεται να τους κρίνει; Kαι ποιος μπορεί να διανοηθεί ότι κάποιος αξιόλογος αρχιμουσικός θα αναλάμβανε ποτέ να αυτοκαταστραφεί για να κάνει παραγωγικό ένα τέτοιο έλος;

Tο αποτέλεσμα είναι τραγέλαφος. 1/4ταν κάποιος από τους μουσικούς έχει αλλού υποχρεώσεις, η λύση είναι απλή: θα επιλέξει ο ίδιος και θα στείλει αντικαταστάτη... Έτσι, γίνεται κανόνας το αδιανόητο: ο μαέστρος δεν μπορεί να ξέρει ούτε με ποιους μουσικούς θα παίξει, τουλάχιστον για να τους διδάξει, ούτε καν αν θα έχουν τα τυπικά προσόντα όσοι είναι στην πρόβα, τη συναυλία ή την ηχογράφησή του. Mάλιστα, ο «αντικαταστάτης» έχει γίνει περίπου θεσμός. Πέραν του ευκαιριακού, ίσως υπάρχουν περιπτώσεις μόνιμης, χρόνιας απουσίας, όταν κάποιοι μουσικοί λείπουν για σπουδές ή άλλους σκοπούς και σ' όλο αυτό το διάστημα εγκαθιστούν φίλους, γνωστούς ή μαθητές τους, ενώ τυπικά εμφανίζονται εργαζόμενοι οι ίδιοι.

H ορχήστρα της EPT δεν εκπληρώνει σήμερα κανέναν από τους στόχους της: ούτε ηχογραφεί συστηματικά το εθνικό ρεπερτόριο, καταστατικό σκοπό όλων των ορχηστρών ραδιοφωνίας του Δυτικού κόσμου, ούτε δίνει συστηματικά, παρά αραιά και πού συναυλίες, πράγμα εν τέλει καλό, διότι πρόκειται για αληθινά μουσικά «πάθη», μαρτύρια - το ξέρει καλά όποιος ατυχής μουσικόφιλος τις παρακολουθήσει. Για να διεκδικήσει ευρύτερο μουσικό ρόλο, ούτε λόγος να γίνεται...