Συμφέροντα
και διαφορές
«Ταραγμένη εποχή» φαίνεται να εγκαινιάζουν οι προστριβές ΗΠΑ - Κίνας με αφορμή την Ταϊβάν και την κορεατική χερσόνησο. Ωστόσο, ακόμη και σ' αυτή την ταραγμένη για τις διμερείς σχέσεις τους περίοδο, οι δύο χώρες έχουν πάντα κοινά πεδία αναφοράς, στην οικονομιία, την ασφάλεια και την πολιτική. Αυτό που επιθυμεί η Κίνα είναι ένα ειρηνικό περιβάλλον, τόσο στο εσωτερικό της όσο και στην ευρύτερη περιοχή της, για την οικονομική και κοινωνική της ανάπτυξη. Και οι ΗΠΑ βρίσκονται σε προνομιακή θέση, προκειμένου να εξασφαλίσουν ή να υπονομεύσουν αυτό το ειρηνικό περιβάλλον, αφού μπορούν να επηρεάσουν την παροχή πετρελαίου από τον Περσικό Κόλπο, να ενισχύσουν τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων στη νότια Ασία, να βοηθήσουν στην αναθέρμανση της οικονομίας της περιοχής και να περιορίσουν την επισφαλή πολιτική της Βορείου Κορέας. Από την πλευρά της, η Κίνα μπορεί επίσης να υποστηρίξει ή να υπονομεύσει τα αμερικανικά συμφέροντα στη νοτιοανατολική Ασία, αναλόγως με τη στάση που θα επιλέξει να τηρήσει στην Κορέα και στη διένεξή της με την Ταϊβάν. Κίνα και ΗΠΑ έχουν κοινό συμφέρον να περιορίσουν την ανάπτυξη του ισλαμικού φονταμενταλισμού, κυρίως στη νοτιοδυτική και κεντρική Ασία, επιθυμούν δε να επιλύσει η Ρωσία τα προβλήματά της ειρηνικά και η Ιαπωνία να εξακολουθήσει να αποτελεί παράγοντα σταθεροποίησης της περιοχής. Αυτό προϋποθέτει, όμως, συνεργασία των δύο χωρών στα Ηνωμένα Εθνη, στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, στο ΔΝΤ, στην Ομάδα Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας - Ειρηνικού, στη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας και άλλους οργανισμούς. Για να υπηρετήσουν όμως τα κοινά τους συμφέροντα, η Κίνα και οι ΗΠΑ πρέπει να υπερκεράσουν ιδεολογικές διαφορές σε τομείς καίριας σημασίας. Στο οικονομικό πεδίο, οι δυσκολίες απορρέουν από την αμφιθυμία της Κίνας αναφορικά με τα οφέλη της παγκοσμιότητας της οικονομίας και των «ανοιχτών» αγορών. Η κινεζική ηγεσία ενοχλείται από την οικονομική, πολιτική και πολιτισμική κυριαρχία των Αμερικανών εξαιτίας της μεταβατικής περιόδου που διέρχεται η οικονομία της ελεύθερης αγοράς που προωθείται τα τελευταία χρόνια στην Κίνα. Αυτοί οι φόβοι, ενώ είχαν μετριαστεί, αναθερμάνθηκαν από την αποτυχία της χώρας να ενταχθεί στον ΠΟΕ, παρά τις σημαντικές υποχωρήσεις που έκανε ο πρωθυπουργός Ζου Ρονγκζί. Οσον αφορά την ασφάλεια, μολονότι η συνεργασία των δυο χωρών είναι δυνατή, προσκρούει στη δομή της μελλοντικής παγκόσμιας τάξης πραγμάτων. Το Πεκίνο αντιτίθεται έντονα στην τάση, όπως τη θεωρεί, της Ουάσιγκτον για μονομερή δράση, στον αμερικανικό ηγεμονισμό, απειλή κατά τη γνώμη τους κατά της παγκόσμιας ειρήνης, με πρόσφατο παράδειγμα τους βομβαρδισμούς εναντίον της Γιουγκοσλαβίας. Οι Κινέζοι αναφέρονται ευθέως στις ΗΠΑ όταν υποστηρίζουν ότι ο ηγεμονισμός και η πολιτική της εξουσίας απειλούν την παγκόσμια ειρήνη και πως η διεύρυνση των αμυντικών συνασπιμών και η ψυχροπολεμική συμπεριφορά που εξακολουθεί να κυριαρχεί, είναι αποσταθεροποιητικοί παράγοντες της διεθνούς ασφάλειας. Τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Κίνα συνιστούν επίσης ένα από τα βασικά επιχειρήματα της Ουάσιγκτον. Προσφάτως αυτά αναδείχθηκαν σε μείζον θέμα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και αυτός είναι ένας από τους λόγους της έντονης αντίδρασης του Πεκίνου στο βομβαρδισμό της Γιουγκοσλαβίας με επιχείρημα τα ανθρώπινα δικαιώματα των Αλβανών στο Κοσσυφοπέδιο. Στο πλαίσιο, λοιπόν, των κοινών και αντίθετων συμφερόντων ανάμεσα στις δύο χώρες, οι ΗΠΑ δεν μπορούν ούτε να επικαλεστούν μια στρατηγική συνεργασία με τους Κινέζους ούτε να αποκλείσουν τη δέσμευσή τους ως αποτυχημένη πολιτική. Αυτό που χρειάζεται είναι ένας ρεαλιστικότερος και σαφώς σκιαγραφημένος χάρτης των μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων σινοαμερικανικών σχέσεων με ορατούς στόχους. Οι άμεσοι ρεαλιστικοί στόχοι, που θα βοηθήσουν στην αναθέρμανση των διμερών σχέσεων, πρέπει να επικεντρωθούν σε τρεις περιοχές: Στην ένταξη της Κίνας στην Παγκόσμια Οργάνωση Εμπορίου, στη διατήρηση της σταθερότητας στη χερσόνησο της Κορέας με την προώθηση του διαλόγου ανάμεσα στο Βορρά και το Νότο, και στην ενίσχυση του κοινωνικού και πολιτικού φιλελευθερισμού στην Κίνα. Το πρόβλημα της Κορέας, το οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί από κοινού από τις δύο χώρες, ίσως τελικώς τις φέρει αντιμέτωπες, αφού οι ΗΠΑ βλέπουν θετικά την επανένωση των δύο χωρών, ενώ η Κίνα επιθυμεί τη διατήρηση της σημερινής κατάστασης, που ενδεχομένως θα της επιτρέψει να εντάξει τη Βόρειο Κορέα στη σφαίρα επιρροής της. Και είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα αντιταχθεί στην παραμονή της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας σε μια ενωμένη Κορέα. Σε άλλα θέματα που αφορούν την ασφάλεια, τα προβλήματα είναι πολυπλοκότερα. Η στρατιωτική συνεργασία της Ουάσιγκτον με την Ιαπωνία, τη Νότιο Κορέα και την Ταϊβάν εκλαμβάνεται από το Πεκίνο ως πολιτική περιορισμού της Κίνας στην περιοχή.
Ο κ. Αντώνης Καρκαγιάννης απουσιάζει εκτάκτως