- Γιώργος Παπανδρέου Υπουργός Εξωτερικών

- Γιάννος Παπαντωνίου Υπουργός Εθνικής Οικονομίας

- Ευάγγελος Βενιζέλος Υπουργός Ανάπτυξης

- Μιχάλης Παπακωνσταντίνου Πρώην Υπουργός Εξωτερικών

- Κώστας Ζέπος Πρέσβης επί τιμή

Π.ΤΣΙΜΑΣ: Κυρίες και κύριοι καλωσήρθατε. Επιτρέψτε μου να σας καλωσορίσω σε αυτή την εκδήλωση που ο Εκδοτικός Οίκος "ΠΑΠΑΖΗΣΗ" οργανώνει για την παρουσίαση του μόλις εκδοθέντος βιβλίου του Αναπληρωτή Υπουργού Εξωτερικών, του κ.Χρήστου Ροκόφυλλου, με τίτλο: "Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΙΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΚΟΣΜΟΥ".

Στην εκδήλωση αυτή ο κ.Ροκόφυλλος μου έκανε την τιμή να με ορίσει, όπως θα έλεγε και ο ίδιος, Maitr' De Ceremony, και χαίρω πολύ γι' αυτό γιατί με τον Αναπληρωτή Υπουργό Εξωτερικών με συνδέει μια σχέση πρώτον του θαυμασμού ενός φοιτητή των δικτατορικών χρόνων προς έναν γενναίο αγωνιστή της Δημοκρατίας. Δεύτερον, μια εντελώς τυχαία γνωριμία. Και τρίτον, στη συνέχεια μια βαθύτατη προσωπική εκτίμηση, αυτή τη φορά όχι τυχαία αλλά μετά λόγου γνώσεως.

Το βιβλίο που πήραμε όλοι στα χέρια μας και μερικοί από εμάς είχαμε το προνόμιο να το διαβάσουμε πρώτοι, νομίζω ότι αφ' ενός συμπληρώνει ένα κενό στην βιβλιογραφία για τα σύγχρονα προβλήματα της εξωτερικής μας πολιτικής αλλά νομίζω ότι η σπουδαιότερη αρετή του είναι ότι δίνει ένα δείγμα γραφής σπάνιου μαχητικού υπερασπιστικού πολιτικού λόγου, που αν είσαι ομοϊδεάτης είναι λόγος παρηγορίας, αν δεν είσαι ομοϊδεάτης όμως είναι ένα καταπληκτικό κίνητρο για σκέψη, για προβληματισμό, για επανεκτίμηση πολλών πραγμάτων.

Νομίζω ότι τα δυο χαρακτηριστικότερα δείγματα αυτού του μαχητικού πολιτικού λόγου είναι ένα κείμενο στην αρχή του βιβλίου με τίτλο "Γιατί είπαμε "ΝΑΙ" στο Ελσίνκι" και ακόμη περισσότερο ένα κείμενο στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, η ομιλία του Χρήστου Ροκόφυλλου σε μια κρίσιμη συνεδρίαση της Βουλής το Σεπτέμβριο του 1989. Είναι καλό που υπάρχει αυτό το κείμενο σε αυτό το βιβλίο, ευκαιρία να το ξαναδιαβάσουμε και να το ξαναθυμηθούμε και να επανεκτιμήσουμε την εποχή.

Για το βιβλίο όμως, δεν είμαι εγώ αρμόδιος να μιλήσω. Θα μιλήσουν ο κ.Γιώργος Παπανδρέου,ο Υπουργός των Εξωτερικών που βρίσκεται δίπλα μου, ο κ.Γιάννος Παπαντωνίου, ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας που και αυτός είναι εξ αριστερών μου, ο κ.Ευάγγελος Βενιζέλος, ο Υπουργός Ανάπτυξης, ένας προκάτοχος του κ.Ροκόφυλλου στο Υπουργείο Εξωτερικών, ο κ.Μιχάλης Παπακωνσταντίνου και ένας πολύ γνωστός και έμπειρος Ελληνας διπλωμάτης με μεγάλες υπηρεσίες ο κ.Κώστας Ζέππος.

Προηγουμένως όμως επιτρέψετε μου να δώσω για δυο- τρία λεπτά το λόγο στον άνθρωπο που μας φιλοξενεί όλους σήμερα και που εξέδωσε βιβλίο, στον Βίκτορα Παπαζήση.

Β.ΠΑΠΑΖΗΣΗΣ: Κυρίες και κύριοι, και εγώ με τη σειρά μου θα σας ευχαριστήσω που μας τιμήστε με την παρουσία σας. Στο περιεχόμενο του βιβλίου θα αναφερθούν οι εκλεκτοί ομιλητές. Πιστεύω ότι θα πουν τα καλύτερα λόγια και για τον συγγραφέα και για το έργο του. Και του αξίζουν τα καλύτερα λόγια, γιατί ο Χρήστος Ροκόφυλλος οπουδήποτε έφτασε, έφτασε με την αξία του. Σε οποιαδήποτε θέση, σε οποιοδήποτε αξίωμα.

Μόνο που τώρα μόλις ο κ.Μαγκάκης μου θύμισε ότι υπήρξε και μια θέση που δεν έφτασε με την αξία του. Αυτή η θέση ήταν η θέση στην ομάδα βόλεϊ των φυλακών Αβέρωφ. Εκεί μπήκε με τα γνωστά μέσα, με την βοήθεια των συνήθων υπόπτων, του κ.Μαγκάκη, του κ.Πρωτοπαπά και έτσι για μια φορά ακόμα οι νομικοί πλειοψήφησαν. Ετσι γίνεται συνήθως. Και στη Βουλή το παρατηρούμε αυτό.

Στο περιεχόμενο του βιβλίου δεν θα αναφερθώ, για δυο λόγους. Πρώτον, διότι οι υπόλοιποι ομιλητές θα καλύψουν το θέμα καλύτερα από εμένα. Και δεύτερον, διότι το βιβλίο δεν πρόλαβα να το διαβάσω ολόκληρο. Και αυτό γιατί όπως γνωρίζετε οι συγγραφείς επεξεργάζονται κάποια κείμενα κάποιους μήνες ή κάποια χρόνια και μετά πηγαίνουν στον εκδότη και του λένε: "Είναι εύκολο να μου έχεις το βιβλίο έτοιμο με όλους τους κανόνες της τέχνης και της επιστήμης χθες"; Κατά συνέπεια, το βιβλίο κυκλοφόρησε χθες και δεν μπορώ να το διαβάσω.

Και είμαι βέβαιος, επειδή γνωρίζω όμως τα περιεχόμενα του βιβλίου, ότι ένα πολύ μεγάλο μέρος αφορά στην Ευρώπη, στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, γενικά στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και την συμμετοχή της Ελλάδας. Τελειώνοντας και πολύ σύντομα, θα ήθελα να σας μιλήσω όμως για μια άλλη Ευρώπη που μου θύμισε πάλι η παρουσία του Γιώργου του Μαγκάκη, του Μπάμπη του Πρωτοπαπά και κάποιων άλλων εκλεκτών φίλων και συναγωνιστών.

Υπήρξε μια άλλη Ευρώπη, μια άλλη εποχή, που όλοι ακούγαμε θρησκευτικά κάθε βράδυ μέσα από κάποια μικρά ραδιόφωνα που κάποιοι μπορούσαν να εισάγουν κάθε φορά, με κάποιους κινδύνους βέβαια, και μετά μας τα έπαιρναν πίσω οι φύλακες, και από εκεί ακούγαμε την φωνή της Ευρώπης, την φωνή της ΝΤΟΙΤΣΕ ΒΕΛΕ", την φωνή της Κολωνίας, την φωνή του BBC, τη φωνή των ανθρώπων εκείνων, Ελλήνων και ξένων, που στην Ευρώπη βοήθησαν αποφασιστικά στην συντήρηση τουλάχιστον ενός κλίματος αντίστασης στην Ελλάδα.

Ονόματα πολλά δεν μπορώ να σας πω τώρα, γιατί δεν με παίρνει η ώρα. Αλλά δεν μπορώ να ξεχάσω τους Βαν Ντερ Στουλ, πολιτικούς Βίλυ Μπράντ, διανοούμενους, Καθηγητές, όλους εκείνους που ένωσαν τη δική τους φωνή με τη δική μας φωνή.

Αυτή την Ευρώπη, εμείς τουλάχιστον δεν μπορούμε να την ξεχάσουμε. Και πιστεύω ότι εκείνοι που έχουν την ευθύνη για την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής όταν στη ζυγαριά των σχέσεων μας με την Ευρώπη τοποθετούν διάφορα μικρά βαρίδια, ας μην λησμονούν και εκείνο το μικρό βαρίδι. Σας ευχαριστώ.

Γ.ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ: Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι, θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό που παίρνω πρώτος το λόγο για λόγους συγκυρίας σημερινής, στην παρουσίαση του βιβλίου του πολύ φίλου μου, του εκλεκτού μου φίλου του Χρήστου Ροκόφυλλου. Και το λέω τυχερός, γιατί παρουσιάζοντας το βιβλίο του Χρήστου Ροκόφυλλου έχω την αίσθηση ότι παρουσιάζω όχι τόσο το βιβλίο, όσο την προσωπικότητα ενός εξαίρετου ανθρώπου ο οποίος έχει συμβάλλει πολύ ουσιαστικά στην πολιτική μας ζωή και ο οποίος έχει πολλά ακόμα να προσφέρει με τον δυναμισμό και την μαχητικότητα η οποία τον διακρίνει.

Το βιβλίο του Χρήστου Ροκόφυλλου καλύπτει μια μακρά πολιτική και ανθρώπινη διαδρομή, ενός ανθρώπους ο οποίος προσδιορίζεται από πολλές ιδιότητες. Είναι πρώτα απ' όλα Νομικός και χαίρω ότι εδώ στην αριστερή πτέρυγα, δεξιά από εμένα αλλά αριστερή ίσως από μια άλλη σκοπιά, εκπροσωπούνται πολλά εκλεκτά στελέχη του νομικού κόσμου στον οποίο ανήκει ο Χρήστος Ροκόφυλλος.

Αυτό είναι και τύχη και ατυχία στην Ελλάδα. Είναι τύχη, διότι οι Νομικοί πράγματι έχουν ευκολότερες προσβάσεις σε πολλά αξιώματα αλλά είναι και ατυχία διότι ο συναγωνισμός είναι πάρα πολύ έντονος επίσης. Ο Χρήστος Ροκόφυλλος κατάφερε να διακριθεί στο νομικό κόσμο της χώρας, να διαπρέψει ως δικηγόρος και αυτή η δικηγορική του ιδιότητα προσδιορίζει σε κάποιο βαθμό και την πολιτική του δράση και την μαχητικότητα και διεκδικητικότητα με την οποία προωθεί τις πολιτικές του θέσεις.

Ο Ροκόφυλλος υπήρξε ένας σημαντικός αγωνιστής ενάντια στην δικτατορία, στην αντίσταση κατά της χούντας. Και αυτό αναδεικνύει ένα άλλο βιβλίο του χαρακτήρα του, το ήθος το οποίο προσδιόρισε την παρουσία του στον δημόσιο βίο. Δεν υπολόγισε τα συν και τα πλην κάθε πολιτικής δράσης. Εκανε πάντοτε αυτό το οποίο του υπαγόρευε το καθήκον, η αίσθηση του καθήκοντος απέναντι στην Πολιτεία, απέναντι στην κοινωνία, απέναντι στο λαό μας. Και αυτό τον χαρακτηρίζει ακόμα.

Υπήρξε Βουλευτής με λαμπρές επιδόσεις στο Νομό της Αιτωλοακαρνανίας, και θα επανέλθω και στο Νομό της Β' Αθήνας όπου θα διαγωνιστεί σε λίγες μέρες. Υπήρξε Πρέσβης υποστηρίζοντας τις θέσεις της Ελλάδας στη Γαλλία σε μια δύσκολη θα έλεγα από κάποιες πλευρές περίοδο της εξωτερικής μας πολιτικής κατά την δεκαετία του '80, και υπήρξε και Υπουργός Βιομηχανίας και Υπουργός Αναπληρωτής τώρα στο Υπουργείο Εξωτερικών, ιδιαίτερα αρμόδιος για τις ευρωπαϊκές σχέσεις.

Τι αναδεικνύει το βιβλίο αυτό; Πιστεύω ότι τρία είναι τα βασικά στοιχεία που ίσως προσδιορίζουν το βιβλίο αυτό και βγαίνουν ενεργά στον αναγνώστη.

Το πρώτο είναι η ευρύτητα της αντίληψης του Χρήστου Ροκόφυλλου. Μιλάμε για έναν άνθρωπο με πολύ βαθιές γνώσεις σε ένα πολύ ευρύ φάσμα θεμάτων και είναι εντυπωσιακό πως περνάει από το ένα θέμα στο άλλο, από τα θέματα της σύγχρονης οικονομίας τα οποία και εγώ τα διάβασα και τα έχω ακούσει εξάλλου στη Βουλή με μεγάλη προσοχή, σε θέματα διεθνούς πολιτικής και σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων τα οποία άπτονται και της δικηγορικής του δράσης. Αρα αυτή η ευρυμάθεια και η ευρύτητα αντίληψης που σπανίζει στην εποχή μας, είναι πιστεύω ένα κρίσιμο καθοριστικό στοιχείο της προσωπικότητας του Χρήστου.

Το δεύτερο στοιχείο είναι αυτό το οποίο ανέφερα ήδη. Είναι ένας δυναμισμός, μια μαχητικότητα η οποία ας μου επιτρέψεις Χρήστο να το πω εδώ, υπερβαίνει την ηλικία σου. Θυμίζει έφηβο. Υπάρχει μια παιδικότητα στην μαχητικότητα με την οποία διεκδικείς τις θέσεις, και αυτό δίνει μια φρεσκάδα στα γραπτά και μια φρεσκάδα στην δράση σου που δύσκολα νομίζω βλέπει κανείς σε άλλους -ας μου επιτραπεί να πω τη λέξη- συνομηλίκους σου. Είσαι πολύ νέος, και βγαίνει αυτή η νεότητα από το βιβλίο αυτό.

Και βγαίνει επίσης το τρίτο στοιχείο το οποίο χαρακτηρίζει το βιβλίο και βγαίνει από το βιβλίο, ότι έχεις κατορθώσει να συνδέσεις κάτι δύσκολο, μια σύγχρονη σκέψη -που η σύγχρονη σκέψη έχει τις δυσκολίες γιατί η σύγχρονη σκέψη πάει σε άβατους χώρους, σε καινούριους ορίζοντες, δεν είναι μια παραδοσιακή σκέψη, πάμε σε καινούρια πράγματα- μαζί με την αποτελεσματική δράση την οποίαν έδειξες σε όλες τις δράσεις της μεγάλης σου μακράς πολιτικής και επαγγελματικής πορείας.

Είσαι πολύ αποτελεσματικός δικηγόρος, κερδίζεις δίκες, έχει σημασία αυτό. Ησουν αποτελεσματικός Υπουργός, βγάζεις πέρα τα θέματα. Και τώρα στο Ελσίνκι μαζί δώσαμε τη μάχη με τον Γιώργο Παπανδρέου, εσείς δηλαδή κυρίως, εμείς είμαστε θεατές, αλλά είδα τα μεγάλα στοιχεία αυτά της αποτελεσματικότητας που σε χαρακτηρίζουν.

Συνοψίζω. Μιλάμε για ένα νέο άνθρωπο, ο οποίος θα δώσει τώρα νέες εξετάσεις πάλι σαν έφηβος, στην Β' εκλογική Περιφέρεια της Αθήνας. Του εύχομαι, του ευχόμαστε όλοι, καλή επιτυχία και καλή τύχη. Ευχαριστώ πολύ.

Π.ΤΣΙΜΑΣ: Θα παρακαλέσω τον κ.Ευάγγελο Βενιζέλο, τον Υπουργό Ανάπτυξης. Οπως ξέρετε κ.Βενιζέλο, δεν έχω καταφέρει ούτε εγώ, ούτε νομίζω κανένας συνάδελφός μου, να περιορίσει τον χρόνο σας σε τηλεοπτικό πάνελ, άρα σας παρακαλώ εν προκειμένω να τιθασευτείτε στο δεκάλεπτο.

ΕΥ.ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Με τους δημοσιογράφους συμβαίνει το εξής, όταν δεν μπορούν να περιορίσουν την σκέψη, νομίζουν ότι δεν μπορούν να περιορίσουν τον χρόνο.

Αιδεσιμολογιότατε, κυρίες και κύριοι, ο συγγραφέας του βιβλίου που παρουσιάζουμε, ο Χρήστος Ροκόφυλλος, είναι ένας ευπατρίδης της πολιτικής. Εχει υψηλότερο βαθμό γνώσης, καλλιέργειας και ευγένειας από αυτήν που ανέχεται το σύστημα. Είναι ευπατρίδης, αλλά με τσαγανό.

Αυτός είναι επίσης ένας πολύ ενδιαφέρων και γοητευτικός συνδυασμός, που έχει αποδειχθεί σε πολύ δύσκολες περιστάσεις. Δύσκολη περίσταση ήταν, βεβαίως, η δικτατορία και η αντίσταση κατά της δικτατορίας, δύσκολη περίσταση ήταν η μεγάλη υπαρξιακή κρίση του ΠΑΣΟΚ, αλλά θα έλεγα και ολόκληρου του πολιτικού μας συστήματος, την περίοδο 1989 - 1993. Ηταν μία περίοδος κατά τη διάρκεια της οποίας είχα εγώ προσωπικά την πολύ μεγάλη τύχη και την πολύ μεγάλη απόλαυση, της σχεδόν καθημερινής υπερασπιστικής συνεργασίας με τον Χρήστο Ροκόφυλλο.

Εάν πρέπει να συνοψίσω αυτό που είναι το ύφος του και το ύφος είναι ο άνθρωπος, τότε θα έλεγα ότι υπάρχει ένας τρίτος ενδιαφέρων συνδυασμός, ο Χρήστος Ροκόφυλλος είναι βεβαίως σοσιαλιστής από πεποίθηση και το έχει αποδείξει με την πολιτική του δράση, αλλά ταυτόχρονα είναι ένας σοσιαλιστής οπλισμένος με αστικές αρετές.

Αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία, έχει πολύ μεγάλη σημασία για το ήθος της πολιτικής, έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία για το σεβασμό που πρέπει να δείχνουμε απέναντι σε αυτό που λέγεται πολιτικός φιλελευθερισμός και ο πολιτικός φιλελευθερισμός είναι αρχή που διέπει την προοδευτική, τη σοσιαλιστική αντίληψη για τα πράγματα, καθώς συνδέεται με την ανεκτικότητα και με το κράτος δικαίου. Η εμμονή του Χρήστου Ροκόφυλλου στην ανεκτικότητα και το κράτος δικαίου, είναι ο άξονας της ζωής του και της δράσης του.

Εχω μείνει με μια απορία ύστερα από τα όσα είπε ο φίλος ο Γιάννος ο Παπαντωνίου, σχετικά με το αν είναι καλό ή κακό, θετικό ή αρνητικό, να είσαι δικηγόρος. Σας διαβεβαιώ ότι είναι απολύτως θετικό, παρ' ότι επικίνδυνο, γιατί το βασικό στοιχείο του νομικού της πράξης και ο νομικός της πράξης είναι βεβαίως ο δικαστής, αλλά κυρίως ο δικηγόρος, είναι να μπορεί να διαχειρίζεται καινοφανείς καταστάσεις και άρα να κινείται με ταχύτητα, επιτυχία και ευελιξία, άρα με αντιληπτική ικανότητα και ικανότητα προβολής του πυρήνα του κάθε επιχειρήματος, σε ένα ευρύτατο φάσμα θεμάτων. Διότι δεν μπορείς να προδικάσεις ποιο είναι το πραγματικό αντικείμενο που θα κληθείς να χειριστείς.

Αυτό πειθαρχεί την σκέψη, πειθαρχεί την δράση και νομίζω ότι είναι και μια πολύ καλή προπαίδεια, όπως απεδείχθη εις την περίπτωση του Χρήστου Ροκόφυλλου, τις πράξεις του και των κειμένων του και στο Υπουργείο τότε Βιομηχανίας, Ερευνας και Τεχνολογίας, όπου κατείχε τη θέση του Υπουργού Αναπληρωτή, με Υπουργό το σημερινό Πρωθυπουργό και στην τωρινή του θέση, τη θέση του Υπουργού Αναπληρωτή Εξωτερικών, αλλά, βεβαίως, απεδείχθη σε όλη του τη μακρά κοινοβουλευτική περίοδο, σε όλη του τη μακρά πανεπιστημιακή περίοδο, σε όλη του τη μακρά δικηγορική δραστηριότητα, η οποία ήταν πάντοτε συνδεδεμένη με μεγάλα πολιτικά ζητήματα και με τη διακύμανση της εκάστοτε συγκυρίας.

Εάν θέλουμε να ακολουθήσουμε την τυπολογία των κειμένων που προτείνει ο Δημήτρης Τσάτσος στον άκρως επαινετικό, αλλά και ακριβή πρόλογό του στο βιβλίο αυτό, τότε είμαστε υποχρεωμένοι να διαχωρίσουμε τα κείμενα ακριβώς όπως και ο Χρήστος Ροκόφυλλος διαχώρισε τις προτεραιότητές του, τα κείμενά του είναι κείμενα υπερασπιστικά, είναι κείμενα που αφορούν την εξωτερική πολιτική, είναι κείμενα που αφορούν τους θεσμούς και το κράτος δικαίου, είναι κείμενα που αφορούν την πραγματική οικονομία, εκεί όπου δοκιμάζεται το πρόβλημα της ανάπτυξης, των εργασιακών σχέσεων, εκεί όπου λειτουργεί η επιχείρηση ως μία κοινότητα συμφερόντων, αλλά και ως ένα γήπεδο συγκρούσεων, ανάμεσα στο συντελεστή που λέγεται κεφάλαιο και το συντελεστή που λέγεται εργασία.

Ο Χρήστος Ροκόφυλλος ως εκ τούτου παρουσιάζει κείμενα τα οποία είναι ώριμα. Είναι ώριμα γιατί προφανώς έχει κάνει μία επιλογή και έχει κάνει μία επιλογή ανάμεσα σε πάρα πολλά κείμενα. Τα κείμενα που έχει διαλέξει νομίζω ότι εκπροσωπούν την ποιότητα του λόγου του, θα έλεγα ότι εκπροσωπούν κάτι που λείπει από τον πολιτικό βίο, την στοχαστικότητά του. Και αυτό είναι νομίζω κάτι που πρέπει να εκτιμηθεί περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.

Βέβαια, υπάρχει μία συγκυρία που μας περιβάλλει και εμάς αυτή την στιγμή. Δεν βρεθήκαμε εδώ και δεν μιλούμε εν κενώ πολιτικό, κοινωνικό, κ.ο.κ.

Βρισκόμαστε μέσα σε μία ελαφρώς μακρύτερη του συνήθους προεκλογική περίοδο. Κρίνονται πάρα πολλά ζητήματα στις 9 Απριλίου. Ενα από τα ζητήματα που κρίνονται είναι, βεβαίως, η διεθνής θέση της χώρας, η εμμονή μας στην ανάγκη να υπάρχει μία ισχυρή, αξιόπιστη και ισότιμη Ελλάδα, στην Ευρώπη, στα Βαλκάνια, στον κόσμο.

Πιστεύω ότι ο Χρήστος Ροκόφυλλος έχει κομίσει τεκμήρια, που εγώ θα τα έλεγα καλύτερα οιωνούς, που μας επιτρέπουν να είμαστε πάρα πολύ αισιόδοξοι. Νομίζω ότι αυτό είναι και ο επιβεβλημένος επίλογος αυτής της σύντομης παρουσίασής μου.

Π.ΤΣΙΜΑΣ: Ευχαριστώ πολύ. Ο Υπουργός των Εξωτερικών, ο κ.Γιώργος Παπανδρέου, είναι εδώ και ένα χρόνο στενός συνεργάτης του συγγραφέως, του κ.Ροκόφυλλου και ταυτόχρονα είναι ο καθ' ύλην αρμόδιος ως προς το περιεχόμενο του βιβλίου, δηλαδή τις απαντήσεις της Ελλάδος στις προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου. Κύριε Παπανδρέου.

Γ.ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Φίλες και φίλοι, αγαπητέ φίλε και συνάδελφε Χρήστο, αγαπητοί συνάδελφοι Βουλευτές και Υπουργοί, Αιδεσιμολογιότατε. Βεβαίως είναι ιδιαίτερη η χαρά που βρίσκομαι εδώ, για να προλογίσω και εγώ, μετά από τους αρκετούς συνάδελφους, αυτό το βιβλίο, διότι είναι και χαρά και τιμή που συνεργάζομαι εδώ και αρκετούς μήνες με έναν αξιολογότατο συνεργάτη, τον κ.Ροκόφυλλο, σε ένα τομέα τόσο κρίσιμο για την Ελλάδα, με τέτοιες προκλήσεις -για να πάρω από τον τίτλο του βιβλίου του κ.Ροκόφυλλου- σημαντικές προκλήσεις για ολόκληρη την περιοχή.

Είναι αναμφισβήτητο ότι η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις και καινούρια στοιχήματα για το πού θα πάει, σε σχέση με την πληροφορική, τη βιοτεχνολογία, ηθικά ζητήματα, πολιτικά ζητήματα, οικονομικά ζητήματα, πολιτιστικά θέματα. Ολα αυτά, βεβαίως -θα πάρω από τα λόγια του κ.Παπαζήση- μας φέρνουν στο τι Ευρώπη θέλουμε να φτιάξουμε.

Αναφέρθηκε στην εποχή που οι Ευρωπαίοι συνέβαλαν, αγωνίστηκαν, συμπαραστάθηκαν στις δύσκολες στιγμές στο δημοκρατικό κόσμο της χώρας μας, στα δημοκρατικά κινήματα, πάλεψαν μέσα στο Συμβούλιο της Ευρώπης για να καταδικαστεί η δικτατορία τότε, η επταετία της Χούντας, μεταξύ αυτών μίλησε για τον Βαντεστούλ, θα μπορούσα να προσθέσω τον Ούλοφ Πάλμε, επίσης στη Σουηδία, που είχε παίξει έναν καθοριστικό ρόλο τότε σε αυτή τη νέα Ευρώπη που θέλανε τότε να δημιουργήσουν, τη δημοκρατική και ήταν μετά ιδιαίτερη η χαρά όταν η ελληνική προεδρία, το 1994, μπορούσε να διαπραγματευθεί και να δεχθεί τη Σουηδία, μία από τις δημοκρατικές χώρες της Ευρώπης, με μεγάλη παράδοση και να την αγκαλιάσει στην ευρωπαϊκή οικογένεια.

Αλλά αν αυτή η περίοδος μας φαίνεται μακριά, τα διλήμματα ή οι φιλοσοφικές βάσεις, οι αξίες, ίσως παραμένουν οι ίδιες. Το στοίχημα της δημοκρατίας είναι στοίχημα για την Ευρώπη, ποια θα είναι η μελλοντική Ευρώπη, θέματα που θέτει ο Χρήστος ο Ροκόφυλλος. Μάλιστα, θα μπορούσε να πει κανείς ότι εάν μιλάμε για τα Βαλκάνια, θα ήταν τελείως διαφορετική η σημερινή κατάσταση αν είχε υπάρξει μια δημοκρατική πορεία όλα αυτά τα χρόνια σε κάποιες από τις γειτονικές μας χώρες.

Πράγματι, η συμβίωση διαφορετικών εθνοτήτων, κοινοτήτων που έχουν διαφορετικές πολιτιστικές καταβολές, θρησκευτικές καταβολές, δεν θα φάνταζε τόσο δύσκολη εάν η δημοκρατία είχε λειτουργήσει σε αυτές τις χώρες με έναν ουσιαστικό τρόπο. Γιατί δηλαδή οι Κοσοβάροι, οι Αλβανοί και οι Σέρβοι και οι Ρόμα και άλλες εθνότητες στη Γιουγκοσλαβία, στο Κόσοβο, να μην μπορούν να συμβιώσουν εάν πράγματι εμβαθυνθεί η δημοκρατία; Γιατί στην Κύπρο να μην μπορούν οι δημοκρατικοί θεσμοί να λειτουργήσουν και να υπάρξει μια συμβίωση μέσα σε μια ομοσπονδία Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων;

Η έννοια της πολυπολιτιστικής κοινωνίας, της πολυπολιτιστικής Ευρώπης, είναι βαθιά δημοκρατική έννοια. Είναι η έννοια της αποδοχής του διαφορετικού, της αποδοχής της διαφορετικότητας, της άλλης γνώμης, του δικαιώματος του κάθε ανθρώπου να έχει άποψη, κάτι για το οποίο έχει παλέψει ο κ.Ροκόφυλλος σε όλη του τη ζωή.

Ετσι, λοιπόν, ο κ.Ροκόφυλλος με την κατάθεση αυτού του βιβλίου, ουσιαστικά μας υπενθυμίζει ότι και οι αγώνες οι δικοί του, της γενιάς του, όλων όσων ανέφερε και προηγουμένως ο κύριος Παπαζήσης και πολλοί άλλοι, είναι αγώνες που έχουν συνέχεια.

Θα μπορούσε να πει κανείς ακόμα ότι μιλώντας σήμερα για μια Ελλάδα που ευτυχεί να βρίσκεται στο απόγειο του οικονομικού της δυναμισμού, που μπαίνει στην ΟΝΕ -έτσι δεν είναι κ.Παπαντωνίου;- και που είναι μια χώρα ομαλότητας, σταθερότητας και ανάπτυξης, ως ένα κύριο στοιχείο έχει αυτή τη δημοκρατική σταθερότητα.

Αν είναι να εξάγουμε -δεν είναι ίσως η καλύτερη λέξη- κάποιο δυναμισμό, κάποιες αξίες και στην εξωτερική μας πολιτική προς τις γειτονικές χώρες, δεν είναι μόνο ο οικονομικός μας δυναμισμός, με τις 3.000 πια επιχειρήσεις που επενδύουν στις γειτονικές χώρες και που αναπτύσσεται ακόμα περισσότερο τώρα και με τη γείτονα χώρα την Τουρκία, αλλά είναι ακριβώς ένα κεφάλαιο που λέγεται δημοκρατική σταθερότητα, που συνάδει και με τις πολιτιστικές μας αξίες.

Νομίζω ότι αυτό αναδεικνύει και το σημαντικό μας ρόλο και στο Υπουργείο Εξωτερικών, αλλά ως Κυβέρνηση, ως κοινωνία, που είναι να βοηθήσουμε τις χώρες της περιοχής, αναλαμβάνοντας μία ιδιαίτερη ευθύνη, να ενταχθούν μέσα σε αυτή τη μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια, που όπως πρόσφατα συνεχώς τονίζουμε όλοι μας και οι εταίροι μας και εμείς, με την περίπτωση της Αυστρίας, ότι η Ευρώπη δεν είναι μια απλώς γεωγραφική περιοχή, αλλά είναι η Ευρωπαϊκή Ενωση ιδιαίτερα μια κοινότητα αξιών, μια κοινότητα αρχών.

Για αυτή, λοιπόν, την κοινότητα αρχών και αξιών, ο κ.Ροκόφυλλος έχει παλέψει όλη του τη ζωή, αλλά έχει αυτή την στιγμή και την πολύ σημαντική ευθύνη να χειρίζεται τα θέματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης.

Στο λίγο χρόνο που είμαστε στενοί συνεργάτες, γιατί βεβαίως και παλαιότερα δουλέψαμε μαζί, έχουμε από κοινού επιλέξει να αξιοποιήσουμε τις ευκαιρίες που δημιουργούν οι προκλήσεις αυτές, όπως ήταν πρόσφατα με το Ελσίνκι, για δυναμικές πρωτοβουλίες, για τη συμμετοχή του ελληνισμού στο διεθνές γίγνεσθαι, για να συνδιαμορφώσουμε, όχι μόνο το δικό μας, αλλά το μέλλον το πολιτικό ολόκληρου του περιβάλλοντος στην ευρύτερη περιοχή μας.

Αυτή η προσπάθεια είναι μια προσπάθεια που μας δημιουργεί την ανάγκη για νέα εργαλεία, όπως είναι η διπλωματία του πολίτη, πολιτιστική διπλωματία, οικονομική διπλωματία, περιβαντολογική διπλωματία αν θέλετε, θέματα τα οποία έχουμε συνδιαμορφώσει ως προτεραιότητες με τον κ.Ροκόφυλλο στο Υπουργείο Εξωτερικών.

Βεβαίως, μία από τις μεγάλες μας προκλήσεις είναι, μετά από την απόφαση του Ελσίνκι, όχι μόνο η επίλυση του Κυπριακού ή αν θέλετε η ευρωπαϊκή πορεία της Κύπρου, που πάλι συνάδει με τις αρμοδιότητες και του κ.Ροκόφυλλου, αλλά είναι και η ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας, είναι αν θέλετε η ευρωπαϊκή πορεία ολόκληρης της περιοχής, αλλά και ειδικότερα της Τουρκίας.

Μόλις χθες γύρισε η πρώτη αποστολή Ελλήνων που πήγαν στην Αγκυρα, για να συζητήσουν τη μεταφορά της ελληνικής ή αν θέλετε ευρωπαϊκής μέσω Ελλάδας τεχνογνωσίας, για την πράγματι δύσκολη πορεία της Τουρκίας προς την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Κανείς δεν γνωρίζει ποια θα είναι αυτή η πορεία, κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι θα ευοδωθεί ο στόχος κάποια στιγμή να είναι η Τουρκία μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, υιοθετώντας πρακτικές και αξίες της Ευρώπης, αλλά νομίζω όλοι δεν μπορούν παρά να συμφωνήσουν ότι αξίζει να δοκιμαστεί, αξίζει η Ελλάδα να κάνει αυτή την προσπάθεια, να αναδειχθεί ως μια χώρα που θα παίξει σημαντικό ρόλο, ιστορικό θα έλεγα για τη γείτονα χώρα, αλλά και για την ευρύτερη περιοχή και να δοκιμάσει το κατά πόσο πράγματι υπάρχει αυτή η πολιτική βούληση στη διπλανή χώρα για μια τέτοια πορεία, που θα εγγυηθεί και ασφάλεια και σιγουριά και δημοκρατικές διαδικασίες και ένα τελείως διαφορετικό περιβάλλον.

Σε αυτά τα θέματα θέλω απλώς να τονίσω ότι ο κ.Ροκόφυλλος ήδη έχει παίξει ένα σημαντικότατο ρόλο και έχουμε ήδη μαζί σχεδιάσει τις σημαντικές προσπάθειες που πρέπει να συνεχίσουμε, εφόσον -το ελπίζουμε- ο λαός μας δώσει την εντολή και πάλι στις 9 Απριλίου.

Ετσι, λοιπόν, θεωρούμε ότι με τις νέες αυτές πρωτοβουλίες συνεχίζουμε και μαζί τη μεγάλη παράδοση που ενσάρκωσε ο ελληνικός λαός, μια παράδοση ειρήνης και συνεργασίας των λαών των Βαλκανίων, αλλά και παράδοση αγώνων για μια δημοκρατική, ενωμένη και ανθρώπινη Ευρώπη. Του εύχομαι καλή επιτυχία.

Π.ΤΣΙΜΑΣ: Τρεις κορυφαίοι Υπουργοί μίλησαν για την αξία του βιβλίου, αλλά και για τον άνθρωπο, το συγγραφέα, για το προσωπικό του ήθος, για την αγωνιστική του συνέπεια, για την πολιτική του σταδιοδρομία, αυτό που νομίζω πολύ εύστοχα ο κ.Βενιζέλος περιέγραψε ως έναν ευπατρίδη της πολιτικής. Βεβαίως και οι τρεις είναι σύντροφοί του στο ίδιο κόμμα, συνάδελφοί του στην ίδια κυβέρνηση και θα μπορούσε κάποιος να πει ότι οι καλοί λόγοι εκ μέρους τους θα ήταν σχεδόν αυτονόητοι. Αλλωστε, κανείς τους δεν εκτίθεται στην ίδια εκλογική περιφέρεια με το συγγραφέα.

Αλλά το ότι η ταπεινότης μου, που δεν είμαι στον κύκλο των ομοϊδεατών του, όπως και ο κ.Μιχάλης Παπακωνσταντίνου που θα πάρει τώρα το λόγο, όπως και ο Πρέσβης ο κ.Κώστας Ζέπος, συνομολογούμε αυτούς τους λόγους και για τον άνθρωπο και για το ήθος του και για την αγωνιστική του συνέπεια και για το βιβλίο του, νομίζω ότι έχει και αυτό την αξία του. Δεν είναι έτσι κ.Παπακωνσταντίνου;

Μ.ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ: Νομίζω ότι ύστερα από τις ομιλίες των τριών Υπουργών μπορεί ή πρέπει να ακουστεί και μια φωνή από την αντίπερα όχθη, από την άλλη πλευρά το λόφου. Διασταυρώσαμε με τον Χρήστο, τον κ.Ροκόφυλλο, τα ξίφη μας στη Βουλή επανειλημμένα, δηλαδή τους πολιτικούς μας λόγους, τα πολιτικά μας επιχειρήματα και διαλέξαμε ο καθένας τον δρόμο του.

Θυμούμαι το 1977, όταν ο Χρήστος είχε κάποια προβλήματα με το κόμμα του, εμείς από την ΕΔΗΚ τότε σκεφτήκαμε ότι ήταν καιρός να τον πλησιάσουμε και να τον αλιεύσουμε. Είχαμε μια συνάντηση, δεν ξέρω αν τη θυμάται ο ίδιος, στου Φλόκα, του πρότεινα να μπει στην ΕΔΗΚ, διάλεξε το ΠΑΣΟΚ. Εχω την εντύπωση ότι μάλλον καλή επιλογή έχει κάνει, τουλάχιστον αυτό απέδειξε η μετέπειτα πορεία.

Πρέπει να πω ότι στη Βουλή όπως βρεθήκαμε, ο ένας πρέπει να πω ότι έχει εκτιμήσει ασφαλώς τον άλλο, εκτίμησα το ήθος του, το ύφος του και πάντοτε και αυτός, όπως και εγώ, ας μου επιτρέψετε να το πω, ακολουθήσαμε τη βασική δημοκρατική γραμμή: Σέβομαι την γνώμη του αντιπάλου, του οποιουδήποτε ή τρίτου και διατηρώ το δικαίωμα της διαφωνίας. Δεν κατηγορώ ποτέ κανένα, δέχομαι ότι υπάρχουν διάφορες απόψεις και διατηρώ τη δική μου άποψη.

Σήμερα εγώ χαίρομαι που βρίσκομαι εδώ. Εξακολουθώ να είμαι ανεξάρτητος, δεν ανήκω σε κανένα κόμμα. Ο,τι γράφεται στις εφημερίδες είναι σενάρια ή φαντασία των δημοσιογράφων. Μου αρέσει να μένω ανεξάρτητος και ο Χρήστος ακολουθεί την ίδια πολιτική πορεία, την οποία έχει αρχίσει από το 1974.

Τώρα για το βιβλίο. Καλό είναι να γράφουν και οι πολιτικοί, αξίζει τον κόπο, διότι δεν είναι μονάχα ο προφορικός λόγος με τον οποίο γίνεται η επικοινωνία, αλλά και ο γραπτός λόγος, υπάρχουν εμπειρίες, υπάρχουν μαρτυρίες, υπάρχει μια άλλου είδους επικοινωνία, που πρέπει να γίνεται από κάθε πολιτικό.

Κυρίως θέλω να τονίσω η συγγραφή σε ξένη γλώσσα. Είμαστε ελληνοκεντρικοί. Μιλούμε για την εξωτερική μας πολιτική πάντα στους Ελληνες, απευθυνόμαστε στους πατριώτες μας, ενώ πρέπει να απευθυνθούμε και στους ξένους. Εκτιμώ, λοιπόν, ιδιαίτερα το γεγονός ότι υπάρχουν σε αυτό το βιβλίο που θα το διαβάσετε, ασφαλώς αν δεν το έχετε διαβάσει, δύο σημαντικά άρθρα στα γαλλικά, που έγραψε και δημοσίευσε σε μια σημαντική γαλλική περιοδική έκδοση ο κ.Ροκόφυλλος.

Στο βιβλίο θα πω ότι διακρίνω -θα μπορούσα εγώ να διακρίνω τουλάχιστον- τρία μέρη. Οι αγορεύσεις. Σε κάποιες από τις αγορεύσεις αυτές, που τις θυμάμαι πάρα πολύ καλά, διαφωνώ. Δέχομαι την άποψη του κ.Ροκόφυλλου και εγώ διατηρώ, όπως είναι φυσικό, την άποψή μου και την οποία είχα διατυπώσει τότε στη Βουλή.

Ακουσα με μεγάλη προσοχή τον κ.Ροκόφυλλο, που πρέπει να πω ότι διακρινόταν πάντοτε για το ήθος και για το ύφος του. Είχε επιχειρήματα, είχε πολιτικό λόγο, τον ακούγαμε όλοι, εμείς οι αντίπαλοι τον ακούγαμε και τον εκτιμούσαμε, όπως και δείχνω ότι και σήμερα τον εκτιμώ ιδιαίτερα. Η διαφωνία σε ένα δημοκρατικό καθεστώς είναι, όχι μονάχα επιτρεπόμενη, αλλά ασφαλώς και επιβαλλόμενη.

Το δεύτερο κομμάτι είναι τα άρθρα που εξηγούν την πολιτική και ιδιαίτερα σε ξένους. Δεν είναι ελληνοκεντρικό αυτό το βιβλίο. Είναι βιβλίο το οποίο απευθύνεται σε πολλούς και σε ξένους και επιτέλους ξεφεύγουμε από τον συνηθισμένο σε εμάς δρόμο της άσκησης της εξωτερικής πολιτικής για εσωτερική κατανάλωση.

Η πρακτική την οποία ακολουθήσαμε είχε ως αποτέλεσμα -το ξέρετε πάρα πολύ καλά- να πετυχαίνουμε στην εξωτερική πολιτική συνήθως εκείνο που επιδιώκουμε να αποφύγουμε. Νομίζω ότι έχει περάσει αυτός ο χρόνος πλέον, είμαστε σε τελείως διαφορετική κατάσταση σήμερα. Συμφωνούμε σε πολλά σημεία, τουλάχιστον εγώ συμφωνώ και ιδιαίτερα θέλω να πω ότι συμφωνώ με τη Συμφωνία του Ελσίνκι.

Και καλά έκανε ο Χρήστος ο Ροκόφυλλος, ο φίλος μας, τον οποίο σήμερα νομίζω ότι τιμάει όλο το εκλεκτό ακροατήριο που είναι εδώ, ότι γράφει για το Ελσίνκι, υπήρξε ένας από τους πρωταγωνιστές στο Ελσίνκι, συνεπώς περιμένουμε από τον ίδιο να δούμε τις εμπειρίες του, τις εντυπώσεις του και πώς κινήθηκε η ελληνική αντιπροσωπεία να σπάσει ένα ταμπού προ χρόνων, της επιμονής μας στη μη αναβάθμιση της Τουρκίας.

Δεν είχαμε καταλάβει ότι επιτέλους η εξωτερική πολιτική δεν είναι τίποτε άλλο από προάσπιση των εθνικών συμφερόντων. Μας συμφέρει η ευρωπαϊκή τροχιά της Τουρκίας, προτιμούμε ή θα πρέπει να προτιμούμε μία ευρωπαϊκή Τουρκία και όχι μία ασιατική Τουρκία. Συνεπώς το Ελσίνκι ήταν ένα μεγάλο επίτευγμα της ελληνικής διπλωματίας, επίτευγμα των ανθρώπων που μετείχαν και σωστά κάνει ο κ.Ροκόφυλλος και γράφει για το Ελσίνκι, που θα το διαβάσετε ασφαλώς σε αυτό το βιβλίο.

Εγώ δεν νομίζω ότι πρέπει να πω τίποτα περισσότερο. Αλλωστε, η συμφωνία είναι ότι πρέπει να είμαστε σύντομοι, σύντομοι υπήρξαν όλοι οι προλαλήσαντες, όπως καμιά φορά λέμε στη Βουλή, σύντομος θα είμαι και εγώ. Νομίζω ότι αυτά ήταν όλα. Ευχαριστώ που με ακούσατε.

Π.ΤΣΙΜΑΣ: Όπως από την αρχή σας είχα προειδοποιήσει, οι δυο υπουργοί, ο κ. Παπαντωνίου και ο κ. Βενιζέλος, πρέπει να μας αφήσουν λίγο νωρίτερα, γιατί έχουν φοβάμαι λίγο καθυστερήσει. Ο Πρόεδρος της Βουλής κάνει μια ιστορικού χαρακτήρα διευκρίνιση, ότι το 1977 ο κ. Παπακωνσταντίνου εάν διαπραγματευόταν, διαπραγματευόταν εκ μέρους της Ενώσεως Κέντρου Νέες Δυνάμεις και όχι της Νέας Δημοκρατίας, στην οποία αργότερα προσχώρησε.

Μ.ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ: Κύριε Πρόεδρε, εγώ νομίζω ότι έκανα σαφή την διατύπωση, ήταν η ΕΔΗΚ Νέες Δυνάμεις κλπ και νομίζω ότι δεν μας γέλασαν τουλάχιστον οι εξελίξεις, σωστά έπραξε ο κ. Ροκόφυλλος, το κόμμα του ήταν θνησιγενές, ενώ το άλλο κόμμα στο οποίο βρίσκεται τώρα, νομίζω ότι έχει μέχρι τώρα τουλάχιστον, μια μακροζωία και δεν ξέρω πως θα πάει στο μέλλον.

Π.ΤΣΙΜΑΣ: Θα δώσετε και ευχή για το μέλλον; Λοιπόν το θέμα του βιβλίου είναι, "Η Ελληνική Απάντηση στις Προκλήσεις του Σύγχρονου Κόσμου", ενός κόσμου αλλαγμένου, συνεπώς είναι, ο πυρήνας της προβληματικής για την νέα ελληνική εξωτερική πολιτική, ο τελευταίος συνεπώς από τους ομιλητές είναι ένας εντελώς ειδικός, ένας διπλωμάτης καριέρας και μάλιστα διακεκριμένος διπλωμάτης καριέρας ο κύριος Κώστας Ζέπος. Παρακαλώ κύριε Ζέπο.

Κ.ΖΕΠΟΣ: Κύριε Πρόεδρε της Βουλής, κα Προέδρου, κυρίες και κύριοι, αισθάνομαι βέβαια κάπως αμήχανα να μετέχω σ' αυτήν την εξαιρετικά τιμητική για μένα εκδήλωση, σε μια ομάδα διακεκριμένων μελών της κυβέρνησης και διερωτώμαι πως πρέπει να αυτοπροσδιοριστώ.

Νομίζω ότι μπορώ να πω ότι εκπροσωπώ την βάση, ποιά βάση, την βάση θα έλεγα των υπηρεσιακών παραγόντων που χειρίζονται τα θέματα της διπλωματίας και της εξωτερικής πολιτικής. Αυτή είναι η αρχική μου οπτική προσέγγιση, σ' ένα εξαιρετικά πλούσιο βιβλίο, το οποίο αντανακλά, όχι μόνο ένα ευρύ φάσμα εποπτείας, που ασκεί ο συγγραφέας σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, όχι μόνο σαν πολιτικός, αλλά και σαν ένας άνθρωπος που άσκησε την διπλωματία ζωντανά, δυναμικά, αγωνιστικά, σε μια εξαιρετικά δύσκολη διπλωματική αποστολή που είχε στη Γαλλία, μεταξύ του 1982 και του 1987 νομίζω.

Είναι ένα βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί, όχι μόνο που εμπίπτουν ειδικά και λόγω ειδικότητας σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, αλλά σ' όσους προβληματίζονται για την σύνθεση μιας δημόσιας λειτουργίας, η οποία απαιτεί, γνώση και σ' άλλους τομείς, που συνθέτει παράγοντες, που έχουν σχέση όχι μόνο με την νομική επιστήμη, της οποίας ο κ. Ροκόφυλλος είναι από τους πιο έγκριτους νομικούς, αλλά και σε θέματα οικονομικής πολιτικής, θέματα Συνταγματικού Δικαίου και άλλα, τα οποία άμεσα ή έμμεσα αποτελούν παράγοντες και στοιχεία, στη διαμόρφωση και την άσκηση της εξωτερικής πολιτικής.

Ο Χρήστος δικαίωσε έναν κάποτε και ακόμα αμφιλεγόμενο θεσμό, της λεγόμενης ανάθεσης του πρεσβευτικού βαθμού σε προσωπικότητες και την δικαίωσε για πολλούς λόγους, διότι πρώτα απ' όλα, διέθετε το ανυπέρβλητο ηθικό ανάστημα της προηγούμενης αγωνιστικής δράσης του για την δημοκρατία, ένας παράγοντας που πέραν της εγγενούς του αξίας, είχε και ένα πολιτικό νόημα, όταν ανέλαβε την αποστολή εκείνη να πάει Πρέσβης στο Παρίσι. Τα διαπιστευτήριά του είχαν και μια ηθική διάσταση, μια ηθική ποιότητα, η οποία εκτιμήθηκε από μια χώρα δημοκρατική όπως η Γαλλία, όπου βέβαια, όχι μόνο χάρις σ' αυτό το γνώρισμα, ο Χρήστος σαν έγκριτος νομικός, σαν άνθρωπος με ένα ευρύ φάσμα γνώσεων, μπόρεσε να διεισδύσει στους κύκλους της πολιτικής ηγεσίας της Γαλλίας και να εκπληρώσει μια αποστολή εξαιρετικά δύσκολη.

Οταν η Ελλάδα έπρεπε να κάνει δυο πράγματα, φαινομενικά αντιθετικά μεταξύ τους, αφ' ενός μεν να επαναλάβει την ανένδοτη πεποίθησή της ότι, η δύση την είχε αδικήσει και την αδικούσε ακόμα και τότε, αν όχι και τώρα, διότι την άφηνε εκτεθειμένη σε μια εξωτερική απειλή στον Ευρωπαϊκό χώρο και ταυτόχρονα να δηλώσει ότι, ήταν έτοιμη να συνεργαστεί εποικοδομητικά για την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

Δυο έννοιες που την δεκαετία του '80 ήταν μερικώς αντιφατικές και που όμως ο Χρήστος Ροκόφυλλος ήταν πρέσβης τότε, κατάφερε να συνθέσει σε μια δημιουργική μορφή και τ' αποτελέσματα νομίζω ότι είναι γνωστά, δεν είναι ανάγκη να κάνω αναδρομή.

Υπάρχει μια ιστορία που αφορά τον άλλοτε Γάλλο Υπουργό Εξωτερικών και Πρωθυπουργό της Γαλλίας τον "ΤουανΚαρέ" που όταν του ανατέθηκε το Υπουργείο Εξωτερικών τον ρώτησαν, ποιά είναι η διαφορά από το επάγγελμα του δικηγόρου; Είπε "η διαφορά είναι ότι τώρα έχω ένα φάκελο εκείνο της Γαλλίας, ενώ πριν είχα των πελατών μου."

Δεν σημαίνει όμως ότι ο Υπουργός Εξωτερικών και δικηγόρος έχει ένα φάκελο, ο φάκελος αυτός έχει πολλές μορφές και μια από τις μορφές αυτές βεβαίως και αυτό το αποδεικνύει η διπλωματική πράξη του Ροκόφυλλου στην Γαλλία, είναι ότι έχοντας στερεά νομικά θεμέλια, μπόρεσε να οργανώσει αυτός και να προκαλέσει η ετήσια Σύνοδος της Διπλωματικής Ακαδημίας της Γαλλίας, να λάβει χώραν σε ένα πλου στο Αιγαίο, σε μια κρουαζιέρα, αλλά δεν ήταν ακριβώς κρουαζιέρα, ήταν ένα εξαιρετικά επιτυχημένο πολιτικοεπιστημονικό εγχείρημα, όπου η αφρόκρεμα θα έλεγα της γαλλικής νομικής και διπλωματικής ηγεσίας, ήρθε στο Αιγαίο όπου ο Χρήστος Ροκόφυλλος πρόεδρος μαζί με τον Κουρτ.....άλλοτε πρωθυπουργό και Υπουργό Εξωτερικών της Γαλλίας, προεδρεύοντα, ανέπτυξαν τα θέματα, τα οποία αφορούσαν τα συμφέροντα της Ελλάδος.

Στο βιβλίο του έχει μια φράση, την οποία δανείζεται από τον Νομπέρτο Μπόμπϊο, η οποία δίδει το πολιτικό στίγμα του Χρήστου Ροκόφυλλου, είναι μια φράση που είναι χαρακτηριστική λέει ότι ο μετασχηματισμός είναι για ένα δημοκρατικό καθεστώς η φυσική του κατάσταση, η δημοκρατία δεν είναι κάτι στατικό, μετεξελίσσεται και αυτό μεταφερόμενο στην εξωτερική πολιτική, μας οδηγεί στις νέες αντιλήψεις, οι οποίες κυριαρχούν σήμερα στην εξωτερική πολιτική της Ελλάδος, που κατάφερε να κάνει ένα μεγάλο ποιοτικό άλμα του οποίου αποκορύφωμα υπήρξε το Ελσίνκι.

Τι έγινε στο Ελσίνκι; Το περιγράφει πάλι μονολεκτικά ο Χρήστος Ροκόφυλλος, με ένα ορισμό, λέγοντας ότι, αναφερόμενος στην νεολειτουργική προσέγγιση που έχει επιλέξει η κυβέρνηση στο ακανθώδες ζήτημα των ανατολικών σχέσεων. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι, χωρίς να προβάλουμε δογματικές διαφορές με την Τουρκία, είναι λέξεις του συγγραφέα αυτές, ωθούμε τις εξελίξεις και τα προβλήματα σε ένα πλαίσιο το οποίο χαρακτηρίζεται από την βαρύτητα και την αυστηρότητα των λειτουργικών του προϋποθέσεων και όρων.

Οταν λοιπόν χάρις στους επιτυχείς χειρισμούς και του πρωθυπουργού προσωπικά στο Ελσίνκι και του υπουργού εξωτερικών του κ. Παπανδρέου και του Ροκόφυλλου, πετυχαίνει η Ελλάδα να καταστήσει την υποψηφιότητα της Τουρκίας, όχι απλώς εικονική και συμβολική, αλλά ουσιαστική και πραγματική, σημαίνει ότι, την εντάσσει σε ένα πλαίσιο όπου οι λειτουργίες και οι θεσμοί, που προαπαιτούν αυτή την ιδιότητα της υποψηφιότητας, αν όχι την μελλοντική του πλήρους μέλους, θα έλεγα την λέξη την παγιδεύουν σε ένα σύστημα άλλων αξιών και κανόνων, που μεταφέρουν το πρόβλημα των διμερών εξωτερικών σχέσεων, σε ένα άλλο ευρωπαϊκό επίπεδο.

Αυτό είναι ένα εγχείρημα που δεν γίνεται από την μια μέρα στην άλλη, χρειάζονται χρόνια διεργασιών και εμβάθυνσης σε έννοιες που δεν είναι μόνο πολιτικές, είναι και νομικές, οικονομικής πολιτικής και αντανακλούν μια νέα αντίληψη θεσμών, σύγχρονων, μιας αλλαγής η οποία προοδευτικά εφαρμόζεται στην ελληνική εξωτερική πολιτική.

Τον συγγραφέα βεβαίως απασχολούν και άλλα προβλήματα τα οποία είναι επίκαιρα, το θέμα του μετασχηματισμού του ΝΑΤΟ. Πέρυσι ήταν τα 50 χρόνια του ΝΑΤΟ, συνέπεσαν με την κορύφωση της κρίσης στο Κοσυφοπέδιο όπου η Ελλάδα πέτυχε δυο πράγματα, να μην διαπράξει το σφάλμα του '74 και να βγει "ηρωικά" από κάποιο στρατιωτικό σκέλος, εις βάρος των συμφερόντων της στο Αιγαίο και αλλού και επέτυχε να ασκήσει μεν κριτική στις επιλογές που έκανε η Συμμαχία, να ασκήσει μια κριτική, ταυτόχρονα όντας συνεπής εις την ειρηνευτική αποστολή των δυνάμεων που πήγαν στο Κοσσυφοπέδιο και οι οποίες βεβαίως προέρχονταν από χώρες του ΝΑΤΟ.

Ηταν μια καθαρά διπλωματική ενέργεια, η οποία δικαίωσε νομίζω την σωφροσύνη που διαπνέει στο πεδίο αυτό, την πολιτική της Ελλάδας. Επίσης τον απασχολεί και αναφέρομαι σε ένα άλλο επίκαιρο θέμα, το πρόβλημα που αντιμετωπίζει στο πλαίσιο του ΟΑΣΕ του Οργανισμού για την Ασφάλεια στην Ευρώπη, είναι ποιά είναι τα όρια της εθνικής κυριαρχίας και κατά πόσο η εθνική κυριαρχία, μπορεί να αποτελέσει άλλοθι για μαζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Εχουμε περάσει πάλι σε μια άλλη μορφή μετασχηματισμού των διεθνών σχέσεων, όπου η εθνική κυριαρχία δεν είναι ταμπού, δεν είναι κάτι απόλυτο, αλλά απόκειται σε ορισμένες εξαιρέσεις, μέχρις ορισμένου ορίου, υπό την προϋπόθεση ότι, όταν διενεργούνται μαζικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή γενοκτονίες, τότε η Διεθνής Κοινότητα έχει δικαίωμα να επεμβαίνει και να παραβιάζει ότι παλαιά εθεωρείτο ταμπού και απαράβατο.

Βέβαια η κυβέρνηση νομίζω ότι εδικαιώθη, διότι άσκησε την κριτική εις το ΝΑΤΟ, διότι ενήργησε χωρίς την απαιτούμενη εντολή των Ηνωμένων Εθνών. Ολες αυτές οι έννοιες, σύνθετες, από την οποία ως υπόβαθρο παραμένει η αρχή του απαραβίαστου των συνόρων, όλες αυτές οι έννοιες, φαινομενικά αντιφατικές αλλά στην ουσία συμπληρωματικές, αποτελούν στοιχεία τα οποία περιλαμβάνονται στο βιβλίο αυτό, το οποίο αξίζει να διαβαστεί, διότι προέρχεται ότι είναι εμπνευσμένο και αντανακλά μια βιωματική εμπειρία ενός ανθρώπου, ο οποίος σ' όλα τα πεδία της δημόσιας ζωής του, μας τίμησε και λάμπρυνε το όνομα της Ελλάδος. Ευχαριστώ πολύ.

Π.ΤΣΙΜΑΣ: Κυρίες και κύριοι, νομίζω ότι διερμηνεύω την βούληση όλων σας, να ακούσουμε τον ίδιο το συγγραφέα που τόση ώρα ακούει υπομονετικά τους φιλόφρονες λόγους των άλλων.

Χ.ΡΟΚΟΦΥΛΛΟΣ: Αγαπητέ Παύλο, κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κυρίες, γνωρίζετε όλοι ότι, λατρεύω τον δημόσιο λόγο και ο πειρασμός βέβαια με την σημερινή συγκυρία είναι πολύ μεγάλος, όταν κανείς βρίσκεται μπροστά σε ένα τόσο εκλεκτό ακροατήριο.

Ομως δεν θα παρασυρθώ απ' αυτό το πειρασμό, δεν θα μιλήσω εγώ για το βιβλίο, θέλω να πιστεύω ότι, το βιβλίο μιλάει από μόνο του. Και εσείς πρέπει ν' έχετε από εδώ και πέρα την πρόκληση να το διαβάσετε και να σχηματίσετε, ανεπηρέαστα κατά το δυνατόν, τη δική σας αντίληψη και την δική σας κριτική γι' αυτό.

Αν παίρνω το λόγο, τον παίρνω πρώτα απ' όλα γιατί ευγενικά μου δόθηκε από τον συντονιστή μας, αλλά τον παίρνω κυρίως για να ευχαριστήσω πρώτα απ' όλα όλες και όλους σας, που είχατε την καλοσύνη να μου κάνετε την πολύ μεγάλη τιμή και να μου προκαλέσετε την πολύ μεγάλη χαρά, να έρθετε σήμερα εδώ, για να παρακολουθήσετε την κριτική ανάλυση του βιβλίου μου και της προσωπικότητάς μου τελικά, από τους εκλεκτούς και διακεκριμένους παρουσιαστές.

Θέλω να ευχαριστήσω εσάς, να ευχαριστήσω πιο πολύ όσους βρέθηκαν εδώ σ' αυτό το βήμα , για να μιλήσουν για το βιβλίο και για μένα και βέβαια θέλω να ευχαριστήσω μ' όλη μου την καρδιά τον Οίκο Παπαζήση, τον Εκδοτικό Οίκο Παπαζήση, γνωστό, καθιερωμένο και τον παλιό μου και σε χαλεπούς καιρούς εν δεσμοίς αδελφό μου τον Βίκτορα Παπαζήση, που με συγκινητική προθυμία, ανέλαβε με ταχύτητα αλλά και με εξαιρετική επιμέλεια όπως θα δείτε, όταν διαβάσετε το βιβλίο, να διευθύνει την εκδοτική προσπάθεια.

Ευχαριστώ πάρα πολύ και θα ήθελα να μην ξεχάσω κάτι, ευχαριστώ τους παρόντες, αλλά υπάρχει και ένας απών, είναι ο Γρηγόρης Παπαδόπουλος, ο παλιός διευθυντής του διπλωματικού γραφείου του αείμνηστου προκατόχου μου, Γιάννου Κρανιδιώτη, ο οποίος μέχρι τώρα βρισκόταν σε ένα απόλυτο κώμα και έχει ευτυχώς ξεπεράσει το κώμα, έχει φύγει από την εντατική μονάδα και ταξιδεύει αυτή την στιγμή για την Ελβετία σε μονάδα αποκατάστασης, έτσι ώστε να υπάρχει ελπίδα, πως αυτό το παλικάρι της διπλωματίας, θα ξαναγυρίσει κοντά μας. Ευχαριστώ ακόμα μια φορά όλους σας και βεβαίως θα μπορούσα να κάνω, εάν μου το επιτρέπετε μια καλή εξαίρεση, υπογραμμίζοντας την παρουσία της συζύγου του πρωθυπουργού της κυρίας Δάφνης Σημίτη, με τιμά με την φιλία της και με το ενδιαφέρον της.