1. Γενική είναι η εκτίμηση ότι η πολιτική των ελληνικών Κυβερνήσεων τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα από το 1991 και εντεύθεν με την εφαρμογή της ισονομίας και ισοπολιτείας χριστιανών και μουσουλμάνων, χαρακτηρίζεται από μετριοπάθεια και συναίνεση στο χειρισμό των προβλημάτων της μειονότητας. Στη διαπίστωση αυτή καταλήγουν και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις που παρακολουθούν συστηματικά τις εξελίξεις στο χώρο της μειονότητας.

To 1922 η Μουσουλμανική Μειονότητα της Θράκης αριθμούσε 86.000 άτομα. Η πλέον πρόσφατη γενική απογραφή (1991) κατέγραψε 98.000 περίπου άτομα σε πληθυσμό 338.000 κατοίκων της Θράκης, δηλ ποσοστό 29 % του συνολικού πληθυσμού της περιοχής. Την μειονότητα απαρτίζουν τρείς εθνοτικές ομάδες : 50 % είναι τουρκικής καταγωγής, 35% Πομάκοι και 15% Αθίγγανοι. Κάθε μία από τις ομάδες αυτές διατηρεί την δική της γλώσσα και τις παραδόσεις της και για τον λόγο αυτό οι συντάκτες της Συνθήκης της Λωζάννης προσδιόρισαν τη μειονότητα ως θρησκευτική.

Τα θέματα της Μειονότητας είναι κατά κύριο λόγο ζητήματα εσωτερικής πολιτικής, το δε Υπουργείο Εξωτερικών διατηρεί συμβουλευτικό ρόλο στο συντονισμό των συναρμοδίων καθ’ ύλη Υπουργείων. Η ενασχόλησή των υπηρεσιών του Υπουργείου Εξωτερικών με τα θέματα της μειονότητας στη Θράκη καθώς επίσης και με τα θέματα της ελληνικής μειονότητας στην Κωνσταντινούπολη, την Ίμβρο και την Τένεδο, αποσκοπεί στην τήρηση των διεθνών συμβατικών υποχρεώσεων που απορρέουν από τις διατάξεις της Συνθήκης Ειρήνης, των Συμβάσεων και των Πρωτοκόλλων που υπογράφηκαν το 1923 στη Λωζάννη.

2. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον τομέα της ανάπτυξης και των υποδομών. Στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης βρίσκονται σε εξέλιξη έργα που χρηματοδοτούνται τόσο από ευρωπαϊκά προγράμματα όσο και από εθνικούς πόρους, όπως τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ), το Ειδικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΕΑΠΤΑ), τα προγράμματα LEADER II και INTERREG. Περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα έργων δασικών εγγειοβελτιωτικών, στήριξης γεωργικών προγραμμάτων, οδοποιίας, ανάπλασης παραδοσιακών οικισμών, βελτίωσης εγκαταστάσεων αερολιμένων, υδρεύσεως, οικοτουριστικών εγκαταστάσεων, αγροτουρισμού, προστασίας περιβάλλοντος κ.ο.κ.

3. Υψηλά στις προτεραιότητες της πολιτείας παραμένει η μέριμνα και η προσπάθεια που καταβάλλει το Υπουργείο Παιδείας για την πληρέστερη εκπαίδευση των μουσουλμανοπαίδων. Τούτο δεν εξαντλείται σε εξαγγελίες και διακηρύξεις καλής θέλησης, αλλά αποτυπώνεται στα κονδύλια που διατίθενται κατ΄ έτος για τις λειτουργικές δαπάνες, τις επισκευές και τις επεκτάσεις των μειονοτικών σχολείων. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 1998 δαπανήθηκαν 61.600.000 δραχμές για λειτουργικές δαπάνες, 289.364.000 δρχ. για νέες κατασκευές, 139.126.000 δρχ. για επισκευές και 100.000.000 δρχ. για αγορά εποπτικού υλικού.

Στη Θράκη λειτουργούν σήμερα 235 μειονοτικά σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης, στα οποία η διδασκαλία γίνεται στην ελληνική και την τουρκική γλώσσα, βάσει των διαλαμβανομένων στο Τμήμα Ε’ “περί προστασίας μειονοτήτων” της Συνθήκης της Λωζάνης του 1923. Στα σχολεία αυτά υπηρετούν 440 μουσουλμάνοι εκπαιδευτικοί, εκ των οποίων 260 είναι απόφοιτοι της Ειδικής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης, 82 απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Γυμνασίων και Ιεροσπουδαστηρίων), 90 απόφοιτοι τουρκικών διδασκαλείων, και 9 μετακλητοί εκ Τουρκίας βάσει του διμερούς μορφωτικού πρωτοκόλλου.

Στην Ξάνθη και την Κομοτηνή λειτουργούν δύο μειονοτικά Γυμνάσια και Λύκεια με μικτό σύστημα διδασκαλίας, ελληνικής και τουρκικής, τα οποία στεγάζονται σε κτιριακές εγκαταστάσεις που έχει παραχωρήσει το ελληνικό Δημόσιο. Στα Γυμνάσια- Λύκεια υπηρετούν 12 ημεδαποί μουσουλμάνοι απόφοιτοι τουρκικών πανεπιστημιακών σχολών και 7 μετακλητοί εκ Τουρκίας. Είναι γεγονός ότι η υλικοτεχνική υποδομή των σχολείων αυτών δεν επιτρέπει την ακώλυτη εγγραφή του συνόλου των ενδιαφερομένων μαθητών και η εισαγωγή τους γίνεται με κλήρωση. Το μέτρο έχει επισύρει την κριτική ενός τμήματος της μουσουλμανικής ηγεσίας, στην πράξη όμως τα αιτήματα εγγραφής ικανοποιούνται σχεδόν στο σύνολό τους με απόφαση που εκδίδει ο Γενικός Γραμματέας Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης μετά από εισήγηση του Συντονιστή Μειονοτικής Εκπαίδευσης. Το τρέχον εκπαιδευτικό έτος τα αιτήματα αυτά ικανοποιήθηκαν κατ’ εξαίρεση του μέτρου της κλήρωσης σε ποσοστό 98%, ενώ εγένοντο δεκτές και αιτήσεις που είχαν κατατεθεί εκπρόθεσμα.

Πρέπει επίσης να λεχθεί ότι στη Θράκη και ιδιαίτερα στη δύσβατη ορεινή περιοχή της Ξάνθης όπου συγκεντρώνεται το πομακικό στοιχείο, έχουν ιδρυθεί και λειτουργούν με ικανοποιητικά αποτελέσματα μετά από πρωτοβουλία και με την χρηματοδότηση της Πολιτείας ελληνόγλωσσα γυμνάσια στα οποία έχει εισαχθεί η ανάλυση των θρησκευτικών στην τουρκική γλώσσα και η διδασκαλία του κορανίου στην αραβική. Επίσης μισθώνονται αυτοκίνητα δαπάναις του δημοσίου, για την μεταφορά των μαθητών, εφόσον δεν είναι ευχερής η προσέλευσή τους. Αναφέρεται ενδεικτικά ότι το εκπαιδευτικό έτος 1997-1998 καταβλήθηκαν 60.000.000 δραχμές για τη μετακίνηση των μαθητών του Λυκείου Γλαύκης και των Γυμνασίων Σμίνθης, Εχίνου, Γλάυκης και Θερμών του νομού Ξάνθης.

Μία άλλη εξέλιξη στο χώρο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σημειώθηκε τον περασμένο χρόνο, όταν με νομοθετική ρύθμιση (άρθρο 4 ν.2621/1998) τα δύο Ιεροσπουδαστήρια της Κομοτηνής και του Εχίνου του νομού Ξάνθης, κατέστησαν ισότιμα με τα εκκλησιαστικά λύκεια εξαετούς φοιτήσεως Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο του Υπουργείου Παιδείας καταρτίζει το νέο πρόγραμμα σπουδών τους που αναμένεται να ισχύσει από το προσεχές εκπαιδευτικό έτος.

Σε ό,τι αφορά τα σχολικά εγχειρίδια, καταγράφεται το θετικό κλίμα συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου Εξωτερικών και της τουρκικής Πρεσβείας στο πνεύμα των των διατάξεων του διμερούς ελληνο-τουρκικού μορφωτικού πρωτοκόλλου του 1968. Τον παρελθόντα Σεπτέμβριο (1998) η τουρκική πλευρά υπέβαλε 19 τίτλους σχολικών εγχειριδίων προς έγκριση από τις αρμόδιες ελληνικές αρχές βάσει των διαλαμβανομένων στο Μορφωτικό Πρωτόκολλο και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο του Υπουργείου Παιδείας που έλεγξε το περιεχόμενο τους διαπίστωσε, πέραν των παρατηρήσεων που αφορούν τη σελιδοποίηση και την τελική εκτύπωση των βιβλίων, ότι “τα εγχειρίδια ανταποκρίνονται στις βασικές παιδαγωγικές αρχές για να χρησιμοποιηθούν ως σχολικά βιβλία Δημοτικής Εκπαίδευσης στο γλωσσικό μάθημα”. Η εκτίμηση αυτή θέτει το όλο ζήτημα των σχολικών εγχειριδίων σε νέα βάση, δεδομένου ότι μέχρι σήμερα τα βιβλία που υπέβαλε η τουρκική πλευρά εκρίνοντο σε μεγάλο τμήμα τους ακατάλληλα διότι υπολείποντο των εκπαιδευτικών αναγκών της μειονότητας. Τελευταία φορά που είχαν υποβληθεί τίτλοι βιβλίων από την τουρκική πλευρά ήταν το εκπαιδευτικό έτος 1992-93. Αναμένεται στο παρόν στάδιο η επανατύπωση των τουρκικών βιβλίων επί τη βάσει των γενομένων παρατηρήσεων και η ενημέρωση της ελληνικής πλευράς εντός του μηνός Ιουνίου 1999. Για να καλυφθεί το κενό αυτό, το ελληνικό Υπουργείο Παιδείας ανέλαβε την πρωτοβουλία και μερίμνησε για την συγγραφή και έκδοση βιβλίων στην τουρκική γλώσσα των πέντε πρώτων τάξεων του δημοτικού, τα οποία κατά γενικήν ομολογία πληρούσαν από παιδαγωγικής και εκπαιδευτικής πλευράς τις ακαδημαϊκές προδιαγραφές. Δυστυχώς, τα βιβλία αυτά συνάντησαν την οργανωμένη και υποκινούμενη αντίδραση ορισμένων παραγόντων της μειονότητας και δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ στην πράξη.

Η Κυβέρνηση μεριμνά περαιτέρω για τη βελτίωση της ελληνομάθειας των μουσουλμάνων. Σε εξέλιξη βρίσκονται με θετικά μέχρι στιγμής αποτελέσματα δύο ερευνητικά προγράμματα. Το πρώτο της Ειδικής Γραμματείας Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας με τη συνεργασία του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου, το οποίο χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (1,2 δις δρχ.περίπου) φέρει τίτλο “Πρόγραμμα εκπαίδευσης μουσουλμανο-παίδων” και στοχεύει στην έκδοση βιβλίων καταλλήλων να διδαχθούν σε μαθητές που δεν έχουν την ελληνική γλώσσα ως μητρική. Το δεύτερο πρόγραμμα επιμελείται το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας, “Διαπολιτισμική Εκπαιδευτική Στήριξη μαθητικών ομάδων Θράκης”, χρηματοδοτείται επίσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση (συνολικός προυπολογισμός περί τα 585 εκ. δρχ.) και σκοπό έχει να διευκολύνει την προσαρμογή των μαθητών προκειμένου να ενταχθούν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και να ανακουφίσει τους γονείς με δωρεάν παροχή εκπαιδευτικής στήριξης. Επίσης, τον περασμένο Αύγουστο και Σεπτέμβριο λειτούργησε με επιτυχία το πρόγραμμα ενισχυτικής διδασκαλίας μουσουλμανοπαίδων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με αντικείμενο την προετοιμασία των ανεξεταστέων μαθητών και των πρωτοετών του Γυμνασίου.

Το Υπουργείο Παιδείας έχει ξεκινήσει την διαδικασία ένταξης της Ειδικής Παιδαγωγικής Ακαδημίας της Θεσσαλονίκης - από την οποία αποφοιτούν οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στα μειονοτικά σχολεία - στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Προς τούτο επεξεργάζεται σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος για την ίδρυση “Τμήματος Μουσουλμανικών, Παιδαγωγικών και Θεολογικών Σπουδών” στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

4. Σε ό,τι αφορά το θέμα του Μουφτήδων στη Θράκη, πρέπει να λεχθεί ότι ακόμη και στις χώρες όπου το Ισλάμ επικρατεί, ο Μουφτής διορίζεται καί δεν εκλέγεται. Στην ίδια την Τουρκία ο Μουφτής διορίζεται και παύεται από το Νομάρχη κατά την κρίση του. Ιερονομική ρήτρα του ισλαμικού νόμου προβλέπει ότι σε μη μουσουλμανική χώρα ο Μουφτής μπορεί να διορισθεί από την Πολιτεία εφόσον αυτή δεν αναμιγνύεται στα θρησκευτικά έθιμα των μουσουλμάνων. Στην Ελλάδα ο Μουφτής διορίζεται σύμφωνα με τα διεθνώς κρατούντα από τη Διοίκηση βάσει του νόμου ν. 1920 για τους “Μουσουλμάνους Θρησκευτικούς λειτουργούς”. Ο νόμος ορίζει τα προσόντα, τη διαδικασία διορισμού και παύσης του Μουφτή την υπηρεσιακή του κατάσταση, τα καθήκοντά του και τους κανόνες λειτουργίας των Μουφτειών. Ένας επιπρόσθετος λόγος για τον διορισμό του μουφτή εκ μέρους της διοίκησης, είναι ότι ασκεί ορισμένα δικαστικά καθήκοντα σε θέματα οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου που αφορούν στις διαπροσωπικές σχέσεις των μουσουλμάνων. Ο Νομάρχης ορίζει την έναρξη διαδικασίας επιλογής, η οποία γίνεται από έγκριτους μουσουλμάνους και ο Μουφτής διορίζεται με προεδρικό διάταγμα, μετά από εισήγηση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Για πρώτη φορά το 1990 θεσπίστηκε ως απαραίτητο προσόν των υποψηφίων η κατοχή πανεπιστημιακού διπλώματος ισλαμικής θεολογίας. Ας σημειωθεί ότι από το 1923 μέχρι το 1990 οι Μουφτήδες διορίζονταν με έγγραφο της οικείας Νομαρχίας χωρίς ποτέ να έχουν εγερθεί αμφισβητήσεις. Οι ενέργειες των κ.κ. Μ. Αγγά και Ι. Σερήφ που προέκυψαν από μία παρωδία εκλογών το 1990, συνιστούν διωκόμενο ποινικό αδίκημα αντιποίησης αρχής του νομίμων Μουφτήδων Ξάνθης και Κομοτηνής, Σοφολογιότατων Μ.Σινίκογλου και Μ.Τζεμαλή.

5. Ένας σημαντικός αριθμός μουσουλμάνων απασχολούνται είτε με σύμβαση ιδιωτικού δικαίου είτε ως μόνιμοι δημόσιοι υπάλληλοι σε υπηρεσίες του δημοσίου τομέα. Οι μουσουλμάνοι που έχουν τα τυπικά προσόντα συμμετέχουν στους διαγωνισμούς που γίνονται μέσω του Ανωτάτου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ) για την πλήρωση θέσεων στο Δημόσιο. Σήμερα υπηρετούν στη Θράκη περισσότεροι από 350 μουσουλμάνοι ως εκπαιδευτικοί, πυροσβέστες, στελέχη της κτηνιατρικής υπηρεσίας, της Αγροφυλακής και τραπεζικοί υπάλληλοι. Επίσης απασχολούνται σε εποχιακές εργασίες δημοσίων φορέων, όπως τα δασαρχεία Ξάνθης και Σταυρουπόλεως, ενώ υπάρχουν μουσουλμάνοι γιατροί και φαρμακοποιοί συμβεβλημένοι με διάφορα ταμεία όπως το ΙΚΑ, το ΤΕΒΕ και ο ΟΓΑ.

6. Υπάρχουν τέλος και ορισμένα επί μέρους θέματα για τα οποία έχουν στο παρελθόν διατυπωθεί αιτιάσεις, όπως το θέμα των αγοραπωλησιών, των κυνηγετικών αδειών και των αδειών οδήγησης.

Επ’ αυτών σημειώνονται τα ακόλουθα :

- Ο νόμος 1892/90 προβλέπει την έγκριση αδείας για τις αγοραπωλησίες που γίνονται στις παραμεθόριες περιοχές της χώρας μας. Με την εφαρμογή της πολιτικής ισονομίας και ισοπολιτείας από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 έχουν αγορασθεί εκατοντάδες ιδιοκτησίες Χριστιανών από Μουσουλμάνους και δεν υφίστανται τα προβλήματα του παρελθόντος. Τα στατιστικά στοιχεία αγοραπωλησιών στη Θράκη του παρελθόντος έτους (1998) εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά κτήσης ακινήτων από Μουσουλμάνους : 44,11 % του συνόλου των αγοραπωλησιών έγιναν μεταξύ Μουσουλμάνων, 49,68 % αφορούσε αγορές χριστιανικής ιδιοκτησίας ακινήτων από Μουσουλμάνους και 6,21 % μουσουλμανικής ιδιοκτησίας από Χριστιανούς.

- Τις τελευταίες δεκαετίες δεν υφίστανται περιορισμοί στην έκδοση αδειών θήρας και κατοχής κυνηγετικού όπλου για τους μουσουλμάνους της Θράκης. Tην κυνηγετική περίοδο 1998-1999 εκδόθηκαν ή ανανεώθηκαν στο Νομό Ξάνθης 2.314 άδειες, εκ των οποίων 1.415 σε Χριστιανούς, δηλ. ποσοστό 61,15 % και 899 σε Μουσουλμάνους, ποσοστό 38,85 %. Αντίστοιχα στο Νομό Ροδόπης εκδόθηκαν ή ανανεώθηκαν 4.473 άδειες, εκ των οποίων 1.863 σε Χριστιανούς, ποσοστό 41,65 % και 2.610 σε Μουσουλμάνους ποσοστό 58,35 %.. Για την ίδια περίοδο εκδόθηκαν 221 άδειες θήρας σε μουσουλμάνους του Έβρου. Προς συμπλήρωση της εικόνας υπενθυμίζεται ότι το ποσοστό των Μουσουλμάνων κατοίκων των τριών νομών, σε σχέση με το χριστιανικό στοιχείο, είναι για μεν την Ξάνθη 41,19 %, για την Ροδόπη 51,77 % και για τον Έβρο 4,65 %.

- Στο θέμα της χορήγησης αδειών οδήγησης όχι μόνο δεν υφίστανται απαγορεύσεις ή κωλυσιεργίες, αλλά υπολογίζεται ότι από τον συνολικό αριθμό που εκδίδει κατ’ έτος το Γραφείο Συγκοινωνιών, πέραν του ημίσεως αφορούν άδειες Μουσουλμάνων οδηγών. Το 1998 εκδόθηκαν στο νομό Ξάνθης 2.720 άδειες οδήγησης εκ των οποίων 1.496 σε Μουσουλμάνους, ενώ στο νομό Ροδόπης υπερέβησαν το ποσοστό του 60 %.

Αθήνα, Ιούνιος 1999